نایب‌رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش و مشاور کمیسیون فرش و صنایع‌دستی اتاق بازرگانی ایران
حامد چمن رخ، نایب‌رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش و مشاور کمیسیون فرش و صنایع‌دستی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با ما می‌گوید که فرش دستباف مزیت‌های بین‌المللی چون محصولات کشاورزی و معدنی ندارد و عملاً در بازاری رقابت می‌کنیم که گران‌ترین فرش دنیا را تولید کرده و باید بتوانیم با قدرت خودمان بازار را حفظ کنیم، اما مادامی‌که انباشتی از فرش‌ها در انبارهای داخلی و خارجی وجود دارد، اولین تصمیمی که گرفته می‌شود، عدم خرید مجدد فرش است که باعث انباشت فرش در انبار تولیدکنندگان می‌شود و به‌تبع آن تولیدکنندگان دست از تولید کشیده و بافندگان از مدار خارج و به مشاغل دیگر روی می‌آورند. در مدیریت کلان فرش همیشه جای بخش خصوصی خالی است، بااین‌حال این بخش از دور نظاره‌گر، فریادزن و دادخواه بوده است. مدیریت دولتی نیز در جایگاهی تنزل یافته از مرکز ملی فرش ایران به اداره کل صنایع خلاق و ورزشی، فوق‌العاده ضعیف است و با انباشتی از موضوعات و مشکلات از گذشته و در آینده روبه‌رو خواهد شد. فرش‌های دستباف تولید شده در دهه گذشته چندان قابل دفاع نیستند و استان کرمان یکی از استان‌هایی است که باید در به بافی فعالیت بیشتری داشته باشد و در کل در تولید فرش دستباف با دیدگاه کف‌پوش باید تجدیدنظرهایی در طرح، اندازه و رنگ صورت گیرد و با حفظ اصالت، محصولات نوینی برای بازارهای آینده طراحی شود. شرح کامل گفت‌وگو در ادامه آمده است.
بزرگ‌ترین عامل تأثیرگذار بر تجارت فرش در ایران، روابط بین‌الملل کشور با سایر ملل است. در یک دهه اخیر روابط بین‌المللی ما با چالش‌ها و نوسانات فراوانی مواجه بوده است؛ از انواع و اقسام تحریم‌ها گرفته تا توافق برجام و بعد از آن پاره کردن آن توسط آمریکا و در ادامه فشار حداکثری ترامپ و حوادثی که اخیراً در منطقه رخ‌داده؛ موضوع درگیری بین ایران و اسراییل.
تمامی اتفاقات ذکر شده در حوزه بین‌الملل باعث شده که وضعیت تجارت ایران دچار چالش شود و فرش دستبافت هم از این قاعده مستثنا نیست، اما تأثیر این عوامل بر فرش دستبافت ایران شاید خیلی بیشتر از کالاهای دیگر باشد؛ برای مثال در حوزه محصولات کشاورزی و معدنی در کشور مزیت قیمت و در خام فروشی نیز مزیت‌هایی وجود دارد، اما فرش دستباف مزیت‌های بین‌المللی این‌چنینی ندارد و عملاً در بازاری رقابت می‌کنیم که گران‌ترین فرش دنیا را تولید کرده و باید بتوانیم با قدرت خودمان بازار را حفظ کنیم.
تجار ما امروز نمی‌توانند مثل گذشته با قدرت عمل کنند و بازرگانان هرچقدر در تجارت با چالش روبه‌رو شوند، ضعیف‌تر خواهند شد. در حال حاضر کشور در حوزه فرش نمی‌تواند در عرصه جهانی مثل گذشته بدرخشد و در نمایشگاه‌های بین‌المللی که در حوزه فرش، لوازم منزل و لوکس برگزار می‌شود، فرش ایرانی غایب است. دلیل این غیبت این است که تجار کشور توانایی پرداخت هزینه‌های بین‌المللی را مانند قبل ندارند.
با توجه به عوامل ذکر شده، تجارت خارجی فرش دستباف ایران از دو میلیارد دلار به حدود 30 میلیون دلار در سال رسیده است. تولید، اولین نقطه‌ای است که از این مسئله تأثیر می‌پذیرد؛ به عبارتی تا مادامی‌که انباشتی از فرش در انبارهای داخلی و خارجی وجود دارد، اولین تصمیمی که گرفته می‌شود، همان عدم خرید مجدد فرش است که باعث انباشت فرش در انبار تولیدکنندگان می‌شود و به‌تبع آن تولیدکنندگان دست از تولید کشیده و بافندگان از مدار خارج و مجبور می‌شوند برای امرارمعاش به مشاغل دیگر روی بیاورند. اگر هم امکان برگرداندن آن‌ها وجود داشته باشد، بازگشت آن‌ها کار مشکلی است و اگر در آینده قصد افزایش مجدد تولیدات را داشته باشیم، چالش بزرگی با عنوان پیدا کردن نیروی کار خواهیم داشت.
