Page 168 - Sepehr- 24-25 2pages
P. 168
اتاق بازرگانی ،صنایع،
معادن و کشاورزی کرمان
بــزرگ» بیــن امپراتــوری روســیه و بریتانیــا در عثمانـی از زمـان شـاه اسـماعیل تـا شـا‌هعباس، بــا آمــاده کــردن اســ بها و ســوارکاران تــازه در
شـمال و شـرق ایـران ،از نقـش ایـران ب هعنـوان توا نهــای هــر دو دولــت را بــه نفــع شــکوفایی هــر منــزل ،پی کهــای ســلطنتی ممکــن اســت
پـل ارتباطـی شـرق-غرب کاسـته و ایـران منزوی تمــام مســافت را در 7تــا 9روز طــی کننــد،
شــد .بــروز انقــاب بلشــوی کها در اکتبــر 1917 اروپــا تضعیــف کــرد. اگرچـه مسـافران عـادی یـا ارتـش پیـاده ممکـن
و تشــکیل اتحــاد شــوروی ،ایــران را در سراســر بـا آغـاز سـلطنت شـا‌هعباس کبیـر ( 996هجری) اسـت حـدود سـه مـاه طـول بکشـد .ایـن جـاده
و انتقـال پایتخـت از قزویـن بـه اصفهـان (1017 ســلطنتی بــه بســیاری از مســیرهای دیگــر در
مرزهــای شــمالی بــه ب نبســت کشــاند. هجــری) ،ارتبــاط بــا اروپــا و مــدرن ســازی شـبکه تجـاری کلـی معـروف بـه جـاده ابریشـم
بـا فروپاشـی شـوروی و اسـتقلال جمهور یهـای ارتــش و شــبکه را‌ههــا ،موجــب شــکوفایی و متصــل بــود .برخــی از ایــن جاد‌ههــا ،ماننــد
ســابق شــوروی در آســیای مرکــزی و عضویــت آبادانــی کشــور شــد .را‌ههــای کاروان رو ب هویــژه مسـیرهای منتهـی بـه هنـد و آسـیای مرکـزی،
آنــان در ســازمان ملــل و برقــراری ارتبــاط 999کاروانسـرای ساخت هشـده در مسـیر را‌ههـای نیــز محافظــت م یشــدند و تمــاس منظــم
دیپلماتیــک ایــران بــا ایــن کشــورهای تــازه تجــاری (بــه دســتور شــا‌هعباس) بــا فروپاشــی بیــن هنــد ،بی نالنهریــن و مدیترانــه را تشــویق
اسـتقلال یافتـه ،موضـوع اتصـال ریلـی ایـران بـا امپراتــوری صفویــه در زمــان ســلطنت شــاه
آسـیای مرکـزی و برقـراری ارتبـاط ریلـی آ نهـا ســلطان حســین توســط محمــود افغــان (1101 م یکردند»(هــردوت کتــاب تاریــخ).
بــا آ بهــای خلی جفــارس و دریــای عمــان و هجــری) و ناامن یهــا و جن گهــای پ یدرپــی در کتـاب عهـد عتیـق اسـتر ،گزار شهایـی وجـود
اقیانــوس هنــد مطــرح و قــرار شــد بــا احــداث افشـاریه و زندیـه و تشـکیل حکومـت قاجاریـه، دارد کـه از شـوش بـه اسـتا نهایی ماننـد هنـد و
را‌هآهـن «مشهد-سـرخس-تجن» شـبکه را‌هآهن اقتصــاد ایــران رو بــه ویرانــی رفــت .قاجاریــه «کوش»[کوشـانیان] در زمان سـلطنت خشایارشـا
آســیای مرکــزی بــه شــبکه را‌هآهــن سراســری قـدرت را بـه دسـت گرفـت .ناکارآمـدی قاجاریـه ( 465-485پیــش از میــاد) فرســتاده شــده
ایـن متصـل و از ایـن طریـق کشـورهای محصـور در اداره ســرزمین ،ناامنــی و خرابــی را‌ههــای
در خشـکی آسـیای مرکـزی بـا آ بهـای جنـوب ارتباطــی ،موجــب انــزوای بیشــتر ایــران شــد. اسـت.
