عضو هیئت نمایندگان و عضو کمیسیون‌های حمل‌ونقل و عمران، احداث و امور زیربنایی اتاق تهران
یکی از مشکلات اساسی در ایران عدم شفافیت در تحلیل اقتصادی کریدورها است. موقعیت ویژه جغرافیایی به ایران این امکان را می‌دهد تا نقش کلیدی در اتصال آسیا، اروپا و خاورمیانه ایفا کند و از آن به‌عنوان منبع مهم درآمدهای ترانزیتی بهره‌برداری کند، اما عدم تحلیل دقیق اقتصادی و برنامه‌ریزی منطقی باعث شده است که ایران هنوز نتواند از موقعیت استراتژیکی خود به‌طور کامل استفاده کند. سیاست گذاری‌های نادرست یارانه ای، ضعف در زیرساخت‌های ریلی و دریایی، کمبود هماهنگی منطقه‌ای و بین‌المللی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی عملیاتی کردن کریدورهای بین‌المللی در ایران است.
عدم تعادل، ظرفیت‌های ترانزیتی کشور را به‌شدت محدود کرده است و تمرکز نامتناسب بر توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای موجب شده است تا سایر مودهای حمل‌ونقل بویژه ریلی نتوانند نقش مؤثری در کریدورها ایفا کنند. مشکلات سیاسی و تحریم‌ها نیز از موانع تأثیرگذار بر توسعه کریدورهای بین‌المللی ایران هستند. عدم تمرکز و نبود طرح جامع حمل‌ونقل آفت اصلی توسعه ناقص شبکه ریلی کشور است.
در ادامه مشروح گفت‌وگو با دکتر سهیل آل رسول، عضو هیئت نمایندگان و عضو کمیسیون‌های حمل‌ونقل و عمران، احداث و امور زیربنایی اتاق بازرگانی تهران آمده است.
جایگاه ایران در کریدورهای بین‌المللی و نقش آن در تجارت جهانی عبارتند از:
الف) موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواقتصادی ایران؛ ایران در نقطه تلاقی کریدورهای شرق به غرب و شمال به جنوب قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی به ایران امکان می‌دهد نقش کلیدی در اتصال آسیا، اروپا و خاورمیانه ایفا کند و از آن به‌عنوان منبع مهم درآمدهای ترانزیتی بهره‌برداری کند.
ب) ضرورت توسعه زیرساخت‌ها و مودهای حمل‌ونقل؛ برای استفاده از این جایگاه، باید تمامی مودهای حمل‌ونقل (ریلی، دریایی، جاده‌ای و هوایی) به‌صورت یکپارچه و متوازن توسعه یابد. بدون ایجاد هماهنگی بین این مودها، استفاده از ظرفیت‌های ترانزیتی ایران با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد.
ج) ضعف در بهره‌برداری کنونی؛ عدم تحلیل دقیق اقتصادی و برنامه‌ریزی منطقی باعث شده است که ایران هنوز نتواند از موقعیت استراتژیک خود به‌طور کامل استفاده کند. به‌عنوان مثال، وابستگی بیش‌ازحد به حمل‌ونقل جاده‌ای و ضعف در حمل‌ونقل ریلی موجب کاهش رقابت‌پذیری ایران در مقایسه با دیگر مسیرهای ترانزیتی شده است.
ایجاد تعادل میان توسعه زیرساخت‌ها و بهره‌برداری بهینه از آن‌ها از راه‌های زیر امکان‌پذیر است:
الف) تحلیل اقتصاد کریدورها؛ یکی از مشکلات اساسی در ایران، عدم شفافیت در تحلیل اقتصادی کریدورهاست. بسیاری از گزارش‌های منتشرشده درباره ظرفیت‌های ترانزیتی، بویژه در حمل‌ونقل ریلی، اغراق‌آمیز است و با واقعیت اقتصادی مطابقت ندارد. تحلیل واقعی این اقتصاد، شامل هزینه‌ها، درآمدها و رقابت‌پذیری مودها، باید در اولویت قرار گیرد.
ب) سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌ها؛ توسعه زیرساخت‌ها باید با توجه به بازگشت سرمایه و میزان بهره‌وری انجام شود؛ برای مثال، اتصال شبکه ریلی ایران به بنادر اصلی و شبکه‌های ریلی کشورهای همسایه می‌تواند ارزش‌افزوده بیشتری ایجاد کند. این امر باید بر اساس نیازهای واقعی بازار و اولویت‌های منطقه‌ای صورت گیرد.
