برای جلوگیری از گسترش کمیابی آب، بی‌درنگ لازم است دست به کار شد تا روند نابودی منابع آب زیرزمینی را متوقف ساخت.
شاید شگفت‌آور باشد که بدانیم بخش اعظم آب شیرین منجمد نشده جهان از دید انسان پنهان است. نودوشش درصد این آب، در زیر سطح زمین در لایه‌های خاک و سنگ ذخیره می‌شود. به این لایه‌ها که آب زیرزمینی را در خود جای داده‌اند، آبخوان گفته می‌شود. درست است که آب زیرزمینی از دیده پنهان است، اما برای امنیت جهانی آب و غذا اهمیت حیاتی دارد و از همین رو در معرض بهره‌برداری بیش از اندازه قرار گرفته است.
آب زیرزمینی منبع اصلی تأمین نیاز آب میلیاردها نفر و تقریباً نیمی از کشاورزی آبی است. با این همه، حضور پنهان آن سبب شده است که در بسیاری از مناطق جهان، حکمرانی و مدیریت اثربخشی بر آن حاکم نگردد. در نتیجه، بسیاری از آبخوان‌های مهم جهان و برخی با آهنگی هراس‌انگیز در حال خالی‌شدن باشند. میلیون‌ها چاه پمپاژ آب زیرزمینی در معرض ریسک خشک شدن قرار دارند.
دو پژوهشگر به نام‌های Scott Jasechko و Debra Perrone از دانشگاه کالیفرنیا در مطالعه خود درباره آب زیرزمینی که نتایج آن در آوریل 2021 در مجله Science انتشار یافت، داده‌های نزدیک به 39 میلیون چاه آب زیرزمینی را از 40 کشور و منطقه مختلف جهان جمع‌آوری کرده‌اند. این داده‌ها شامل مکان، عمق، هدف و تاریخ ساخت چاه‌ها می باشد. این دو پژوهشگر با تحلیل داده‌ها به دو نتیجه‌گیری اصلی رسیده‌اند. آن‌ها دریافتند که تا 20 درصد چاه‌ها به دلیل اُفت طولانی‌مدت سطح آب زیرزمینی، نوسان فصلی تراز آب یا هر دو در معرض ریسک خشک شدن قرار دارند. افزون بر این، تحلیل داده‌ها نشان داد که چاه‌های جدید معمولاً تا اعماق بیشتری حفر می‌شوند. با این همه، یادآور می‌شود که چاه‌های عمیق‌تر، لزوماً در مناطقی قرار ندارند که کاهش قابل‌توجه آب زیرزمینی را تجربه می‌کنند و اینکه احتمال خشک شدن بسیاری از چاه‌های جدید به‌اندازه چاه‌های قدیمی وجود دارد.
نتایج این مطالعه به‌طور ضمنی هشداری است مبنی بر اینکه دسترسی به آب زیرزمینی اساساً در خطر قرار دارد. با اُفت تراز آب زیرزمینی تنها افراد نسبتاً ثروتمند قادر خواهند بود که هزینه حفر چاه‌های عمیق‌تر و انرژی اضافه‌تر لازم را برای پمپاژ آب زیرزمینی از اعماق بیشتر پرداخت نمایند. به‌تدریج در بسیاری از مناطق جهان که سطح آب زیرزمینی رو به کاهش است، دسترسی خانواده‌های کم‌درآمد، اقشار فقیرتر و کسب‌وکارهای کوچک‌تر ازجمله مزارع کوچک‌تر محدودتر می‌شود.
این سناریو هم‌اکنون در حال وقوع است، برای نمونه در دره مرکزی کالیفرنیا یا دیگر مناطق جهان که کشاورزی وسیعی در آن رونق دارد، چاه‌های عمیق‌تر، تراز آب زیرزمینی را پایین می‌آورند؛ به‌طوری‌که چاه‌های خانگی کارگران مزرعه در حال خشک شدن هستند. اگر اقدامی صورت نگیرد، شکاف میان «داراها» و «ندارهای» آب بیشتر خواهد شد.
غیر از کاهش دسترسی به آب زیرزمینی، پیامدهای خشک شدن میلیون‌ها چاه کنونی و شاید میلیون‌ها چاه دیگر در دهه‌های آینده در چنین مقیاسی در تاریخ بشر سخت و بی‌سابقه خواهد بود. این پیامدها عبارتند از تهدید جدی تولید غذا، سلامت و معیشت میلیون‌ها تا میلیاردها نفر از مردم و محیط‌زیست.
نابودی منابع آب زیرزمینی ممکن است آتش تعارضات خشونت‌آمیز را شعله‌ور سازد و این قابلیت را دارد که موج پناه‌جویان اقلیم را به راه اندازد. آشکار است که اجتناب از این سناریو بیشترین اهمیت را برای امنیت انسان دارد. این کار نیازمند مطالعات لازم همراه با مشارکت گسترده و فراگیر ذینفعان، دیپلماسی آب و پشتیبانی دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی است.
برای اطمینان از این که آب زیرزمینی همچنان از مؤلفه‌های مطمئن منابع آب باقی می‌ماند، افزون بر شناخت علمی بهتر منابع آب زیرزمینی و پیشرفت‌های فنی، لازم است به چندین چالش دشوار دیگر نیز پرداخت. اصلاح حکمرانی، مدیریت اثربخش و تعریف توافق‌شده همگانی درباره پایداری آب زیرزمینی، همگی از مؤلفه‌های ضروری استراتژی چندوجهی آب زیرزمینی به شمار می‌آیند. شمار اندکی از آبخوان‌ها را در جهان می‌توان سراغ گرفت که در چنین چارچوب ایده‌آلی مدیریت می‌شوند و ظرفیت انجام این کار معمولاً وجود ندارد.
در این مسیر ضروری است که نهادها و سازوکارهای جدید برای افزایش آگاهی درباره این قبیل نیازهای فوری، تشویق و سازمان‌دهی مشارکت ذینفعان و کمک به دولت‌ها در شکل‌گیری اراده سیاسی در راستای حفاظت از آب زیرزمینی که از عناصر کلیدی امنیت آب به شمار می‌آید تقویت شوند.
مطالعاتی از این دست، کمک شایانی به جلب‌توجه‌ها به این منبع نادیدنی می‌کنند. با تصویری که پژوهشگران از وضعیت آب زیرزمینی ترسیم کرده‌اند و نشان داده‌اند که میلیون‌ها چاه آب زیرزمینی در معرض ریسک خشک شدن قرار دارند، باید این پیام را دریافت که تاب‌آوری در برابر اقلیم با ریسک بزرگی روبه‌رو است. حفر چاه‌های عمیق‌تر، راه‌حلی عرضه محور است که تنها مشکلات گفته‌شده را تشدید می‌کند. اکنون زمان آن است که پژوهش‌ها، مطالعات، حکمرانی و سیاست‌ها، بر تقاضای آب زیرزمینی تمرکز کنند و بکوشند تا بهره‌برداری بیش از اندازه آن را متوقف سازند.
منابع
• James S. Famiglietti and Grant Ferguson. The hidden crisis beneath our feet. Science. 23 APRIL 2021. VOL 372 ISSUE 6540.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
