Page 56 - Sepehr eghtesad kerman 22

‫اتاق بازرگانی‪ ،‬صنایع‪،‬‬
‫معادن و کشاورزی کرمان‬

‫گذار تاجران به فعالیت صنعتی در تاریخ معاصر ایران‬

‫ماشــی ‌نآلات‪ ،‬جــذب کارشــناس‪ ،‬تأســیس‬ ‫سیاسـت جانشـینی واردات معطـوف بـود و آنـان‬ ‫فریدون شیری ‌نکام‬
‫دانشــگاه و تربیــت نیــروی انســانی صــورت‬ ‫را در وضعیـت جنینـی تثبیـت نمـود‪ .‬بنگا‌ههـای‬
‫گرفــت‪ .‬صنایــع نظامــی بــه صــورت جزایــر‬ ‫ایرانــی بــه علــت نظــام سیاســ ‌تگذاری جــوان‬ ‫محقق تاریخ اقتصادی‬
‫مسـتقل از سـایر صنایـع عمـل می‌کـرد‪ ،‬نگـرش‬ ‫تداومــی در کارشــان دیــده نمی‌شــود و بــا‬
‫سیســتمی بــه تولیــد‪ ،‬آمــوزش‪ ،‬نــوآوری و‬ ‫گذشــت ‪ 200‬ســال از ســرمای ‌هگذاری صنعتــی‪،‬‬ ‫چکیده‬
‫تجــارت‪ ،‬وجــود نداشــت‪ .‬حلقه‌هــای ناپیوســته‪،‬‬ ‫قـادر بـه نـوآوری نیسـتند و در بیـن ‪ 500‬بنـگاه‬ ‫صنعتــی شــدن رویــای ‪ 200‬ســاله ایرانیــان‬
‫بــه تجربه‌هــای نــاکام‪ ،‬ســرمای ‌هگذاری منجــر‬ ‫بــرای تغییــر ایــران ضعیــف بــه یــک کشــور‬
‫شــد‪ .‬اولیــن صنعــت وجــه دولتــی و نظامــی‬ ‫بــزرگ جهــان جایگاهــی ندارنــد‪.‬‬ ‫قدرتمنــد بــوده اســت‪ .‬تلاش‌هــای گوناگــون‬
‫داشــت‪ ،‬فقــدان پیونــد دوســویه بــا ســایر‬ ‫بــرای وارد کــردن ماشــی ‌نآلات‪ ،‬کارشــناس‪،‬‬
‫حوزه‌هـا‪ ،‬تضعیـف کل فراینـد صنعتـی در سـطح‬ ‫کلیات‬ ‫اســتفاده از طر ‌حهــای اروپائیــان‪ ،‬گرفتــن وام‪،‬‬
‫صنایــع جدیــد در ایــران بــه صــورت نظامــی‬ ‫اعــزام دانشــجو بــه خــارج‪ ،‬تأســیس دانشــگاه‬
‫ملــی را بــه همــراه داشــت‪.‬‬ ‫شــروع شــد‪ .‬ســاخت تســلیحات از مســائل‬ ‫و نهادهــای تمدنــی جدیــد در ایــران بــا هــدف‬
‫ســرمای ‌هگذاری دولتــی بــا عبــاس میــرزا‪،‬‬ ‫مهــم تاریــخ ‪ 400‬ســال اخیــر ایــران اســت‪.‬‬ ‫بسترســازی فراهــم شــد‪ .‬ســرازیر شــدن‬
‫محمدشــاه و ناصرالدی ‌نشــاه و غیــره تــداوم‬ ‫شــناخت ایــن صنعــت‪ ،‬اف ‌قهــای روشــنی از‬ ‫درآمدهـای نفتـی بـه سـرمای ‌هگذاری گسـترده در‬
‫یافــت‪ .‬شر ‌قشــناس فرانســوی دربــاره تمایــل‬ ‫کامیابـی و ناکامـی کل فراینـد صنعتـی در بسـتر‬ ‫زیرسـاخ ‌تهای عمرانـی‪ ،‬صنایـع تبدیلـی‪ ،‬سـبک‬
‫محمدشــاه از جــذب صنعــت‌کاران فرانســوی در‬ ‫تاریخــی بــه مــا می‌دهــد‪ .‬تو ‌پریــزی از آمــدن‬ ‫و ســنگین را امکان‌پذیــر نمــود‪ .‬ســرمای ‌هگذاری‬
‫زمینـه سـفال‌کاری بـه بنیـاد ناکامـی در تاریـخ‬ ‫رابــرت شــرلی در ‪ 1600‬م توســط شــا‌هعباس و‬ ‫صنعتــی توســط کارخان ‌ههــای دولتــی‪ ،‬بخــش‬
