Page 145 - Sepehr23- 2 low
P. 145
مقاله جامعه
انســان‌ها و نظا مهــای اجتماعــی خــاص خــود فراهــم نمــوده اســت (پیتــرز.)46-7 :1395 ، کلیــدی ایــن مقالــه نیــز در طــول تاریــخ خــود
اســت (رک اســکوبار .)1400 ،خلاصــه ای نکــه امــروز نیمه‌تاریــک توســعه در کانــون نقــد و شــاهد رویکردهــای متفاوتــی بــوده اســت؛
توسـعه تاکنـون باوجـود دسـتاوردهای مثبـت و نظــر قرارگرفتــه اســت .هــر رویکــردی کــه بعــد بــه عبارتــی توســعه همیشــه بــاز اندیشــانه
منفـی خـود ،بیشـتر در قالـب یـک کلان روایـت از نوسـازی گراهـا در حـوزه توسـعه ظهـور نمـوده بــوده اســت (پیتــرز .)1395 ،توســعه در آغــاز
هژمونیـک ظاهـر شـده اسـت و هـر گفتمانـی را در اصــل بــه خلأهــای توســعه ارجــاع و اشــاره فرمولـی جادویـی بـود کـه در اختیـار کشـورهای
کــه بــا انسا نشناســی خــود ،ســازگار و همســو داشــته .در بیــن رویکردهــای گذشــته ،رویکــرد صنعتـی قـرار داشـت و قـرار بـود از طریـق آ نهـا
نیابــد تخطئــه نمــوده و بــه حاشــیه هدایــت وابسـتگی بـر نابرابـری ناشـی از توسـعه تمرکـز نســخ ههای توســع های در اختیــار کشــورهای
م یکنــد و بــا انــگ ســنتی بــودن آن را بــه نمــوده بــود .اندیشــمندان متفاوتــی از مناظــر آسـیایی و آفریقایـی بـه اصطـاح جهـان سـوم
مختلـف بـه سیاسـت توسـعه ،نقدهـای بنیادیـن قــرار بگیــرد (اســکوبار .)9 :1400،تعابیــری
ُابــژ‌های «مــوزه‌ای» تبدیــل می‌کنــد. وارد نموده‌انـد .زاکـس ( )1992دسـتاورد توسـعه متفــاوت از توســعه نیــز شــاهد بود‌هایــم؛ از
را ویرانــی دانســته و معتقــد اســت کــه توســعه تـرادف معنایـی آن بـا رشـد ،توسـعه اجتماعـی،
تناسب فرهنگ و توسعه منســوخ شــده اســت؛ امــروز رویکــرد پســا منابــع انســانی ،پســا توســعه و حتــی توســعه
پرسـش اساسـی در ایـن مقاله سـؤال از تناسـب توســعه در کنــار رویکردهایــی ماننــد توســعه ب همثابــه مهندســی فاجعــه (پیتــرز) ،امــا در
و تعامـل فرهنـگ و توسـعه اسـت؛ به ایـن معنی بــاز اندیشــانه ،توســعه جایگزیــن ،فراتــر از یـک تعریـف کلـی می‌تـوان توسـعه را به‌مثابـه
کـه فرهنـگ چگونـه ب همثابـه ابـزاری در خدمـت توسـعه در اصـل واکنشـی رادیـکال بـه توسـعه تــاش بــرای بهبــود زندگــی انســان‌ها تعریــف
توسـعه بـوده و چـه جایگاهـی در توسـعه دارد؟ اســت (پیتــرز ،)195 :1395 ،امــا یــک فهــم نمــود .پرســش از مناســبات فرهنــگ و توســعه
در این‌کــه فرهنــگ بــر بســیاری از نگرش‌هــا، عمومــی و متعــارف از توســعه ب همثابــه ارتقــای در شــرایطی طر حشــده اســت کــه تحلی لهــای
جه تگیری‌هــا و کن شهــای مــا تأثیرگــذار شــاخص‌های زندگــی وجــود دارد .اگــر بــه جدیـد در حـال نقـاب برداشـتن از چهـره توسـعه
اسـت شـکی نیسـت .در ای نکـه دامنـه نیازهـای توســعه بازاندیشــانه معتقــد باشــیم و برخــی از هسـتند؛ «یعنـی دسـ تیابی بـه ایـن فهـم کـه
مــا و تمایــات سخت‌کوشــانه و تن‌پرورانــه نقدهـای پسـا توسـع های بـه توسـعه را بپذیریـم، توســعه تاکنــون «اســطوره» یــا «افســان های»
بــه فرهنــگ بســتگی دارد ،زیــاد نم یتــوان م یتـوان همچنـان از کلیـت ایـده توسـعه دفـاع بیــش نبــوده اســت»(پیت رز )44 :1395،و
