Page 82 - Sepehr eghtesad kerman 22

‫اتاق بازرگانی‪ ،‬صنایع‪،‬‬
‫معادن و کشاورزی کرمان‬

‫مطالعه تاریخ ِی محصولات و منابع کرمان‬

‫از منظ ِر جغرافی‌دانان و مورخان دوران میانه‬

‫ناحیـه مشـرق جیرفـت‪ ،‬جبـل بـارز قـرار داشـت‬ ‫اسـت از بالد سـند؛ و غربـ ِى كرمـان بالد فـارس‬ ‫دکترجمشید روستا‬
‫کـه از نقـاط سردسـیر کرمـان محسـوب شـده‬ ‫اسـ ‏ت] و شـمالى‪ ،‬بیابـان خراسـان و سجسـتان‬
‫و دارای جنگ ‌لهـای انبـوه بـوده اسـت‪ .‬در ایـن‬ ‫و ایـن بیابـان میـان فـارس و كرمـان و خراسـان‬ ‫عضو هیئ ‌تعلمی گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان‬
‫کوهسـتان‪ ،‬چشـمه و قنوات بسـیار اسـت و هواى‬ ‫واقـع شـده اسـت و جنوبى كرمـان‪ ،‬دریـاى فارس‬
‫آن لطیـف و مراتـع و چراگا‌ههـای خـوب دارد‪ .‬بـاغ‬ ‫اسـت‪ .‬در ولایت كرمان‏‪ ،‬گرمسـیر و سردسـیر هر دو‬ ‫بـر همگان مبرهن اسـت که رویدادهـای تاریخی و‬
‫و میو‏هجـات آن زیـاد اسـت‪ .‬جبـا ِل بـارز‪ ،‬ییالق‬ ‫هسـت ا ّمـا اكثـر گرمسـیر اسـت و از میو‏ههـا همه‬ ‫سـیر حیـات جوامـع و تمدن هـای مختلـف‪ ،‬ن ‌هتنها‬
‫جیرفـت اسـت و معـادن فـراوان نیـز دارد‪( .‬ر‪.‬ک‪:‬‬ ‫گونـه باشـد‪ .‬هرمـز را از ُفرضـهء كرمـان خوانند‪»...‬‬ ‫در محـدوده ای زمانی بلکه در بسـتری مکانی وقوع‬
‫اعتمادالسـلطنه‪2060/4 :1367،‬؛ خـداوردی تـاج‬ ‫می یابنـد‪ .‬ایـن مهـم‪ ،‬پژوهشـگر را ملـزم می سـازد‬
‫(حافـظ ابـرو‪.)11/3 :1375 ،‬‬ ‫تـا عالوه بـر بررسـی زمـا ِن وقـوع رویدادهـا‪ ،‬محل‬
‫آبـادی‪)34-33 :1386،‬‬ ‫بنـا بـه قـو ِل صاحـ ِب کتـاب عقدالعلـی للموقـف‬ ‫وقـوعِ آ ‌نهـا را نیـز مـورد تحلیـل و تبییـن قـرار‬
‫مقدسـی نیـز در قـرن چهـارم هجـری راجـع بـه‬ ‫الاعلـی «ولایـت كرمـان‪ ،‬مملكتـى طویـل و عریض‬ ‫دهـد‪ .‬بی شـک ویژگ ‌یهـای جغرافیایـی‪ ،‬شـرایط‬
‫جغرافیـای ایالـت کرمـان می گویـد‪« :‬سـرزمینى‬ ‫اسـت و بالد بسـیار و نواحـى ب ‏ىشـمار و قالع‬ ‫سوق الجیشـی‪ ،‬چگونگـی حدودوثغـور‪ ،‬وضعیـت‬
‫اسـت كـه در ویژگ ‌یهایـی همچـون «فـارس» و‬ ‫حصیـن و صـرود و جـروم و هوایـى چـون نكهـت‬ ‫آ ‌بوهوایـی و میـزان منابع و محصولات کشـاورزی‬
‫از چنـدراه هماننـد بصـره و در چگونگـى‪ ،‬نزدیـك‬ ‫معشـوقان خـوش و لطیـف و آبـى چـون اشـك‬ ‫و صنعتـی از عوامـل بسـیار مهـم و تأثیرگـذار بر هر‬
‫بـه خراسـان اسـت‪ .‬زیـرا كـه در كرانـه دریـا اسـت‬ ‫نشـاط عاشـقان‪ ،‬سـرد و صافـی» (افضل الدیـن‬ ‫جامعـه و تمدنی اسـت‪ .‬بـر اهل فضـل و پویندگان‬
‫و سردسـیر و گرمسـیر‪ ،‬خرمـا و گـردو‪ ،‬میـوه تـازه‬ ‫کرمانی‪ .)126 :2536 ،‬وسـعت کل سرزمی ِن کرمان‬ ‫راه علـم و دانـش نیـز پوشـیده نیسـت کـه تحلیل‬
‫و خشـك و شـیره آ ‌نهـا را باهـم دارد‪... .‬كـوه و‬ ‫نیـز به قول نویسـندهء کتـا ِب «جهان نامه» در اوای ِل‬ ‫و تبییـن تاریـ ِخ هـر تمدنـی بـدون بررسـی دقیـق‬
‫دشـ ‌تها دارد‪ .‬سـمقه و شـن زار‪ ،‬چارپـا و‬ ‫قرن هفتم هجری‪ ،‬صد و هشـتاد فرسـنگ در صد‬ ‫اوضـاع جغرافیایـی آن مرزوبوم کاری اسـت عبث؛‬
‫شـتر بسـیار و ویژگ ‌یهایـی شـگف ‏تزا دارد»‪.‬‬ ‫و هشـتاد فرسـنگ بوده اسـت‪( .‬ابن بکران‪:1342 ،‬‬ ‫چراکـه وضعیـت تاریخی و سیاسـی هر مملکتی با‬
‫(مقدسـی‪ )681-680 /2 :1361،‬مقدسـی‪ ،‬کرمـان‬ ‫‪ )13‬میزا ِن وسـعت این سـرزمین طـی قرن هفتم‬ ‫اوضـاع جغرافیایـی آن مملکـت و سـرزمین‪ ،‬درهم‬
‫هجـری قمـری زمانـی بیشـتر مشـخص می شـود‬ ‫تنیـده شـده و زمانـی می تـوان نا ِم تمـدن را بر یک‬
‫کـه ابـن بکـران (نویسـندهء جهـان نامه)‪ ،‬وسـعت‬ ‫منطقـه گـذارد کـه آن منطقـه توسـط حدودوثغـور‬
‫ایالـ ِت سـپاهان (اصفهـان) را هشـتاد فرسـنگ در‬ ‫دقیـق‪ ،‬مشـخص شـده و از دول و ممالـک دیگـر‬