‫صنعتـی ایـران اشـاره می‌کنـد‪« .‬ایـن اقدامـات‬ ‫اســتفاده از اروپائ ‌یهــا بــرای ســاخت کشــتی‬ ‫خصوصــی و ســرمایه‌گذار خارجــی ســال‌ها‬
‫از روی حســن نیــت بودنــد‪ ،‬امــا در برنامــ ‌های‬ ‫در دریــای خــزر و خلی ‌جفــارس بــه کمــک‬ ‫صـورت گرفـت‪ .‬بـا وجـود گذشـت هشـت سـال‬
‫هماهنـگ و ملـی بـا هدفـی مشـخص در جهـت‬ ‫نادرشـاه در ‪ 1740‬م موردتوجـه قـرار گرفـت‪ .‬ایـن‬ ‫از تأســیس ذوب‌آهــن و ســایر کارخانه‌هــای‬
‫دســتیابی بــه غایتــی معلــوم و تعری ‌فشــده‬ ‫فعالیت‌هــا بــه صــورت زنجیــره زمانــی پیوســته‬ ‫صنایــع ســنگین‪ ،‬صــادرات غیرنفتــی ایــران بــه‬
‫جــای نم ‌یگرفتنــد‪ .‬ایــن روحیــه‪ ،‬بــا مــرگ‬ ‫نبــود‪ .‬ســاخت قورخانــه در قاجــار (شــامل‬ ‫‪ 600‬میلیــون دلار و صــادرات نفتــی ‪ 18‬میلیــارد‬
‫یــا ب ‌یمیلــی حامــی آن‪ ،‬بــه ســرعت از چرخــه‬ ‫باروت‌ســازی و ســاخت انــواع ســاح) در زمــان‬ ‫دلار در اواســط ســال دهــه پنجــاه م ‌یرســید؛‬
‫رضاشــاه و محمدرضاشــاه پهلــوی بــا اســتفاده‬ ‫بــه نظــر م ‌یرســد همــه ســرمای ‌هگذاری صنایــع‬
‫از فرانســوی‌ها‪ ،‬انگلیســ ‌یها‪ ،‬روس‌هــا‪،‬‬ ‫سـبک و سـنگین معطـوف بـه بـازار داخـل بـود‪.‬‬
‫آمریکای ‌یهــا و غیــره ادامــه پیــدا کــرد‪ .‬انتقــال‬ ‫در طــی قریــب نیــم قــرن پــس از انقــاب و‬
‫آرمـان تأسـیس یـک دولـت قدرتمنـد صنعتـی‬
‫در طـی قریـب نیـم قـرن پـس از انقلاب و آرمـان‬ ‫بــا درآمدهــای ‪ 90‬تــا ‪ 120‬میلیــارد دلاری نفــت‪،‬‬
‫تأسـیس یـک دولـت قدرتمنـد صنعتـی بـا‬ ‫در بیــن ســال‌های ‪ 1386‬تــا ‪ 1390‬صــادرات‬
‫درآمدهـای ‪ 90‬تـا ‪ 120‬میلیـارد دلاری نفـت‪ ،‬در بیـن‬ ‫غیرنفتــی بــه ‪ 50‬میلیــارد دلار (حــدود امــارات‬
‫سـا ‌لهای ‪ 1386‬تـا ‪ 1390‬صـادرات غیرنفتـی بـه ‪50‬‬ ‫و عربسـتان بـا جمعیـت خیلـی کمتـر از آن‌هـا)‬
‫میلیارد دلار (حدود امارات و عربسـتان با جمعیت‬ ‫در ســال ‪ 1402‬می‌رســد‪ .‬صــادرات پتروشــیمی‪،‬‬
‫خیلـی کمتـر از آ ‌نهـا) در سـال ‪ 1402‬م ‌یرسـد‪.‬‬ ‫فـولاد‪ ،‬سـیمان و غیـره ناشـی از مزیـت انـرژی‬
‫صـادرات پتروشـیمی‪ ،‬فـولاد‪ ،‬سـیمان و غیـره ناشـی‬ ‫ارزان اســت کــه بخــش بزرگــی از درآمدهــای‬
‫از مزیـت انـرژی ارزان اسـت کـه بخـش بزرگـی از‬ ‫صــادرات غیرنفتــی ناشــی از آن می‌شــود‪.‬‬
‫درآمدهای صادرات غیرنفتی ناشی از آن م ‌یشود‪.‬‬ ‫صدهــا تاجــر در ایــن مســیر طولانــی بــه‬
‫ســرمای ‌هگذاری صنعتــی روی آوردنــد‪ ،‬فرایندهــا‬
‫و برنام ‌ههــا عمومــ ًا بــه بــازار حمایــت داخلــی و‬

‫‪54‬‬

‫| شـماره ‪ | 22‬تابستان ‪| 1403‬‬