ستوده نقوی
عضو هیئت‌مدیره انجمن آزمایشگاه‌های آزمون و کالیبراسیون و کارشناس استاندارد
آنچه مسلم است، از ابتدای پیدایش یك سیستم تولید محصول در یك مجموعه تولیدی یا خدماتی تا دستیابی به فرآیندهای خودكارسازی (خودکارسازی) و فنون تولید تجاری محصولات، باید از یك سری استانداردها و یا مقررات برای تضمین كیفیت و سلامت سیستم تولید و همچنین محصول پیروی نمود. استانداردسازی اغلب یك عامل ضروری و مهم در پیشرفت دانش و همچنین سازوکارهای تولید است. به‌طورکلی هدف از استانداردسازی، دستیابی به درجه مطلوبی از نظم در یك حوزه خاص است. تناسب محصولات، خدمات و فرآیندها، ایمنی و حفاظت از سلامت محیط‌زیست و ساده‌سازی تبادلات تجاری از اهداف استانداردسازی است. در مورد فناوری‌های نوین با توجه به نوع تولید و ویژگی‌های منحصربه‌فرد محصولات، رعایت استانداردها و مقررات تأیید و تضمین كیفیت سیستم تولید محصول و یا خود محصول و برقراری روش‌های نظام‌مند بازرسی و كنترل از اهمیت ویژه برخوردار است. به عبارتی، استانداردسازی به‌عنوان ابزاری ضروری برای افزایش بهره‌وری و حصول اطمینان از كیفیت پایدار و سلامت محصول لازم است. از سوی دیگر، رعایت استانداردها به صنایع مرتبط گوناگون كمك می‌کند تا تلاش‌های خود را برای به حداکثر رساندن كارایی و بهره‌وری و بهبود شرایط رقابت‌پذیری در سطح بین‌المللی هماهنگ کنند. به‌هرحال رشد روزافزون علوم و فناوری در سطح كشور، ضرورت نگاه صادراتی در توسعه صنایع به‌ویژه در عرصه صنایع نوین و توجه به الزامات ناشی از موضوع جهانی‌سازی تجارت و بازار، ضرورت توجه به توسعه نظام استانداردهای ملی در این حوزه‌ها و ازجمله زیست‌فناوری را در كشور بیشتر می‌نماید. استانداردهای ملی درواقع، ابزار کارآمدی برای ارتقای كیفیت محصولات داخلی، اجتناب از واردات محصولات باکیفیت پایین و بالا بردن سطح صادرات به شمار می‌آیند. علاوه بر آن در برخی موارد، پژوهشگران و تولیدكنندگان داخلی به موفقیت‌های چشمگیری درزمینه‌ی تولید محصولات کالاها یا خدمات زیست‌فناوری دست‌یافته‌اند كه به دلیل نبود مقررات و یا استانداردهای مربوطه با مشكلاتی توسط دستگاه‌های ذی‌ربط مواجه می‌شوند؛ به‌طوری‌که یا قادر به ارائه آن‌ها در بازار داخل نیستند و یا آنكه به دلیل فقدان تأییدیه‌های لازم از حجم بازار مورد انتظار برخوردار نمی‌باشند. با توجه به موارد یادشده، دستیابی و رعایت استانداردهای ملی و بین‌المللی، شرط اساسی پیشبرد رقابت‌پذیری در سطح ملی و بین‌المللی است. به عبارتی، پذیرش و دستیابی به استانداردهای بین‌المللی می‌تواند پیشران مناسبی برای نزدیك شدن به ایده تجاری‌سازی و برندسازی محصولات ایرانی در سطح بین‌المللی باشد. اهمیت استانداردها در تجارت بین‌المللی به حدی است كه سازمان تجارت جهانی به‌منظور پیشگیری از ایجاد موانع برای تجارت و تسهیل در مبادلات بین‌المللی، استانداردهای سازمان را به‌عنوان پایه برای استانداردهای ملی اجباری و اختیاری شناخته‌شده است.
