دکتر عبدالحسین دانشوری نسب
عضو هیئت‌علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید باهنر کرمان
فرهنگ از جمله اصطلاحاتی است كه در حوزه‌های تخصصی مختلف به كار برده می‌شود و كلید واژه توصیف و تبیین بسیاری از کنش‌ها، حالات، آداب‌ورسوم، خلقیات، شعائر، آیین‌ها و نمادهای فردی و اجتماعی است كه در كالبد جوامع امروزی جریان دارد. این عنصر اجتماعی، پیوسته در حال تغییر و تحول می‌باشد و یکی از خصایص اصلی آن پویایی است. پویایی فرهنگ، متأثر از عوامل و مسائل مختلف فرهنگی، اجتماعی و … می‌باشد و آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. از جمله پدیدهای اجتماعی كه ارتباط متقابلی با فرهنگ یك جامعه دارند، آسیب‌ها و مسائل فرهنگی و اجتماعی هستند.
رشد شتابان تحولات جهانی در عرصه‌های مختلف نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، باعث پدیدآیی مسائل مختلف می‌گردد؛ حتی ممكن است کل فرهنگ یك جامعه و سیاست‌گذاری‌های مربوط به آن را تحت تأثیر خود قرار دهند. با توجه به این مهم، نهادهای مختلف جامعه، نیازمند مطالعات مسئله شناسی می‌باشند.
در مسئله شناسی، به شناخت مسائلی مبادرت می‌گردد که جامعه به آن‌ها مبتلاست. ساماندهی و سیاست‌گذاری در تمام عرصه‌ها؛ بویژه عرصۀ فرهنگ، نیازمند مسئله شناسی است. مسئله شناسی می‌تواند بسان تابلویی عمل كند كه مسیر حركت را به كارگزاران جامعه نشان می‌دهد و به آن‌ها این امكان را می‌بخشد كه هر لحظه مسیر حركت خود را بشناسند تا از مسیر اصلی منحرف نگردند.
با شناخت اجزا و عناصر یك مسئله و بازنمایی شبكۀ روابط و ارتباط آن اجزا و كنش و واكنش درونی و بیرونی صورت گرفته، می‌توان به تصویری كلی از آن مسئله و تأثیرات آن پی برد. مسئله شناسی سبب می‌شود برنامه ریزان جامعه بتوانند برخی از مسائل و آسیب‌ها را مدیریت و كنترل کنند و برخی دیگر را تضعیف نمایند؛ از پراکنده‌کاری، سطحی‌نگری، تک‌روی و بلندپروازی‌های غیرواقع‌بینانه در مقابله با مسائل و آسیب‌های فرهنگی می‌کاهد. مراكز فرهنگی نیز می‌توانند جهت اصلی كار سازمان خود را در هر مقطعی مشخص كنند و مدیران فرهنگی به‌گونه‌ای دقیق و روزآمد از مسائل و آسیب‌های فرهنگی فعال در حوزۀ كاری خود، آگاهی یابند.
متأسفانه به دلایل مختلف، مطالعات مسئله شناسانه در جامعۀ ما، كمتر انجام‌شده و این تلاش‌های اندك نیز مورد بی‌توجهی دستگاه‌های فرهنگی قرار گرفته است. از آنجا كه انقلاب اسلامی یك انقلاب فرهنگی و به تعبیر بنیان‌گذار آن، انقلاب كلمه بود، شناخت مسائل فرهنگی و اجتماعی آن، بایستی در اولویت قرار می‌گرفت؛ اما روند برنامه‌ها تاكنون نشان داده که از این امر غفلت شده است.
در بحث سیاست‌گذاری می‌توان دو گونه سیاست‌گذاری را از یكدیگر تفکیك نمود: یکی، سیاست‌گذاری‌های معطوف به آرمان و دیگری، سیاست‌گذاری‌های عمومی بوده كه معطوف به حل مسئله می‌باشند. با در پیش گرفتن سیاست‌گذاری‌های معطوف به حل مسئله و با داشتن نقشۀ راه، می‌توان از مسیر اصلی منحرف نشد.
استان کرمان از جمله استان‌های ایران است كه با تأثیر از عوامل مختلف، نظام فرهنگی پیشین و سنتی آن دگرگون شده و قدم در مسیر جدیدی گذاشته است و طی این مسیر جدید، نیازمند شناخت مسائل مختلف آن است. هر فعالیت فرهنگی، نیازمند مسئله شناسی است تا اولویت‌ها در هر مقطعی مشخص گردد، اهداف فرهنگی آن قابل‌دستیابی شوند، مسیر سیاست‌گذاری‌ها در جامعه مشخص شود و با ایجاد تشکیلات مناسب، مناسبت‌های مختلف فرهنگی ساماندهی شوند.