ج) استفاده متوازن از مودها؛ هر مود حمل‌ونقل نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارد. موفقیت کریدورها نیازمند استفاده متوازن و مکمل از مودهای مختلف است؛ به‌عنوان مثال، حمل‌ونقل دریایی برای حجم بالا و فاصله‌های طولانی مناسب است، درحالی‌که حمل‌ونقل ریلی می‌تواند نقش کلیدی در کاهش هزینه‌ها و آلایندگی ایفا کند.
مهم‌ترین چالش‌های پیش روی عملیاتی کردن کریدورهای بین‌المللی در ایران عبارتند از:
الف) سیاست‌های نادرست یارانه‌ای؛ یکی از بزرگ‌ترین موانع، یارانه‌های غیرمنطقی به سوخت است. قیمت پایین بنزین و گازوئیل باعث شده که حمل‌ونقل جاده‌ای به‌طور غیرمنطقی ارزان‌تر از سایر مودها باشد. این موضوع، نه‌تنها موجب آسیب به رقابت‌پذیری ریلی شده، بلکه هزینه‌های زیست‌محیطی و زیرساختی سنگینی نیز به کشور تحمیل کرده است.
ب) ضعف در زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و دریایی؛ بسیاری از کریدورهای بین‌المللی به شبکه‌های ریلی کارآمد نیاز دارند، اما شبکه ریلی ایران هنوز از نظر سرعت، ظرفیت و اتصال به کشورهای همسایه با مشکلات جدی مواجه است. در حمل‌ونقل دریایی نیز، نبود بنادر مجهز به استانداردهای جهانی، ظرفیت رقابت‌پذیری ایران را کاهش داده است.
ج) کمبود هماهنگی منطقه‌ای و بین‌المللی؛ توسعه کریدورها نیازمند همکاری نزدیک با کشورهای همسایه و ایجاد توافق‌های چندجانبه است. نبود این همکاری‌ها باعث شده که مسیرهای جایگزین از سوی کشورهای دیگر تقویت شود و سهم ایران در ترانزیت بین‌المللی کاهش یابد.
موانعی که در این زمینه وجود دارند و باید مرتفع شوند عبارتند از:
الف) عدم هماهنگی در توسعه زیرساخت‌ها؛ یکی از موانع اصلی، تمرکز نامتناسب بر توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای است. این امر باعث شده که سایر مودهای حمل‌ونقل، به‌ویژه ریلی، نتوانند نقش مؤثری در کریدورها ایفا کنند. این عدم تعادل، ظرفیت‌های ترانزیتی کشور را به‌شدت محدود کرده است.
ب) رقابت‌پذیری منطقه‌ای؛ کشورهای همسایه ایران، بویژه ترکیه و آذربایجان، درحال‌توسعه مسیرهای جایگزین برای جذب سهم بیشتری از ترانزیت منطقه‌ای هستند. برای رقابت با این کشورها، ایران باید زیرساخت‌های خود را بهبود دهد و فرآیندهای اداری و گمرکی را تسهیل کند.
ج) تأثیر مسائل ژئوپلیتیکی؛ مشکلات سیاسی و تحریم‌ها نیز از موانع مهمی هستند که بر توسعه کریدورهای بین‌المللی ایران تأثیر گذاشته‌اند. رفع این مشکلات و ایجاد روابط پایدار با کشورهای منطقه می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری و تقویت جایگاه ایران کمک کند.
در پایان باید به عدم تمرکز و نبود طرح جامع حمل‌ونقل اشاره کنم که آفت اصلی توسعه ناقص شبکه ریلی ایران است و ریشه در علل متنوعی از جمله موارد زیر دارد:
۱. فقدان طرح جامع و تمرکز در برنامه‌ریزی
یک طرح جامع حمل‌ونقل باید اولویت‌های اقتصادی، جغرافیایی و استراتژیک کشور را شناسایی کرده و بر مبنای آن، شبکه‌های اصلی و فرعی حمل‌ونقل را طراحی کند؛ اما در ایران، فقدان چنین طرحی باعث شده تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها به شکل مقطعی و بدون هماهنگی انجام شوند.
۲. نقش نمایندگان مجلس در پراکندگی پروژه‌ها
طی سه دهه گذشته، نمایندگان مجلس شورای اسلامی به دلیل فشارهای محلی و تمایل به جلب رضایت حوزه‌های انتخابیه خود، طرح‌های متعددی را خارج از محورهای کریدورهای اصلی معرفی کرده‌اند.
۳. کاهش کارآمدی شبکه ریلی کشور
نتیجه این رویکرد نادرست، کاهش شدید کارآمدی شبکه ریلی موجود است:
۴. پیامدهای اجتماعی و اقتصادی
۵. راهکارها
جمع‌بندی کلی
برای دستیابی به موفقیت در کریدورهای بین‌المللی، ایران باید:
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
