Page 58 - Sepehr eghtesad kerman 22

‫اتاق بازرگانی‪ ،‬صنایع‪،‬‬
‫معادن و کشاورزی کرمان‬

‫همزمــان بــه صــادر و واردکننــده تبدیــل نمــود‪.‬‬ ‫در چنیــن بســتری کــه منابــع نفتــی‪ ،‬تأمیــن‬ ‫میلیــون لیــره بــوده کــه در ‪ 1884‬م ‪ 62‬ســال‬
‫آ ‌نهـا در یـک فراینـد طولانـی از طریـق فعالیـت‬ ‫ارز لازم را بــرای ســرمای ‌هگذاری صنعتــی‬ ‫بعـد بـه ‪ 135‬هـزار لیـره تنـزل یافـت‪ ۴.‬همیـن‬
‫خانوادگــی‪ ،‬دانــش و ســرمایه لازم بــرای ورود‬ ‫خصوصــ ًا از ســال‌های ‪ 1310‬بــه بعــد فراهــم‬ ‫وابســتگی بــه عوامــل غیرقابل‌پی ‌شبینــی‪،‬‬
‫بـه فعالیـت صنعتـی را بـه دسـت آوردنـد‪ .‬حـاج‬ ‫کــرد‪ ،‬گرو‌ههــای مختلــف تجــاری‪ ،‬فعــالان‬ ‫دربــاره مقــدار تولیــد و صــدور در ســال‌های‬
‫محمدامین الضــرب در کارخانــه ابریشــم‪ ،‬بلــور‪،‬‬ ‫کارگاهــی‪ ،‬برخــی از دانشــگاهیان‪ ،‬عــده اندکــی‬ ‫مختلــف مشــاهده م ‌یشــود‪ .‬ســهم بخــش‬
‫را‌هآهــن‪ ،‬صنی ‌عالدولــه در نســاجی‪ ،‬امی ‌نالدولــه‬ ‫از بوروکراسـی‪ ،‬زمیـ ‌نداران و بخشـی از مهاجـران‬ ‫کشــاورزی و غیرنفتــی در تأمیــن ارز از ‪157‬‬
‫کارخانــه قنــد‪ ،‬حــاج محمــد معین التجــار‬ ‫خارجـی شـوروی پـس از انقـاب بلشـویکی بـه‬ ‫میلیـون دلار سـال ‪ 1345‬بـه ‪ 278‬میلیـون دلار‬
‫بوشــهری در اســتخراج مــواد معدنــی نســاجی‪،‬‬ ‫فعالیــت صنعتــی اقــدام نمودنــد‪ .‬مهم‌تریــن‬ ‫در ســال ‪ 1349‬و ‪ 344‬میلیــون دلار در ســال‬
‫محمــود خــان ناصرالملــک در نســاجی‪ ،‬قاســم‬ ‫گـروه صنعتـی کـه فعالیتشـان از سـطح محلـی‬ ‫‪ 1350‬افزایــش یافــت‪ .‬کشــف نفــت در ســال‬
‫خـان امیـر تومـان در تبریـز‪ ،‬ربیـع زاده‪ ،‬اربـاب‬ ‫بــه ملــی توســعه یافــت و بــه ســرمای ‌هگذاری‬ ‫‪ 1908‬م ‪ 1287/‬ش و درآمـد ناشـی از آن‪ ،‬نقـش‬
‫جمشــید و اربــاب کیخســرو در زمینــه تجــارت‬ ‫مشـترک بـا خارجـی پرداختنـد‪ ،‬تجـار بودنـد‪ .‬در‬ ‫مهمــی را در تأمیــن ارز خارجــی برنامه‌هــای‬
‫انــواع کالا‪ ،‬تأســیس دبــاغ خانــه و کارخانــه‬ ‫ایـن مقالـه سـرمای ‌هگذاران صنعتـی بـا پیشـینه‬ ‫عمرانــی و ســرمای ‌هگذاری صنعتــی بــه عهــده‬
‫بــرق‪ ،‬خانــدان تومانیانــس در زمینــه صرافــی و‬ ‫دولتـی‪ ،‬دانشـگاهی‪ ،‬نظامـی‪ ،‬زمیـن‌دار‪ ،‬پیشـ ‌هور‬
