Page 127 - Sepehr23- 2 low
P. 127
مقاله بازرگانیوخدمات
راه دیگــری بــرای خــود برم یگزینــد .ب هگونــ های اســت؛ بــه عبــارت دقی قتــر در ادوار مختلــف اسـت .ایـن گرای شهـای فکـری عبارتنـد از :کرامیه،
کــه فتــوت بــه تصوفــی بــدل م یشــود کــه راه تاریخـی ایـران در دوره اسـامی (ماننـد سـلجوقی، ملامتیـه ،صوفیـه و اصحـاب فتـوت .از سـوی دیگـر
و رســ مهای آن ســاده و عملــی و درخــور فهــم ایلخانـی ،تیمـوری ،صفـوی) هـر صنعتـی (شـغلی فتوت نام ههـا مجموعـ های از قوانیـن نظـری جهـت
پیشــ هوران و صنع تگــران اســت .از همیــن روی، یـا صنفـی) ،فتوت نامـه مربـوط بـه خـود را داشـته تولیـد صنایـع (آثـار هنـری) و شـکوفایی معنـوی را
کاشـفی «علـم فتـوت» را شـعب های از علـم تصـوف اسـت کـه ایـن فتوت نامه هـا در مـورد اصـول و آداب در خــود گنجاند‌هانــد .هما نطــور کــه پی شازایــن
م یخوانـد .ایـن پیونـد تـا بدانجـا پیـش مـ یرود که اخلاقـی بـوده اسـت کـه طالـب ورود بـه آن صنعـت گفتــه شــد ،مجموعــه قواعــد و آیی ننام ههــای
بـزرگان متصوفـه همـواره تصـوف را بـرای خـواص و می بایســت آن اصــول و آداب را رعایــت م یکــرده حاکـم بـر نحـوه تولیـد آثـار هنـری (صنایـع عملی)
جوانمـردی (فتـوت) را بـرای عمـوم م یدانسـتند و تـا «جوانمـرد» محسـوب م یشـده اسـت .ازجملـه در جهــان اســام در قالــب متونــی موصــوف بــه
هـردو را بـا هـم ترویـج م یکردنـد؛ در واقـع فتـوت، مه متریــن ایــن فتوت نام ههــا م یتــوان بــه فتوت-نامـه تنظیـم و تدویـن شـده اسـت؛ بنابراین
نوعـی تصـوف عامیانـه بـود .ارتبـاط بیـن تصـوف مــوارد زیــر اشــاره کــرد :فتوت نامــه چیت ســازان، م یتـوان ایـن قواعـد را موردبررسـی و واکاوی قـرار
و تشـکیلات فتیـان جریانـی پیوسـته بـوده اسـت فتو تنامـه ق ّصابـان و سـاّخان ،فتوت نامـه ب ّنایـان، داد و از بطـن آ نهـا بـه آداب معنـوی حاکـم بـر هنر
تــا آنجــا کــه قزلبا شهــای مریــد شا‌هاســماعیل فتوت نامــه ح ّمامیــان و ســلمانیان ،فتوت نامــه در ســرزمی نهای اســامی دســت یافــت .در واقــع
صفـوی نیـز پیـرو آییـن فتـوت و دارای تشـکیلات ط ّباخـان ،فتوت نامـه سـقایان ،فتوت نامـه آهنگـران، هنـر در عالـم اسـام ارتبـاط مسـتقیمی بـا فتـوت
فتوت نامــه خ ّبــازان و غیــره تشــکیلات فتیــان از داشــته اســت؛ یعنــی کســی کــه م یخواســته وارد
منظمـی بودنـد. حیـث تاریخـی از اواسـط قـرن اول قمـری شـکل صنعـت یـا پیشـ های شـود ،بایـد وارد طریـق فتـوت
-5هـر صنفـی از اصنـاف اهـل فتـوت ،فتوت نامـ ه م یگیــرد؛ یعنــی از زمانــی کــه ایرانیــان در گوشــه م یشـده و اصطلاحـ ًا بـه مقـام «فتـی» م یرسـیده
خــاص خــود را داشــته اســت کــه آداب خــاص و کنــار و مخصوصــ ًا در شــرق ایــران و بیشــتر در
مربــوط بــه حرفــه آ نهــا در آن فتــوت نامــه ذکــر سیســتان و خراســان در برابــر بیدادگر یهــا و اس ـت.