این مطلب به دنبال آن است تا مهم‌ترین مسائل و آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی حاكم بر استان را شناسایی کند و آن‌ها را در سطوح مختلف فرهنگی، اولویت‌بندی نماید. به دلیل پهناوربودن استان، به چهار حوزه فرهنگی تقسیم شد و در نهایت پژوهش بر روی سه حوزه فرهنگی شرق (بم)، غرب (سیرجان) و شمال (رفسنجان) انجام شد.
روش‌شناسی‌های معمول در حوزه مسئله شناسی از روش کیو استفاده می‌کنند. مطابق این روش، گویه ها یا مفاهیم موردنظر به کمک پاسخگویانی که دارای ویژگی‌های مشترک می‌باشند و با استفاده از مقیاسی شبیه به طیف لیکرت و تحلیل عاملی بررسی می‌شوند، به‌صورتی که توزیع گویه ها شبه نرمال باشند. گویه ها نیز در ابتدا توسط پژوهشگر از طریق مطالعه اسنادی، مرور اخبار و رسانه‌های جمعی نظیر روزنامه‌ها و مجلات شناسایی‌شده و در سپس در اختیار تعدادی داور قرار گرفته تا آن‌ها را اولویت‌بندی نمایند. در این روش، مسائل فرهنگی جامعه صرفاً توسط پژوهشگر تعیین و توسط تعدادی از مسئولان و مدیران مورد ارزیابی و اولویت‌بندی قرار می‌گیرند. در پژوهش حاضر اما تلاش می‌شود با رویکرد کاملاً متمایز، مسائل فرهنگی شناسایی و راه‌حل‌های این مسائل نیز شناسایی شوند. به این‌صورت که تلاش می‌شود تا مسائل فرهنگی از طریق رویکردی تفسیری صورت گیرد.
در این رویکرد، معنایی که نزد کنشگران است، برای محقق مکشوف می‌گردد، چرا که اصل مفروض در این رویکرد این است که کنشگر نه بر اساس قوانینی از پیش ساخته شده که بر اساس آنچه خود تولید می‌کند، دست به کنش می‌زند و به‌اصطلاح، واقعیت را بر می‌سازد.
بر این اساس، جلسات برش استانی حوزه فرهنگی شمال، شرق و غرب استان کرمان در بازه زمانی 13 الی 15 آذرماه 1402 به ترتیب در شهرستان‌های رفسنجان، بم و سیرجان با حضور اعضای شورای فرهنگ عمومی، فرمانداران، روسای ادارات ارشاد و فعالان فرهنگی این حوزه‌ها برگزار شد. در این جلسات ابتدا بر مسائل مهم و محلی و راهکارهای عملیاتی با توجه به صحبت‌های مقام معظم رهبری تأکید شد. در این جلسات، ائمه جمعه، فرمانداران، دبیران شورای فرهنگی عمومی و فعالین فرهنگی هر حوزه در گروه‌های جداگانه قرار گرفتند.
از اعضا خواسته شد با مشورت یکدیگر 3 مورد از مهم‌ترین مسئله‌های شهرستان خود را در 5 دقیقه بیان کنند، بعد از اتمام وقت، برگه هر یک از شهرستان به‌صورت چرخشی در اختیار شهرستان‌های دیگر قرار می‌گرفت و در نهایت هر شهرستان 18 مسئله را به‌صورت مکتوب بیان کردند. در نهایت از میان این مسائل، 5 مسئله به‌عنوان مهم‌ترین مسائل استخراج شدند. در پایان با توجه به روش ذکر شده از اعضا خواسته شد برای این مسائل مهم راهکارهای عملیاتی بیان کنند.
بر اساس داده‌های جدول شماره (1)، اعتیاد به مواد مخدر به‌عنوان تنها مسئله‌ای بود که هر سه حوزه فرهنگی بر روی آن اتفاق‌نظر داشتند. اعتیاد به مواد مخدر در حوزه‌های فرهنگی غرب و شرق رتبه اول و در حوزه فرهنگی شمال رتبه دوم را کسب کرده است. پس از اعتیاد، مصرف مشروبات الکی دومین مسئله‌ای بود که دو حوزه شمال و غرب بر روی آن اتفاق‌نظر داشتند. هر چند اولویت یکسانی ندارد. به‌گونه‌ای که در حوزه فرهنگی شمال، مصرف مشروبات الکلی رتبه اول و در حوزه فرهنگی غرب رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. سومین مسئله‌ای که اتفاق‌نظر نسبی در مورد آن وجود داشت، فضای مجازی بود. در حوزه فرهنگی غرب، فضای مجازی رتبه پنجم و در حوزه فرهنگی شرق، فضای مجازی رتبه چهارم را کسب کرده است. به‌جز مسائل فوق که اشتراک نظر در مورد آن‌ها وجود داشت، در مورد سایر مسائل فرهنگی اتفاق‌نظری میان حوزه‌های فرهنگی وجود ندارد و به نظر می‌رسد که هر حوزه فرهنگی مسائل فرهنگی خاص خود را دارد.