‫تجـارت همچنیـن چندیـن شـرکت مثـل شـرکت‬ ‫و خارجــی مثــل ارجمنــد‪ ،‬آزمایــش‪ ،‬خلیلــی‪،‬‬ ‫داشــت‪.‬‬
‫اتحادیـه در تبریـز بـه کمـک مهـدی کـوزه کنانـی‪،‬‬ ‫فرمانفرئیـان‪ ،‬خلیـل طالقانـی‪ ،‬بـرادران رسـتگار و‬
‫کمپانــی فــارس توســط عبدالرحیــم شــیرازی‪،‬‬ ‫اهمیت نفت و گازدرسرمای ‌هگذاری‬
‫شـرکت مسـعودیه متعلـق بـه کازرونـی و شـرکا‬ ‫غیــره مــورد بررســی قــرار نمی‌گیرنــد‪.‬‬ ‫میانگیــن درآمــد ســالیانه صادراتــی نفــت‬
‫در اصفهــان در زمینــه تولیــد نســاجی و غیــره‬ ‫طــی ســال‌های ‪ 1334‬تــا ‪ 1346‬حــدود ‪384‬‬
‫سرمای ‌هگذاران صنعتی دوره قاجار‬ ‫میلیــون دلار بــود‪ .‬شــکاف عمیــق صــادرات دو‬
‫ســرمایه‌گذاری صنعتــی نمودنــد‪۷.‬‬ ‫در ایــن دوره آگاهــی چندانــی از تحــولات‬ ‫بخــش نفتــی و غیرنفتــی و اعتیــاد بــه درآمــد‬
‫رنســانس‪ ،‬روشــنگری‪ ،‬کشــف قــاره امریــکا و‬ ‫نفتــی بــرای فهــم ســرمای ‌هگذاری صنعتــی در‬
‫تجارصنعتگردوره پهلوی اول‬ ‫تحــولات بین‌المللــی و اثــر آن بــر ایــران وجــود‬ ‫ایـران مهـم می‌باشـد‪ .‬درآمـد صـادرات نفـت بـه‬
‫در ایـن دوره تعـداد کارخان ‌ههـای صنعتـی ایـران‬ ‫نداشـت‪ .‬بـه همیـن دلیـل‪ ،‬نوسـازی بـا تأخیـر‬ ‫ترتیـب ‪ 981‬میلیـون دلار و یـک میلیـارد و ‪130‬‬
‫بــه بیــش از ‪ 140‬واحــد می‌رســید‪ .‬بخــش‬ ‫و کُنـد در سـطح نظامـی و دولتـی شـروع شـد‪.‬‬ ‫میلیــون دلار در ســا ‌لهای ‪ 1347‬و ‪(1348‬در‬
‫بزرگــی از ایــن کارخان ‌ههــا در زمینــه تولیــد‬ ‫دولتمردانــی کــه از تحــولات روســیه‪ ،‬عثمانــی و‬ ‫برابــر ‪ 217‬و ‪ 244‬میلیــون دلار غیرنفتــی)‬
‫بــرق‪ ،‬یــخ‪ ،‬تولیــد آرد‪ ،‬صابو ‌نســازی‪ ،‬دباغــی‪،‬‬ ‫هنــد آگاه شــدند‪ ،‬بــه اصــاح قوانیــن در جهــت‬ ‫افزایــش یافــت‪ .‬عوایــد نفــت از ‪ 12‬درصــد‬
‫پنبه‌پا ‌ککنــی و پش ‌مریســی‪ ،‬بافندگــی و غیــره‬ ‫بهبـود سـاختارهای اجتماعـی بـه صـورت پایـدار‬ ‫تولیــد ناخالــص داخلــی در ســال ‪ 1342‬بــه ‪50‬‬
‫می‌باشـد‪ .‬اکثـر ایـن واحدهـای کوچـک‪ ،‬مربـوط‬ ‫و منظــم دســت نزدنــد‪ .‬کارهــای کوتا‌همدتــی‬ ‫درصـد بـا افزایـش قیمـت نفـت در سـال ‪1352‬‬
‫بــه فــرآوری محصــول کشــاورزی و بــه صــورت‬ ‫توسـط امیرکبیـر‪ ،‬میـرزا حسـی ‌نخان سپهسـالار‬ ‫و ســرانجام بــه ‪ 34‬درصــد در ســال ‪ 1357‬بــه‬
