Page 132 - Sepehr23- 2 low

‫اتاق بازرگانی‪ ،‬صنایع‪،‬‬
‫معادن و کشاورزی کرمان‬

‫هزینه فرصت رفتن به دانشگاه در ایران‬

‫در ایــن مفهــوم کــه از تفریــق ســطح رضایــت و‬ ‫هزینــه فرصــت‪ ،‬نهایتــ ًا «ذهنــی» اســت‪*.‬‬ ‫دکترمرتضی ذر‌هپرورتالی‬
‫مطلوبیــت شــغلی و تطابــق حرفــه بــا تخصــص‬ ‫ازای ‌نروسـت کـه جـوان در ذهـن خـود بـا مقایسـه‬
‫فار ‌غالتحصیــان نظــام دانشــگاهی در کشــورهای‬ ‫وضعیــت خــود در گذشــته و حــال و بــا دیگــر‬ ‫عضو هیئ ‌تعلمی گروه جامع ‌هشناسی دانشگاه آزاد اسلامی‬
‫حـوزه اسـامی بـه دسـت آمـده‪ ،‬در ایـران بیـش‬ ‫همســالان دســت بــه انتخــاب دشــوار م ‌یزنــد و‬ ‫کرمان‬
‫از شــصت درصــد فار ‌غالتحصیــان دانشــگاهی‬ ‫از میــان ورود بــه بــازار کار اقتصــادی و دانشــگاه‬
‫در حرفــ ‌های غیــر مرتبــط بــا رشــته دانشــگاهی و‬ ‫مقدمه‬
‫تخصصـی خـود مشـغول بـه کار هسـتند‪ .‬ایـن امر‬ ‫اغلــب وادار بــه گزینــش م ‌یشــود‪.‬‬ ‫به‌زعــم اغلــب متخصصــان حــوزه علــوم‬
‫در حالــی اســت کــه ایــران‪ ،‬در ده ‌ههــای پــس از‬ ‫از ســوی دیگــر‪ ،‬ضعــف آشــکار دانشــگا‌ههای‬ ‫اجتماعـی‪ ،‬خاصـه صاحب‌نظـران عرصـه اقتصـاد‬
‫پیـروزی انقـاب اسـامی با رشـد کمـی فزایند‌های‬ ‫ایــران در ارتقــای ســطح مهار ‌تهــای علمــی‬ ‫اجتماعــی‪« ،‬اقتصــاد سیاســی» به‌عنــوان‬
‫در اغلــب حوز‌ههــای کارکــردی نظــام آموزشــی‬ ‫دانشـجویان و تمرکـز بـر آمـوزش حافظـه محـور‪،‬‬ ‫زیربنــای ســاخت جامعــه‪ ،‬تعیین‌کننــده نحــوه‬
‫مواجـه بـوده‪ ،‬لکـن ب ‌هواسـطه غفلـت از بعـد کیفـی‬ ‫عواقـب آتـی بیـکاری پـس از فراغـت از تحصیـل‬ ‫شــکل‌گیری مناســبات اجتماعــی و الگوهــای‬
‫آمـوزش مهـارت محـور و اتخـاذ سیاسـت «آموزش‬ ‫را تشـدید کـرده و بـر هزینـه فرصـت ازدسـ ‌ترفته‬ ‫رفتـاری ناشـی از آن اسـت‪ .‬در چنیـن شـرایطی‬
‫متمرکــز» و غیــر نقــاد‪ ،‬هزینــه فرص ‌تهــای‬ ‫م ‌یافزایــد‪ .‬بــه ایــن معنــی کــه دانشــگاه تنهــا‬ ‫اسـت کـه فـرد بـا سـنجش ذهنـی مطلوبیت‌هـا‬
‫ازدســ ‌ترفتــــه افزایــ ‌شیافتــــه‌اســـــت‪)2(.‬‬ ‫فرصــت ارائــه محصــول آمــوزش حافظــه محــور‬ ‫و ضررهــا در عرصــه زندگــی روزمــره خــود‬
‫مقایسـه آمـار منتشـره ایـران بـا برخـی کشـورهای‬ ‫را بــه فــرد داده و بــا ســپری شــدن دوره طلایــی‬ ‫دســت بــه انتخــاب و گزینــش می‌زنــد‪ .‬در‬
‫ه ‌متــراز بــه لحــاظ ســطح توســع ‌هیافتگی و‬ ‫ســنی بیســت تــا س ‌یســالگی‪ ،‬ورود او را بــه‬ ‫مبحــث «اقتصــاد اجتماعــی» هزینــه فرصــت‬
‫نیــز مقایســه بــا وضعیــت کشــورهای همســایه و‬ ‫– ‪ -opportunity cost‬یــک مفهــوم «ذهنــی‪-‬‬
‫منطقــه‪ ،‬نــکات ظریفــی را یــادآوری م ‌ینمایــد‪.‬‬ ‫عرصــه شــغلی دشــوار م ‌یســازد‪.‬‬ ‫عینــی» اســت کــه به‌صــورت غیرمســتقیم‪ ،‬بــا‬
‫بــا اســتناد بــه پایگا‌ههــای اطلاعاتــی –‪–ISI‬‬ ‫مطابــق داد‌ههــای اســتنادی پایــگاه اطلاعاتــی‬ ‫مطلوبیـت شـخصی بـه دسـت می‌آیـد‪ .‬بـه ایـن‬
‫کــه توســط یونســکو و از طریــق رد‌هبنــدی نــرخ‬ ‫رســمی دبیرخانــه دانشــگا‌ههای اســامی کــه بــه‬ ‫معنـی کـه فـرد در ازای زحمـت و ازخودگذشـتگی‬
‫«تولیـدات علمـی کشـورها» ب ‌هصـورت مقایسـ ‌های‪،‬‬ ‫مقایســه وضعیــت فار ‌غالتحصیــان و شــاخص‬ ‫کــه بــرای بــه دســت آوردن یــک محصــول‬
‫منطقــ ‌های و جهانــی ارائــه م ‌یشــود‪ ،‬در فاصلــه‬ ‫«تطابــق شــغل بــا رشــته تحصیلــی» پــس از‬ ‫متحمــل شــده‪ ،‬چــه مزایــا و مطلوبیت‌هــا و‬
‫فراغــت از تحصیــل م ‌یپــردازد‪ ،‬هما ‌نطــور کــه‬ ‫منافــع جانبــی را از دســت داده اســت؟ پــس‬
‫در جــدول شــماره (‪ )1‬مشــاهده می شــود هزینــه‬ ‫هزینــه فرصــت بــه هیچ‌وجــه حاصــل جمــع‬
‫فرصــت در ایــران‪ ،‬شــاخصی بالاتــر از میانگیــن‬ ‫عایدی‌هــای ممکــن نیســت‪ ،‬بلکــه تفریــق‬