مسئله 1: مشروبات الکلی
• جلوگیری از تولید و توزیع مشروبات الکی از طریق اقدامات قضایی، نظارت بیشتر نیروی انتظامی،
• تأکید بر نظام تعلیم و تربیت و اهمیت نظام خانواده در آموزش به فرزندان جهت آگاهی بخشی و پیشگیری از استفاده از مشروبات الکلی،
• توجه به اوقات فراغت مردم و ایجاد فضای تفریحی مناسب جهت سرگرمی بیشتر جوانان،
• استفاده از پژوهش‌های علمی و اطلاعات علمی مناسب در این زمینه جهت آگاهی از مضرات استفاده از مشروبات الکلی.
مسئله 2: اعتیاد
• توجه به بیکاری نسل جوان و ایجاد زیرساخت‌های مناسب جهت اشتغال جوانان همراه با ترویج و ارزش نهادن به فرهنگ کار در میان نسل جوان، فراهم کردن زمینه اشتغال برای افراد بهبودیافته از اعتیاد،
• توجه به اوقات فراغت مردم و ایجاد فضای تفریحی مناسب جهت سرگرمی بیشتر جوانان،
• آگاهی‌بخشی به نسل جوانان در زمینه مضرات و عواقب استفاده از موادمخدر،
• افزایش بودجه شهرستان‌ها در زمینه فیلم‌سازی، سینما، موسیقی، تئاتر و صنایع‌دستی آن منطقه و علاقمند کردن جوانان به هنرهای سینما، موسیقی و تئـاتر.
مسئله 3: فقر اقتصادی و بیکاری
• ترویج فرهنگ کار و سخت‌کوشی در جامعه با تأکید بر مدارس و خانواده‌ها،
• توجه به مهارت‌آموزی شغلی از دوران قبل از دانشگاه و همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی شغلی در جهاد دانشگاهی،
• توجه به منابع و استعدادهای بومی هر منطقه و بومی گزینی افراد تحصیل‌کرده،
• رفع موانع بروکرواسی در ایجاد شغل و کسب مجوزهای کسب‌وکار برای جوانان،
• اجرای قوانین و مقررات محکم برای جلوگیری از اختلاس.
مسئله 4: گسست خانواده
• فرهنگ‌سازی و آموزش صحیح خانواده‌ها در استفاده از فضای مجازی و وسایل ارتباطی نوین،
• توجه به مشاوره قبل از ازدواج و فرزند آوری در جهت آگاهی از وظایف و مسئولیت‌های ازدواج و فرزندآوری،
• دوری خانواده‌ها از توجه به سبک‌های تجمل‌گرایی و تأکید بر ساده زیستی با توجه به الگوهای ایرانی-اسلامی،
• آموزش مهارت مهرورزی و ابراز علاقه اعضای خانواده به یکدیگر.
مسئله 5: حضور اتباع بیگانه
• کنترل جدی مرزها و برخورد قانونی با قاچاقچیان انسان،
• استفاده از ظرفیت نخبگان افغانستانی،
• ساماندهی و جمع‌آوری اطلاعات اتباع جهت برنامه‌ریزی در جهت بهره‌برداری حداکثری از توانایی‌ها افغانستانی‌های مقیم استان،
• مدیریت و شناسایی آسیب‌های ناشی از حضور اتباع در منطقه،
• برخورد قانونی و طرد اتباع افغانستانی که مرتکب جرم و تخلفات پیاپی شده‌اند.
مسئله 1: اعتیاد
• آگاهی بخشی و آموزش تمامی اقشار جامعه در سطوح و رده‌های گوناگون از جمله آموزش ویژه دانش آموزان، دانشجویان، خانواده‌ها و عموم مردم،
• ایجاد زیرساخت‌های مناسب فرهنگی و ورزشی در محله‌ها جهت گذران اوقات فراغت با محوریت مساجد و کانون‌های فرهنگی تربیتی،
• تخصیص اعتبارات ویژه جهت درمان افراد آلوده به اعتیاد،
• پیگیری وضعیت افراد بهبودیافته از نظر اشتغال و گذران اوقات فراغت.
مسئله 2: مصرف مشروبات الکلی
• تعیین جایگزین مناسب از جمله ورزش، ایجاد نشاط و سرزندگی و محیط‌های مناسب شهری،
• آموزش دانش آموزان نسبت به مضرات استفاده از مشروبات الکلی، آگاه‌سازی خانواده‌ها؛ استفاده از ظرفیت‌های آموزش و پرورش جهت آموزش و اطلاع‌رسانی،
• شناسایی عوامل تولید و توزیع و برخورد قاطع با این عوامل،
• فعال شدن دستگاه‌های فرهنگی مرتبط و استفاده از ظرفیت‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد.
