Page 142 - Sepehr23- 2 low

‫اتاق بازرگانی‪ ،‬صنایع‪،‬‬
‫معادن و کشاورزی کرمان‬

‫پاسخ‌واره‌ای پسا استعماری به پرسشی استعماری‬

‫(تأملی بر تناسب فرهنگ و توسعه)‬

‫باورهـا‪ ،‬هنـر‪ ،‬قوانیـن‪ ،‬رسـوم و هرگونـه قابلیـت‬ ‫شــاهد نوعــی تقلیل‌گرایــی یــا جبرگرایــی‬ ‫دکترعلی ایار‬
‫و عاداتــی م ‌یشــود کــه بشــر به‌عنــوان عضــوی‬ ‫فرهنگـی هسـتیم‪ .‬در برخـی از مـوارد به‌صـورت‬
‫از اجتمــاع کســب کــرده اســت (فکوهــی‪،‬‬ ‫غیرمنتظـره در بیـن عامـه مـردم شـاهد تحلیـل‬ ‫دکتری جامع ‌هشناسی نظری‪ -‬فرهنگی دانشگاه تهران و پژوهشگر‬
‫‪ .)138‬مفهــوم فرهنــگ کمتــر هژمونیــک بــوده‬ ‫و روای ‌تهــای مخالــف هســتیم کــه از تقلیــل‬ ‫پسادکتری جامع ‌هشناسی اقتصادی توسعه دانشگاه تهران‬
‫اســت‪ ،‬اگرچــه ظرفیــت زیــادی بــرای مــورد‬ ‫شکســت برنامه‌هــای توســع ‌های بــه فرهنــگ و‬
‫سوءاسـتفاده قـرار گرفتـن را از خـود نشـان داده‬ ‫رفتــار و ویژگ ‌یهــای شــخصیتی مــردم بــه جــد‬ ‫مقدمه‬
‫اســت‪ ،‬امــا ایــن توســعه اســت کــه در معنــا و‬ ‫انتقــاد می‌کننــد؛ بنابرایــن لازم اســت تــا ابتــدا‬ ‫اگرچــه فرهنــگ مفهومــی دموکراتیــک بــوده‬
‫روایــت ســرمایه دارانــه یــا غربــی‪ -‬اروپــا و‬ ‫روایـت غیریـت سـازی از فرهنـگ کـه به‌منظـور‬ ‫اسـت کـه در دل خـود طیـف گسـترده‌ای از تنـوع‬
‫آمریـکا مـدار‪ -‬خویـش در وضعیتـی هژمونیـک‬ ‫توجیــه روایــت توســعه در غــرب اتفــاق افتــاد‬ ‫و تکثـر را جـای داده اسـت‪ ،‬امـا توسـعه از آغـاز‬
‫خواهـان سـیطره بـر همـه امـور انسـانی در جهت‬ ‫توضیــح داده شــود و ســپس مســیری کــه‬ ‫مفهومـی منولوگـی‪ -‬تـک گفتـاری – بوده اسـت‪.‬‬
‫مقاصــد خویــش اســت‪ .‬پرســش از فرهنــگ و‬ ‫مفهـوم توسـعه تـا بـه امـروز طـی نمـوده اسـت‪،‬‬ ‫ســرژ لاتــوش (‪ )1983‬توســعه تــا بــه امــروز‪،‬‬
‫توسـعه در مجمـوع متوجـه ایـن موضـوع اسـت‬ ‫شــرح داده و بعــد از آن به‌تناســب فرهنــگ و‬ ‫غربــی ســازی جهــان بــوده اســت و هنــوز هــم‬
‫کــه آیــا فرهنــگ بــرای توســعه آورد‌های دارد‬ ‫هسـت (پیتـرز‪ .)199 :1395 ،‬همچنیـن رانجـی‬
‫یــا خیــر؟ فرهنــگ چنانچــه بتوانــد منجــر بــه‬ ‫توســعه بپردازیــم‪.‬‬ ‫کوثـری (‪ )1988‬معتقـد اسـت کـه از جایـی کـه‬
‫ارتقــاء مؤلف ‌ههــای توســعه از تولیــد خالــص و‬ ‫اسـتعمار کوتـاه آمـد‪ ،‬توسـعه وظایـف آن را بـر‬
‫ناخالـص ملـی و داخلـی‪ ،‬افزایـش درآمـد سـرانه‬ ‫فرهنگ در مسیر غیریت سازی‬ ‫عهـده گرفتـه اسـت‪ .‬ریسـت (‪ )1992‬هـم معتقـد‬