در مدیریت کلان فرش دستباف کشور متأسفانه همیشه جای بخش خصوصی خالی است؛ بااین‌حال این بخش از دور نظاره‌گر، فریاد زن و دادخواه بوده است.
در بخش دولتی از سال 1382 مرکز ملی فرش ایران به‌عنوان متولی دولتی فرش دستباف ایران در زیرمجموعه وزارت بازرگانی تأسیس شد. این مرکز با فهرست طولانی از شرح وظایفی از جمله سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت، هدایت و حمایت صنعت فرش دستباف، امور تحقیقاتی و پژوهشی مربوط به آن و تهیه ضوابط و الزامات فنی تولید و صادرات و اقدامات حمایتی و غیره تاکنون موفق عمل نکرده و امروز هم به‌جای تقویت، از جایگاه معاون وزیر به جایگاه معاون معاون وزیر تغییر پیدا کرده و با «اداره کل صنایع خلاق و ورزشی» ادغام شده که عملاً جایگاه فرش دستباف به معاون معاون معاون وزیر تغییر یافته است. مدیریت در چنین جایگاهی فوق‌العاده ضعیف عمل می‌کند و با انباشتی از موضوعات و مشکلات از گذشته و در آینده روبه‌رو خواهد شد.
استان کرمان یکی از استان‌هایی است که باید در به‌بافی فعالیت بیشتری داشته باشد به این صورت که بافنده‌هایی که از گره‌بافی به بی‌گره‌بافی سوق پیدا کرده‌اند را اصلاح نموده و در آموزش بافندگان جدید که به‌صورت گره‌دار فرش را تولید می‌کنند، فعال‌تر عمل نماید.
با وجود انحراف‌هایی که در بخش تولید فرش دستباف وجود داشته که علت عمده انحرافات هم به رونق و کسادی بازار برمی گردد، در دوره‌هایی به بافی در کشور لازم شده است. در مواردی که بازار رونق خوبی داشته بنا به دلایلی تقلب ها توسعه پیدا کرده است؛ به‌عنوان‌مثال از نواحی کشور فرشی مشابه با عنوان «فرش نایین» که از بازار خوبی برخوردار است، تولید شده که هیچ‌گاه با کیفیت اصلی قابل‌مقایسه نبوده و به برند فرش نایین نیز لطمه وارد شده است. در دوره‌ای که بازار کساد است مثل شرایطی که در حال حاضر وجود دارد با بافندگانی مواجه می‌شویم که ممکن است از رج، گره، نقشه و یا حتی پشم در قالی کم گذاشته و به‌مرور این کم‌کاری‌ها به رویه و فرهنگ تبدیل شود. لذا نیاز است به کمک به‌بافی، مخاطرات این موضوع به بافندگان توضیح داده شده و عاقبت کار برای آن‌ها توجیه شود.
در حال حاضر در خراسان، گره‌بافیی رواج پیدا کرده که این نوع بافت دقیقاً همان آفتی است که جایگاه فرش کرمان را در ایران از بین برد و حتی این ضرب‌المثل قدیمی که «قالی کرمان هر چی بیشتر پا بخورد جاافتاده‌تر می‌شود» دیگر معنایی ندارد، چون دیگر قالی کرمانی وجود ندارد که در مورد آن گفت وگویی صورت گیرد.
فرش های دستباف تولید شده در کشور در دهه گذشته چندان قابل دفاع نیستند، اما در آثار سالیان نه‌چندان دور ما فرش‌هایی وجود دارد که هنوز می‌توانند در جهان حرفی برای گفتن داشته باشند و معتقدم فرش ایران در عرصه کیفیت، هنر و یونیک بودن برای دویست تا پانصد سال آینده ذخیره دارد.
در عرصه تجارت کف‌پوش‌ها و فرش‌هایی که به‌عنوان فرش‌های تجاری در نظر گرفته می‌شود، آینده روشنی برای فرش‌های ایرانی قابل‌تصور نیست. بخش بزرگی از بازار کف‌پوش‌ها در اختیار فرش‌های ماشینی و انواع کف‌پوش‌ها مثل لمینت‌ها، سنگ‌ها، پارکت‌ها و سایر کف‌پوش‌هایی است که هر روز در بازار مشاهده می‌شود و مانند گذشته فرش تنها مفروش سالن‌ها و اتاق‌ها نیست و جایگزین‌های جدیدی در دکوراسیون با تنوع و قیمت‌های مختلف و متناسب با سلیقه افراد، وجود دارد.
بنابراین در تولید فرش دستباف با دیدگاه کف‌پوش باید تجدیدنظرهایی در طرح، سایز و رنگ صورت گیرد. می‌بایست با دید جدیدی به قضیه نگاه کرد تا با حفظ اصالت، محصولات نوینی برای بازارهای آینده طراحی شود؛ چرا که با سایزهای فعلی، فرش‌های ماشینی، بازار را به سهولت در دست گرفته‌اند و به‌ناچار باید در عرصه‌های فقدان آن‌ها فعال‌شده تا بتوانیم بازار را حفظ کنیم.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