چندوچـون کـرد ،امـا پرسشـی اساسـی آن اسـت نمـود .طـرح موضـوع فرهنـگ از منظـر توسـعه چنـان چـه آن را از منظـر گفتمانـی تحلیـل کنیم،
کـه آیـا فرهنـگ امـری در خـود اسـت یـا نـه و یـا سـؤال تناسـب فرهنـگ بـا توسـعه بـا ایـن توســعه شــکلی از مدرنیســم غربــی ،تحریــف
بــه عوامــل خــارج از خــود نیــز بســتگی دارد؟ توضیحــات متناقــض اســت؛ چــرا کــه توســعه علمـی و توهمـی از دسـتاوردهای مـادی اسـت
امــا بایــد قبــل از ایــن ســؤا لها از نســبت امــر مدعــی تناســب بــا ی کشــکل از فرهنــگ بــوده کـه دسـتاورد فلاکت‌بـار آن نابـودی زندگـی مردم
نهــادی بافرهنــگ پرســید؟ پرواضــح اســت کــه اسـت .توسـعه تـا بـه امـروز نشـان داده اسـت در کشـورهای جهـان سـوم بـوده اسـت .چنانچـه
عناصـر فرهنگـی تنهـا در سـایه نهادهـای کارآمـد کـه یـک بسـته فنـی و اقتصـادی نیسـت ،بلکـه بخواهیــم از دام پوپولیســم انتقــادی مصــون
می‌تواننـد در مسـیر تولیـد ثـروت و همبسـتگی یــک تولیــد فرهنگــی و فرمولــی بــرای خلــق باشــیم بایــد بپذیریــم کــه بحــران مدرنیســم
اجتماعـی بـه کار گرفتـه شـوند .در غیـاب نهادهـا موجــب شــکل گرفتــن بحــران توســع هگرایی
و سیاســ تهای کارآمــد ،مطلوب‌تریــن عناصــر پرســش از فرهنــگ و توســعه در مجمــوع شــده اســت .جنبش‌هــای جدیــد در غــرب
فرهنگــی به‌تدریــج در جهتــی معکــوس دچــار متوجــه ایــن موضــوع اســت کــه آیــا فرهنــگ کــه حــول بحران‌هایــی ماننــد زیســ تمحیطی
دگردیســی شــده و به‌مثابــه مانــع توســعه بــرای توســعه آورد های دارد یــا خیــر؟ فرهنــگ شــک لگرفته‌اند ،در غــرب ب هصراحــت اعتقــاد
عمــل م یکننــد .آمارتیاســن ( )1397ارتبــاط چنانچــه بتوانــد منجــر بــه ارتقــاء مؤلفه‌هــای خــود را بــه پایــان پیشــرفت ت کخطــی اعــام
فرهنـگ و توسـعه را در حوز‌ههـای زیـر تعریـف و توســعه از تولیــد خالــص و ناخالــص ملــی و کرده‌انــد .بحــران توســعه‌گرایی امــروزه در
داخلــی ،افزایــش درآمــد ســرانه و بهــره‌وری و قالــب شــکا فهای طبقاتــی ،بحران‌هــای
طبقه‌بنــدی می‌کنــد: بهر هبـرداری از منابـع انسـانی و طبیعـی بشـود، زیســ تمحیطی و شــکاف مرکــز و پیرامــون
-1فرهنـگ ب همثابـه بخشـی بنیادیـن از توسـعه؛ مفیــد و مطلــوب تلقــی م یشــود ،در غیــر ایــن در حــال آشــکار شــدن اســت .جریــان اصلــی
اگـر واقعـ ًا هـدف توسـعه پربـار سـاختن زندگـی صـورت ،نامطلـوب ،دورریختنـی و ضـد توسـعه توســعه همیشــه پــروژ‌های تــک فرهنگــی
انســا نها باشــد ،توجــه بــه مقول ههایــی ماننــد تلقـی می‌گـردد .ایـن پرسـش علیرغـم تاریخـی بــوده و نوســازی و غربــی ســازی در عمــل،
ادبیــات ،موســیقی و هنــر ،بخشــی از توســعه بـودن امـا همچنـان زنـده بـوده و تـداوم دارد. متــرادف هــم بوده‌انــد ،اگرچــه در ادامــه نقــد
اسـت و حتـی آزادی و فرصـت بـرای پرداختـن بـه اروپــا مــداری ســبب افزایــش علاقــه بــه چنــد
فعالی تهـای فرهنگی جزو اساسـی توسـعه اسـت، محــوری و چندقطبــی فرهنگــی و پلورالیســم را
-2فعالی تهــای فرهنگــی ازلحــاظ اقتصــادی
ســودآور باشــند؛ ازجملــه ایــن فعالی تهــا
143
| شـماره | ۲۳پاییز | 1403