‫و بهــر‌هوری و بهره‌بــرداری از منابــع انســانی و‬ ‫قبــل از هــر چیــز بایــد بــه تعریــف فرهنــگ و‬ ‫اسـت کـه توسـعه در قامـت جدیـد غـرب ظاهـر‬
‫طبیعـی بشـود‪ ،‬مفیـد و مطلـوب تلقـی می‌شـود‪،‬‬ ‫توســعه به‌اختصــار بپردازیــم‪ .‬فرهنــگ یکــی از‬ ‫شــده اســت (رک پیتــرز‪ .)1395 ،‬تناســب و‬
‫در غیــر ایــن صــورت‪ ،‬نامطلــوب‪ ،‬دورریختنــی و‬ ‫مفاهیـم پیچیـده در علـوم انسـانی و اجتماعـی‬ ‫تعامـل ایـن مفاهیـم کـه تـا بـه امـروز ماهیتـی‬
‫ضــد توســعه تلقــی می‌گــردد‪ .‬ایــن پرســش‬ ‫اسـت کـه تاکنـون تعاریـف متفاوتـی از آن ارائـه‬ ‫متفــاوت داشــته‌اند ب ‌هســادگی ممکــن نیســت‪.‬‬
‫شــده اســت‪ .‬از نظــر تایلــر فرهنــگ عبــارت‬ ‫در توسـعه تـا بـه امـروز تنهـا روایـت قابـل اعتنـا‬
‫اســت از یــک کل پیچیــده کــه شــامل دانــش‪،‬‬ ‫و قابــل قبــول روایــت کلان شــهر غربــی اســت‪،‬‬
‫امــا در فرهنــگ‪ ،‬طیــف گســترد‌های از روایت‌هــا‬
‫در برخــی از مــوارد ب ‌هصــورت غیرمنتظــره در‬ ‫از غــرب و شــرق و از شــمال و جنــوب جهــان‬
‫بیـن عامـه مـردم شـاهد تحلیـل و روای ‌تهـای‬ ‫حضــور دارنــد‪ ،‬اگرچــه بــا ظهــور انسا ‌نشناســی‬
‫مخالــف هســتیم کــه از تقلیــل شکســت‬ ‫تنــوع فرهنگــی نیــز بــه دوگانــه ابتدایــی یــا‬
‫برنام ‌ههــای توســعه‌ای بــه فرهنــگ و رفتــار و‬ ‫وحشــی و مــدرن فروکاســته م ‌یشــود‪ .‬بــدون‬
‫ویژ گ ‌یهــای شــخصیتی مــردم بــه جــد انتقــاد‬ ‫حضــور و نظــارت توســعه‪ ،‬روای ‌تهــای فرهنگــی‬
‫م ‌یکننــد؛ بنابرایــن لازم اســت تــا ابتــدا روایــت‬ ‫و هوی ‌تهــای فرهنگــی بــه رســمیت شــناخته‬
‫غیریـت سـازی از فرهنـگ کـه ب ‌همنظـور توجیـه‬ ‫می‌شــوند؛ امــا ب ‌همحــض آ ‌نکــه توســعه‬
‫روایــت توســعه در غــرب اتفــاق افتــاد توضیــح‬ ‫در قامــت معیــار ســنجش ظاهــر م ‌یشــود‪،‬‬
‫داده شـود و سـپس مسـیری کـه مفهـوم توسـعه‬ ‫فرهن ‌گهــا‪ ،‬در قالــب گزار‌ههــای تطــوری و‬
‫تـا بـه امـروز طـی نموده اسـت‪ ،‬شـرح داده و بعد‬ ‫تکاملـی‪ -‬سلسـله مراتبـی فراتـر و فروتـر‪ -‬مورد‬
‫از آن ب ‌هتناســب فرهنــگ و توســعه بپردازیــم‪.‬‬ ‫قضــاوت و داوری قــرار می‌گیرنــد‪ .‬پرســش‬
‫از تناســب فرهنــگ و توســعه در بحث‌هــای‬
‫متعـارف دانشـگاهی و عمومـی چنـدان تفاوتـی‬
‫بـا هـم نـدارد؛ چـرا کـه در غالـب ایـن بحث‌هـا‬

‫‪140‬‬

‫| شـماره ‪ | 23‬پاییز ‪| 1403‬‬