‫قاب ‌لقبــول را معرفــی م ‌یکنــد‪.‬‬ ‫انتخــاب فــرد از بیشــترین اســت‪)1(.‬‬
‫تحصیــل و آمــوزش در ایــران به‌عنــوان یکــی‬
‫هزینــه فرصــت ‪ -opportunity cost -‬یــک‬ ‫از کلیدی‌تریــن مؤلف ‌ههــای نیــل بــه توســعه‬
‫مفهــوم «ذهنــی‪ -‬عینــی» اســت کــه ب ‌هصــورت‬ ‫متــوازن و پایــدار‪ ،‬بویــژه در مبحــث تحصیــات‬
‫غیرمسـتقیم‪ ،‬بـا مطلوبیـت شـخصی بـه دسـت‬ ‫آکادمیــک از مصادیــق بــارز مفهــوم «هزینــه‬
‫م ‌یآیـد‪ .‬بـه ایـن معنـی کـه فـرد در ازای زحمـت‬ ‫فرصــت» اســت کــه چنانچــه اشــاره شــد‪،‬‬
‫و ازخودگذشــتگی کــه بــرای بــه دســت آوردن‬ ‫محصـول اسـتراتژی ناقـص ناشـی از روندهـای‬
‫یــک محصــول متحمــل شــده‪ ،‬چــه مزایــا و‬ ‫«اقتصــاد سیاســی» در جامعــه ایرانــی اســت‪.‬‬
‫مطلوبی ‌تهــا و منافــع جانبــی را از دســت‬
‫داده اسـت؟ پـس هزینـه فرصـت بـه هی ‌چوجـه‬ ‫هزینه فرصت‬
‫حاصــل جمــع عاید ‌یهــای ممکــن نیســت‪،‬‬ ‫در نظــر «فــون ویــزر» هزینــه فرصــت هرچنــد‬
‫بلکــه تفریــق انتخــاب فــرد از بیشــترین اســت‪.‬‬ ‫هــم مفهومــی ذهنــی و هــم عینــی اســت‪ ،‬امــا‬
‫در نهایــت ارزش چیزهــای عینــی شــاخص‬
‫هــم در ذهــن افــراد شــکل م ‌یگیــرد‪ ،‬پــس‬

‫‪130‬‬

‫| شـماره ‪ | 23‬پاییز ‪| 1403‬‬