مسئله 3: خودکشی
• تقویت نهادهای مرتبط و کارشناسان و مشاوران جهت آموزش و مشاوره کلیه اقشار جامعه،
• برگزاری برنامه‌های نشاط اجتماعی و مفرح در سطح شهرها و روستاها و جلب مشارکت مردم،
• ایجاد مراکز فرهنگی محله محور در جهت ایجاد امید و نشاط،
• برگزاری کارگاه‌های آموزشی و مشاوره رایگان در سطح محله‌ها،
• توجه ویژه به مسائل فرهنگی در مدارس و دانشگاه‌ها و ایجاد پایگاه‌های فرهنگی و مشاوره در این مراکز.
مسئله 4: ولنگاری فضای مجازی
• تشکیل کارگروه تخصصی فضای مجاز،
• برگزاری کارگاه‌های آموزشی سواد رسانه‌ای ویژه خانواده‌ها و والدین جهت آگاهی بخشی از اثرات منفیِ استفاده بیش‌ازحد از فضای مجازی،
• ایجاد امکانات و فضاهای ورزشی جهت گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان،
• ایجاد سازوکار مناسب جهت نظارت والدین و نهادهای مربوطه بر فضای مجازی.
مسئله 5: بحران هویت
• ایجاد زمینه مناسب برای مشارکت نوجوانان و جوانان در برنامه‌های فرهنگی و تربیتی مرتبط با خودشان،
• شناسایی و معرفی مفاخر و الگوهای موفق هر منطقه به نوجوانان و جوانان جهت ایجاد انگیزه و امید در آنان،
• مشارکت نوجوانان در تصمیم سازی و برنامه‌های فرهنگی مرتبط،
• ایجاد زمینه کشف علائق جوانان و نوجوانان و سوق دادن آنان به سمت‌وسوی برنامه‌های مؤثر و مفید از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی،
• کمک به نوجوانان و جوانان برای کشف هویت خود از طریق برنامه‌های فرهنگی مناسب و استفاده از کارشناسان و متخصصان این حوزه.
مسئله 1: اعتیاد به مواد مخدر
• آگاهی بخشی به نسل جوانان و نوجوان بخصوص در مدارس و دانشگاه‌ها در زمینه مضرات و عواقب استفاده از موادمخدر،
• توجه به اوقات فراغت و ایجاد فضاهای تفریحی و فرهنگی متناسب با گروهای سنی مختلف،
• توجه به بیکاری نسل جوان و ایجاد زیرساخت‌های مناسب جهت اشتغال نسل جوانان،
• اختصاص اعتبار به مراکز ترک اعتیاد و اجرای فعالیت‌های فرهنگی، هنری متناسب با مشکلات معتادین مواد مخدر.
مسئله 2: طلاق
آموزش‌های قبل و بعد از ازدواج،
آموزش مهارت‌های زندگی به نوجوان و جوانان توسط نهادهای مسئول،
ایجاد امکانات و تسهیلات ویژه برای مسکن جوانان،
کاهش مشکلات اقتصادی بخصوص کاهش میزان بیکاری.
مسئله 3: عدم وجود مراکز فرهنگی و تفریحی
• استفاده از ظرفیت خیرین در جهت ساخت مراکز فرهنگی و تفریحی،
• توزیع عادلانه امکانات با توجه به نگاه ویژه به مناطق کم برخوردار،
• حذف بوروکراسی‌ها اداری در جهت تسهیل هرچه بیشتر و رفع موانع ساخت‌وساز مراکز فرهنگی و تفریحی،
• استفاده از ظرفیت مساجد در جهت فعالیت‌های فرهنگی و تفریحی.
مسئله 4: تغییر سبک زندگی
• دورهمی های خانوادگی با حضور خانواده‌های موفق،
• استفاده از زبان هنر برای تبیین سبک زندگی موفق،
• برگزاری همایش و سمینارها و کارگاه‌های علمی،
• جایگزین کردن الگوها مناسب ملی و مذهبی به جای الگوهای غربی از طریق رسانه‌ها.
مسئله 5: فضای مجازی
• آموزشی سواد رسانه‌ای برای تمامی اقشار جامعه،
• تولید محتوای مناسب و به‌روزرسانی مطابق با سرفصل‌های فرهنگی،
• تقویت زیرساخت‌های لازم برای شبکه‌های اجتماعی داخلی،
• فیلترینگ هوشمندانه و افزایش زیرساخت‌های در جهت گسترش ارتباطات
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