ایـران و از ایـن طریـق بـا جهـان خـارج ارتبـاط بـا ظهـور امپراتـوری بریتانیـا و روسـیه در شـرق ایرانیــان از دوره هخامنشــی بــه آفریقــا توجــه
و شــمال ایــران ،کشــور بــه عرصــه رقاب تهــای داشــتند و در شــرق آفریقــا بــا مردمــان ایــن
برقــرار کننــد. ایــن دو امپراتــوری تبدیــل شــد .در آغــاز قــرن منطقـه درآمیختنـد و هنـوز در تانزانیـا آثـار مـادی
پـس از را‌هانـدازی ایـن را‌هآهـن در سـال ،1375 نــوزده میــادی روســیه بــا پیشــروی در قفقــاز و معنـوی ایرانیـان را م یتـوان یافـت .بیـن بنـادر
امــکان ارتبــاط ریلــی کشــورهای محصــور در و آســیای مرکــزی ســرزمی نهای ایرانــی را (بــا ایــران بــا بنــادر اقیانــوس هنــد تجــارت برقــرار
خشــکی بــا آ بهــای آزاد برقــرار شــد .انتظــار دسیســه بریتانیــا بــرای دور نگ هداشــتن روســیه بـود .در جنـوب ایـران در دریـای پـارس از بنـدر
م یرفــت کــه ایــن شــبکه ب هعنــوان کریــدور از قلمــرو امپراتــوری خــود در همســایگی شــرق سـیراف ،سـلیمان سـیرافی کـه در نیمـه نخسـت
ترانزیتــی ریلــی شــمال-جنوب پیشــرفت ایـران) تصـرف و بـه خـاک خـود ضمیمـه کـرد. سـده چهـارم هجـری م یزیسـت بـا کشـتی بـه
چشــمگیری داشــته باشــد و در کوتا‌همــدت از بــا از دســت رفتــن قلمروهــای قفقــاز و آســیای چیـن سـفر کـرده بـود و سـفرنام های منسـوب به
محــل درآمدهــای ترانزیتــی ســرمای هگذار یهای مرکــزی و هــرات از ایــران ،فســاد دربــاری،
انجا مشــده تأمیــن شــود .ولــی واقعیــت چیــز ضعــف حکومتــی قاجاریــه در اداره ســرزمین و وی موجــود اســت.
دیگــری بــود .کشــورهای آســیای مرکــزی کــه بهر‌هبــرداری از موقعیــت جغرافیایــی« ،بــازی بــا حملــه مغو لهــا بــه قلمــرو ایــران در ســده
در دوره شــوروی در چارچــوب اقتصــاد ملــی، هفتــم هجــری (ســیزده میــادی) و پیامــد آن
2منطقــه اقتصــادی از 18منطقــه اقتصــادی در روابـط آذربایجـان بـا ایـران معلـوم شـده حکومــت ایلخانــان و تیموریــان در ســد‌ههای
شــوروی را تشــکیل م یدادنــد ،تجربــه کافــی اسـت کـه آذربایجـان در پـی اولوی تبخشـی بعــدی ،ظهــور حکوم تهــای ملــول الطوایفــی در
بـرای ایفـای نقـش در اقتصـاد بـازار را نداشـتند بـه منافـع ملـی خـود بـدون در نظـر داشـتن نواحـی مختلـف ایـران ،امـکان ایفـای نقـش بـا
و بــا مشــکلات متعــددی در دهــه اول اســتقلال منافـع ایـران اسـت و احتمـال ب هکارگیـری را هآهـن بهر‌هگیــری از موقعیــت جغرافیایــی و تبدیــل آن
مواجـه بودنـد .از سـوی دیگـر بازیگرانـی از منطقه روسـیه بـه ایـران از قلمـرو آذربایجـان ب هعنـوان بـه ظرفیتـی بـرای شـکوفایی اقتصـادی ،فراهـم
(روســیه ،چیــن) و خــارج از منطقــه (ترکیــه و ابـزار چان هزنـی م یتوانـد را هآهـن رشت-آسـتارا
اتحادیــه اروپــا و )...در آســیای مرکــزی حضــور را بـا اخالل روبـ هرو و هزین ههـای سـاخت و نبـود.
یافتنــد و فرصــت اندکــی بــرای ایــران باقــی خسـار تهای وارده بـه محی طزیسـت کشـور تشــکیل نخســتین دولــت ملــی در ایــران
گذاشــتند زیــرا در ایــن دوره نــگاه ایــران بــه در مسـیر یـاد شـده را بـه ایـران تحمیـل کنـد. توسـط شـاه اسـماعیل صفـوی (حکومـت -930
آسـیای مرکـزی بـا توجـه بـه منافـع روسـیه در 907هجــری) در آغــاز قــرن دهــم هجــری،
نظــر گرفتــه م یشــد و روســیه تمایــل چندانــی بارق ههایــی از توســعه هم هجانبــه شــکل گرفــت
بـه ایفـای نقـش مهـم از سـوی ایـران نداشـت کـه جن گهـای ایدئولوژیـک شیعه-سـنی ،ایـران
صفــوی را بــا دولــت مقتــدر امپراتــوری عثمانــی
رو در رو کــرد .جن گهــای دامنــ هدار ایــران-
166
| شـماره ۲۴و | ۲۵زمستان ۱۴۰۳و بهار | ۱۴۰۴