استاندارد (Standard): مدرکی است دربرگیرنده قواعد، راهنمایی‌ها یا ویژگی‌هایی برای فعالیت‌ها یا نتایج آن‌ها به‌منظور استفاده عمومی مکرر که از طریق اجماع و همراهی فراهم و به‌وسیله سازمان شناخته‌شده‌ای تصویب‌شده باشد و هدف از آن دستیابی به میزان مطلوبی از نظم در یک زمینه خاص است. استاندارد باید مبتنی بر نتایج علوم، فنون و تجربیات استوار باشد. بیشترین کاربرد استانداردها در رابطه با تعیین ویژگی‌های فنی و عملکردی توافق شده به‌خصوص برای ارزیابی انطباق محصول می‌باشد. به صورتی که دیدگاه اصلی استانداردسازی نیز روی این ویژگی‌های فنی و عملکردی متمرکز است.
استانداردسازی (Standardization): استانداردسازی، فعالیت ایجاد معیارهایی در ارتباط با مسائلی بالفعل یا بالقوه و باهدف دستیابی به نظمی بهینه در مقوله موردبحث برای استفاده عمومی و مستمر می‌باشد.
بومی‌سازی درجایی مطرح می‌شود که نیاز به آن وجود دارد و این نیاز می‌تواند اجباری، فرهنگی و یا مربوط به منطقه جغرافیایی باشد. بومی‌سازی یک روش تطبیقی با شرایط کاربردی یک منطقه، کشور و یا یک کارخانه بوده که در هر سطحی می‌تواند مطرح شود.
سطوح مختلف استانداردسازی در چهار سطح انجام می‌شود:
استانداردهای کارخانه‌ای: این استانداردها توسط کارخانه‌ها و یا تولیدکنندگان به‌منظور استفاده در همان واحد تدوین می‌شوند. البته در کشورهای توسعه‌یافته استانداردهای کارخانه‌ای از کیفیت و کارایی بالایی برخوردارند و توسط سازمان ملی استاندارد کشور ذی‌ربط به‌عنوان استاندارد ملی پذیرفته می‌شوند.
استانداردهای منطقه‌ای: در هر منطقه‌ای از جهان ممکن است چند کشور هم‌جوار برای ایجاد تسهیلات در امر صادرات و واردات خود اقدام به تدوین استانداردهای مشترک نمایند؛ مانند استانداردهای اتحادیه اروپا که توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا تدوین می‌شوند و قابل‌قبول برای همه این کشورها هستند.
استانداردهای ملی: استانداردهایی هستند که در هر کشور توسط سازمان متولی استانداردسازی تدوین می‌شوند. در تدوین این استانداردها، تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان، صادرکنندگان، واردکنندگان، نمایندگان مراکز دولتی و تجاری، مراکز پژوهشی، دانشگاه ها، مراکز ارزیابی انطباق مرتبط با موضوع استاندارد مشارکت می‌نمایند. استانداردهای ملی باید تأمین‌کننده حداقل کیفیت قابل‌قبول برای یک فراورده یا خدمت باشند.
استانداردهای بین‌المللی: استانداردهایی هستند که توسط سازمان‌های بین‌المللی استاندارد جهت سهولت ارتباط و رفع مشکلات فنی تهیه و تدوین می‌شوند. در تدوین این استانداردها، تمامی کشورها مشارکت دارند.
سازمان ملی استاندارد در سال 1339 با تصویب قانون تأسیس مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، کار خود را در چارچوب هدف‌ها و مسئولیت‌های تعیین‌شده آغاز نمود و در همان سال، به عضویت سازمان بین‌المللی استاندارد ISO درآمد. سازمان ملی استاندارد ایران همچنین در کمیسیون بین‌المللی الکترونیک IEC، کمیسیون بین‌المللی کدکس مواد غذایی CODEX، سازمان بین‌المللی اندازه‌شناسی OIML، انجمن جهانی سازمان‌های تحقیقات صنعتی و فنی WAITRO، مجمع بین‌المللی تائید صلاحیت IAF، بنیاد مدیریت کیفیت اروپا EFQM و سازمان بین‌المللی همکاری آزمایشگاه‌های اکردیته ILAC عضویت دارد.