‫هشـتاد فرسـنگ آورده اسـت‪( .‬همـان‪)14 ،‬‬ ‫متمایـز گردد‪.‬‬
‫از کوه هـای مشـهور ایـن ایالـت هـم می تـوان بـه‬ ‫سـرزمی ِن کرمـان کـه امـروزه بـر روی کـره جغرافیا‬
‫جبـل القفـص‪ ،‬بلـوچ‪ ،‬بـارز و جبـل الفضـه (معـدن‬ ‫در نقطـه ای بـا مختصـات هندسـی ‪ 50‬و ‪ 57‬درجه‬
‫نقـره) اشـاره نمـود‪ .‬جبـل القفـص‪ ،‬منطقـ ‌های‬ ‫طـول شـرقی و مختصـات ‪ 17‬و ‪ 30‬درجـه عـرض‬
‫کوهسـتانی در جنـوب شـرقی جیرفـت بـود کـه در‬ ‫شـمالی قـرار گرفتـه اسـت از گذشـته های بسـیار‬
‫قـرن چهـارم قبایـل کو ‌چنشـین بـه نـام کـوچ و یا‬ ‫دور تاکنـون مـورد تو ّجـه و تأ ّمـل جغرافی دانـان‬
‫کوفـچ در آنجا مسـکن داشـتند و در خـاور این کوه‬ ‫و مو ّرخـا ِن مسـلمان بـوده و هرکـدام از ایـن‬
‫طوایـف بلـوچ‪ ،‬کوچ هـای تابسـتانی و زمسـتانی‬ ‫اندیشـمندان در بـاب حدودوثغـور ایـن سـرزمین‪،‬‬
‫انجـام می دادنـد‪ .‬این منطقـه کوهسـتانی در میان‬ ‫سـخن بـه میـان آورد‌هاند‪ .‬حافـظ ابرو بر آن اسـت‬
‫مکـران و کران ‌ههـای جنوبـی کویـر بـزرگ واقـع‬ ‫کـه‪[« :‬ایالـ ِت] كرمان از بلدان اقلی ‏م سـیم اسـت‪...‬‬
‫بـود‪ .‬میـان ایـن کـوه و جیرفـت رشـت ‌هکو‌ههایی‬ ‫حـ ّد شـرقى كرمـا ‏ن زمین مكـران اسـت [و بیابانى‬
‫موسـوم بـه «کوهسـتان ابوغانـم» واقـع بـود‪ .‬در‬ ‫كـه مابیـن كرمـان و بحـر اسـت و مكـران قطع ‏هاى‬

‫‪80‬‬

‫| شـماره ‪ | 22‬تابستان ‪| 1403‬‬