شـده اسـت .البتـه تمامـى این مسـائل و دسـتورها تعصــب قومــی امویــان و دس تنشــاندگان ایشــان -4فتوت نام ههـا را م یتـوان بـه دو گـروه صنفـی
در فتــوت نام ههــا ذكــر نگردیــده اســت ،بلكــه در ایــران برخاســتند .راهنمــای ایــن جنب شهــای
در رســایل عرفانــى هــم آمــده اســت .الگوهــای مردانـ هی ملـی ،بیشـتر جوانمـردان و فتیـان بودنـد. و غیـر صنفـی طبق هبنـدی کـرد:
مختلفــی در فتوت نام ههــا بــرای طبق هبنــدی پیوســتن الناص‌رالدیــن للــه خلیفــ هی عباســی بــه الــف) مه متریــن فتوت نامه هــای غیرصنفــی
اصنــاف ارائــه شــده اســت کــه ازای نبیــن م یتــوان گــروه جوانمــردان و پوشــیدن ســراویل (لبــاس بــه شــرح زیــر هســتند« :فتو تنامــ ه نج مالدیــن
خـاص فتیـان) از وقایـع مهـم و قاب لتوجـه تاریـخ ابوبکــر محمــد بــن مــودود ظاهــری تبریــزی
بــه ســه دیــدگاه شــاخص اشــاره کــرد: فتــوت اســت .نکتــه قاب لتوجهــی کــه از بررســی معــروف بــه نج مالدیــن زرکــوب (درگذشــت712:
الــف) الگــوی اخوا نالصفــا :صنایــع در رســائل منابـع اهـل فتـوت بـه دسـت م یآیـد ایـن اسـت ه.ق) ،فتو تنامــ ه کما لالدیــن عبدالــرزاق کاشــانی
اخوان الصفــا بــر حســب موضــوع طبقه بنــدی کــه فتوت نام ههــا ب هتدریــج از توضیــح و ترویــج (درگذشــت 730:یــا 735ه.ق) ،فتو ت نامــ ه
شــده اند؛ کــه دو نــوع اســت :صنایــع روحانــی مقاصــد سیاســی و عیــاری بــه ســمت مقاصــد شــم سالدی ن آملــی ،فتــو ت نامــ ه شــها بالدین
(شـامل کارهـای فکـری) و صنایـع جسـمانی کـه صنفــی پیــش رفتــه اســت؛ ب هنحو یکــه آییــن ابوحفــ ض عمــر ســهرورد ی (متوفــی،)632 :
دربرگیرنـده کارهـای دسـتی اسـت و خـود ایـن نیـز فتـوت پـس از انقـراض خلافـت عباسـی و ب هطـور فتو تنامــ ه علاءالدولــه رک نالدیــن ابوالمــکارم
بـه صنایعـی کـه موضـوع آ نهـا بسـیط یـا مرکـب خلاصــه بعــد از قــرن 7قمــری (دوره ایلخانــان)، محمــد بــن شــر فالدین احمــد بــن محمــد
اســت تقســیم می شــود .همچنــان کــه ادوارد بیابانکــی ( 736-659ه.ق) ،فتو تنامــ ه امیــر
بـراون در کتـاب تاریـخ ادبـی ایـران یـاد می کنـد، صنعــت و صنع تگــری در عصــر ملاصــدرا ســیدعلی بــن شــها بالدین بــن میــر ســیدمحمد
اخوان الصفـا ،ازآ نرو بـه ترکیـب و تألیـف عقایـد و ماشــینی نبــوده اســت و همــه مراحــل آن بــا حســینی همدانــی ( 786-713ه.ق) و فتو تنامــ ه
جمـع آرای مختلـف برانگیختـه شـدند کـه معتقـد دخالـت مسـتقیم دسـت انسـان انجـام م یشـد، ســلطانی از کما لالدیــن یــا معی نالدیــن حســین
بودنـد حقیقـت ،خـواه مذهبـی خـواه فلسـفی خواه امـا قاب لتأمـل اسـت کـه ایـن فیلسـوف ،صنعتگر بـن علـی کاشـفی بیهقـی هـروی واعـظ معـروف
علمــی ،در همــه حــال یکــی اســت .دمشــقی ها را بــا توجــه بــه تولیــدات و ساخ توســازهایش بــه ملاحســین کاشــفی درگذشــته در 910ه.ق
حرفه هـا را بـر مبنـای نیـاز آ نهـا بـه فکـر و حرکـت هنرمنــدی م یدانــد کــه فعالی تهایــش کامــًا کــه مفص لتریــن کتــاب در ایــن زمینــه اســت»،
تقسـیم می کنـد؛ بنابرایـن ،صنایـع یـا علمـی اسـت زیبایـی شناسـانه اسـت و رابطـه بیـن صنعتگـر بخش هایـی از فتوت نامـه مولانـا ناصری سیواسـی،
کـه بـه فکـر نیـاز دارد (ماننـد هندسـه و نحـو) یـا و مصنوعــش را کامــًا هنــری دیــده اســت. رسـاله ای در فتـوت از احمدبـن مح ّمـد بـن مح ّمـد
علمـی کـه نیازمنـد حرکـت اسـت (مانند کشـاورزی طوسـی ،رسـال هی آداب المشقمیرعمادالحسـنی کـه
و بافندگــی) یــا بــه فکــر و عمــل توأمــ ًا نیــاز دارد
(ماننــد پزشــکی و نویســندگی) .اخوا نالصفــا کــه بــه خــط خــود او تحریــر شــده اســت.
انجمنـی مخفـی از علمـا و دانشـمندان بـزرگ ایرانی ب) فتـوت نام ههـای صنفـی؛ نشـان گر آمیختگـی
میــان شــغل بــا دیــ نداری یــا اصــول اخلاقــی
125
| شـماره | ۲۳پاییز | 1403