سازمان ملی استاندارد ایران در سه دوره سه‌ساله عضو شورای سازمان بین‌المللی استاندارد ISO بوده مضافاً اینکه در یک دوره سه‌ساله 1969-1967 نایب‌رئیسی شورا را نیز بر عهده داشته است. همچنین پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان ملی استاندارد ایران برای یک دوره دوساله 2006-2005 به‌عنوان عضو شورای مذکور انتخاب گردیده است.
سازمان ملی استاندارد در حال حاضر با عضویت در سازمان‌های بین‌المللی ISO، OIML، CODEX، IEC و BIPM و سازمان‌های منطقه‌ای RISCAM و SMIIC در فعالیت‌های تدوین استاندارد این سازمان‌ها مشارکت می‌نماید. نحوه مشارکت در این فعالیت‌ها، از طریق تشکیل کمیته‌های فنی متناظر با کمیته‌های بین‌المللی و سامان‌دهی مشارکت گروه‌های ذی‌نفع و ذی‌ربط انجام می‌گیرد. این کمیته‌ها تحت نظارت سازمان ملی استاندارد ایران فعالیت می‌نمایند و وظیفه اصلی آن‌ها بررسی و اظهارنظر در مورد پیش‌نویس استانداردهای بین‌المللی در مراحل مختلف تدوین و پیشنهاد تدوین استاندارد بین‌المللی با توجه به مزیت‌های ملی و پتانسیل کشور است.
– کسب پایگاه جهانی در سطح بین‌المللی
– نوآوری درزمینه‌ی فن‌آوری
– ایجاد زمینه برای پذیرش مواضع ملی کشورها
– حفظ توازن و تعادل بین منافع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان
– مبتنی شدن مقررات بر استانداردها
سازمان‌هایی که به پیاده‌سازی استانداردها می‌پردازند، می‌توانند از طریق آگاهی یافتن از نیازهای کار و محصول و بازار، عملکرد خود را بهبود بخشیده و درنتیجه سهم خود را نیز در بازار افزایش دهند.
– منافع برای مصرف‌کننده: مصرف‌کنندگان، محصولات استانداردشده را باکیفیت و قیمت بهتر و اطمینان بیشتر از مؤلفه‌های مختلفی که برایشان کاربرد دارد، استفاده می‌کنند. لذا نه‌تنها کیفیت خود محصول استانداردشده، بلکه نگهداری و خدمات پس از فروش آن نیز برای مصرف‌کننده از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین کاهش ریسک عدم شناخت محصول از دیگر منافع استانداردسازی می‌باشد.
– منافع برای جامعه: حفظ سلامت و بهداشت جامعه، استفاده بهینه، اثربخشی و کارایی، یکی دیگر از تأثیرات استانداردسازی بوده که منافع آن متوجه جامعه می‌باشد. همچنین موازین زیست‌محیطی و پیشگیری از آلودگی از مقوله‌هایی هستند که در هر استاندارد مرتبط با محصول دیده می‌شود.
این خط‌مشی در جهت ارتقاء مؤلفه‌های زیر می‌باشد:
* کیفیت Quality
* ایمنی Safety
* کارایی Efficiency
* قابلیت اطمینان Reliability
* تعویض‌پذیری Interchangeability
* سازگاری Compatibility
برحسب تعریف دو نوع استاندارد به شرح زیر تعریف‌شده و به اجرا درمی‌آید.
استاندارد اجباری: تولیدكنندگان و عرضه‌کنندگان اقلامی كه اجرای استاندارد آن‌ها به‌موجب قانون اجباری اعلام می‌شود، موظف‌اند محصولات خود را منطبق با استاندارد بین المللی یا ملی ذی‌ربط تولید و عرضه كنند.
استاندارد تشویقی: محصولی كه مشمول استانداردهای اجباری نباشد، می‌تواند با رعایت استاندارد ملی تولید یا عرضه شود و تولیدكنندگان آن پس از كسب مجوز از موسسه، از علامت استاندارد تشویقی استفاده كنند.
http://www.isiri.gov.ir/portal/Home
http://www.iso.org
www.iec.ch
https://www.oiml.org
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