‫فصلــی فعالیــت داشــته و بــرای بــازار داخــل‬ ‫و غیــره صــورت گرفــت‪ ،‬امــا بــه علــت عــدم‬ ‫دلیــل محدودیــت صــدور نفــت تنــزل یافــت‪،‬‬
‫تولیــد می‌کردنــد‪ .‬تعــدادی از ایــن فعــالان‬ ‫تــداوم‪ ،‬اثــرات عمیقــی در ســاخت اقتصــادی و‬ ‫درحال ‌یکــه تأمیــن ارز خارجــی ایــران بیــش‬
‫صنعتـی کـه بعدهـا فعالیتشـان گسـترده شـد در‬ ‫از ‪ 80‬درصــد از طریــق فــروش نفــت و گاز از‬
‫شــهرهای مختلــف فعالیــت می‌کردنــد‪ .‬حســن‬ ‫اجتماعــی پدیــد نیــاورد‪.‬‬ ‫ســا ‌لهای ‪ 1352‬بــه بعــد بــه دســت م ‌یآمــد‪۵.‬‬
‫تفضلـی‪ ،‬کازرونـی‪ ،‬حسـن خسروشـاهی‪ ،‬هراتـی‬ ‫حضــور شــرکت‌های خارجــی از نیمــه دوم قــرن‬ ‫شــکاف بیــن درآمــد بخــش نفتــی و غیرنفتــی‬
‫و هرنـدی در نسـاجی‪ ،‬داروگـر در صابو ‌نسـازی‪،‬‬ ‫نوزدهــم در ایــران گســترش یافــت‪ .‬تعــدادی از‬ ‫از اوایــل ســال‌های ‪ 1342‬عمیق‌تــر شــد‪.‬‬
‫محمدرحیــم خویــی در کبری ‌تســازی‪ ،‬مشــکات‬ ‫تجــار در پیونــد بــا همیــن مؤسســات و پاســخ‬ ‫ب ‌هگونـ ‌های کـه اوایـل سـال ‪ 1355‬بیـش از چهـار‬
‫جوارابچـی در کشـبافی‪ ،‬یوسـف قزوینـی در نـخ‬ ‫بــه تقاضــای بــازار جهانــی بــرای محصــولات‬ ‫میلیــارد دلار ماشــی ‌نآلات صنعتــی وارد شــد‪،‬‬
‫تابـی‪ ،‬جبرئیـل سـاهاکیان کارخانـه روغـن بادام‪،‬‬ ‫اقتصــاد کشــاورزی بــه فعالیتشــان گســترش‬ ‫درحال ‌یکــه صــادرات صنعتــی بــه ‪ 230‬میلیــون‬
‫اخـوان گرجـی در کشـبافی و بعدها در بیسـکویت‬ ‫دادنــد‪ .‬یکــی از ایــن تجــار امین الضــرب اســت‬ ‫دلار نم ‌یرســید‪ ۶.‬اعتیــاد بــه منابــع نفتــی بــه‬
‫و غیــره از فعــالان تجــاری هســتند کــه در دوره‬ ‫کل اقتصـاد سـرایت پیـدا کـرد؛ تولیـد صنعتـی‬
‫رضاشـاه بـه تأسـیس کارخانـه پرداختنـد؛ گرچـه‬ ‫کــه بعدهــا وارد فعالیــت صنعتــی شــد‪.‬‬ ‫بــه دلیــل موانــع تعرفــ ‌های در بــازار غیررقابتــی‬
‫بخـش بزرگـی از آن‌هـا در دوره پهلـوی دوم بـه‬ ‫تجــار ایرانــی مســلمان‪ ،‬ارمنــی‪ ،‬زرتشــتی و‬ ‫داخلــی قابلیــت بقــا داشــت و حتــی قــادر بــه‬
‫یهــودی بــه دلیــل کوچــک بــودن بــازار در‬
‫فعالیـت خـود ادامـه دادنـد‪۸.‬‬ ‫زمین ‌ههــای گوناگــون فعالیــت می‌کردنــد‪.‬‬ ‫رقابــت در کشــورهای خلیج‌فــارس نبــود‪.‬‬
‫پیوندشــان بــا شــرک ‌تهای خارجــی‪ ،‬آ ‌نهــا را‬

‫‪56‬‬

‫| شـماره ‪ | 22‬تابستان ‪| 1403‬‬