مدیرعامل شرکت نقش کریمان (کنسرسیوم صادراتی سنگ استان کرمان)
ایران در کمتر از 2000 معدن شناسایی‌شده در حوزه سنگ‌های تزئینی سالانه در حدود ۱۵ میلیون تن؛ تقریباً برابر ۱۲ درصد تولید جهان، سنگ خام تولید می‌کند که پس از کشورهای چین، هند و ایتالیا در رتبه چهارم دنیا قرار دارد. استان کرمان با حدود ۲۰۰ معدن کشف‌شده که کمتر از نیمی از آن‌ها دارای پروانه بهره‌برداری می‌باشند، ظرفیت تولید دو میلیون تن سنگ خام در سال دارد.
احمدرضا نیک طبع اطاعتی، مدیرعامل شرکت نقش کریمان همچنین می‌گوید: در حدود ۵۵ درصد از سنگ‌های استحصالی از معادن سنگ‌های تزیینی دنیا به‌صورت فراوری‌شده وارد چرخه تجارت بین‌المللی می‌شود که در ایران تنها در حدود ۳۰ درصد از صادرات سنگ‌های تزئینی به‌صورت فراوری‌شده است؛ ایران دارای رتبه بیست و پنجم در صادرات سنگ‌های فراوری‌شده می‌باشد که با توجه به در اختیار داشتن ۳۰ درصد از ذخایر و ۱۲ درصد تولید جهانی سنگ؛ این مقدار صادرات بسیار ناامیدکننده است.
او می‌گوید: اگر بتوانیم سالیانه حداقل ۲۰۰ میلیون مترمربع سنگ فراوری‌شده صادر کنیم، آنگاه توانسته ایم به صادرات حداقل چهار میلیارد دلاری سنگ فراوری‌شده دست‌یافته و با توجه به پیش‌بینی مصرف 4,9 میلیارد مترمربعی سنگ در سال ۲۰۲۵ به سهم بیشتری از بازار جهانی این کالا دست یابیم، اما…
مشروح این گفت وگو در ادامه قابل‌مطالعه است.
ضمن تشکر از جنابعالی و همکاران محترمتان در نشریه سپهر اقتصاد کرمان، ذخایر سنگ‌های تزیینی در جهان به حدود ۱۵ میلیارد تن می‌رسد که شامل انواع گرانیت (Granite)، مرمریت (Marble)، تراورتن (Travertine) و مرمر (Onyx) می‌باشند. کشور ایران با در اختیار داشتن بالغ بر 2,4 میلیارد تن ذخایر قطعی و 4,2 میلیارد تن ذخایر احتمالی، حدود ۳۰ درصد از این ذخایر را در اختیار داشته و بعد از کشورهای ایتالیا، چین و هند در رتبه چهارم دنیا قرار دارد، ولی به جهت تنوع در رنگ، ایران در رتبه اول جهانی قرار دارد. ذخایر سنگ‌های تزیینی کشور، شامل 2,16 میلیارد تن انواع سنگ‌های مرمریت (۵۲ درصد)، 1,5 میلیارد تن سنگ‌های گرانیت (۳۶ درصد)، ۴۵۰ میلیون تن سنگ‌های تراورتن (۱۱ درصد) و ۴۴ میلیون تن سنگ‌های مرمر (۱ درصد) برآورد گردیده است. استان لرستان با در اختیار داشتن حدود ۲۵ درصد از کل این ذخایر در رتبه اول کشور قرار دارد. ذخایر قطعی انواع سنگ‌های تزیینی استان کرمان بر اساس پروانه‌های بهره‌برداری، بیش از 18,3 میلیون تن، برآورد گردیده و میزان ذخایر احتمالی سنگ‌های تزیینی در استان کرمان، بیش از هشت‌صد میلیون تن پیش‌بینی می‌شود.
تولید کل سنگ خام جهان، بالغ بر ۱۲۰ میلیون تن در سال است که ۵۲ درصد از آن در آسیا، ۳۶ درصد از آن در اروپا، هشت درصد از آن در آمریکا و سه درصد بقیه در آفریقا تولید می‌گردد.
کشور ایران با کمتر از ۲۰۰۰ معدن شناسایی‌شده در حوزه سنگ‌های تزیینی و با ظرفیت سالیانه اسمی بالغ بر ۲۵ میلیون تن، حدود ۱۵ میلیون تن سنگ خام (معادل تقریباً ۱۲ درصد از تولید سنگ خام جهان) در سال را تولید می‌کند.
• عدم استقرار مدیریت یكپارچه (سیستمی) واحدهای تولیدی بویژه برای واحدهای كوچك و خرده‌مالکی،
• عدم رعایت الگوی بهینه كشت متناسب با میزان منابع و امكانات تولیدی و تقاضای بازار محصولات كشاورزی و باغبانی،
• عدم شناسایی و تكمیل زنجیره‌های تولید و ارزش محصولات كشاورزی و باغبانی،
• ضعف در مدیریت بازار داخلی و صادراتی محصولات كشاورزی و باغبانی و ناكارآمدی نظام توزیع و تنظیم بازار،
• ضعف در مدیریت منابع آب، پایین بودن بهره‌وری آب و كمبود سرمایه‌گذاری در آب‌وخاک و منابع پایه،
• ناكارآمدی سیاست‌های حمایتی ناشی از عدم تناسب نظام تعرفه‌ای و یارانه‌ها با ساختار تولید و بازار،
• ضعف در حفظ منابع تولید و كم توجهی به پایداری تولید و درآمد بخش كشاورزی و باغبانی،
• ضعف در فناوری‌های پیشرفته، حمل‌ونقل، صنایع تبدیلی، فرآوری و نگهداری، مكانیزاسیون، تولید نهاده‌های باکیفیت (سم، كود) و…،
• عدم وجود نظام بهره‌برداری مناسب و ضعف تشکل‌های كشاورزی و بویژه تعاونی‌های تولید كشاورزی در ساماندهی به نظام بهره‌برداری،
• بالا بودن سن و پائین بودن سطح سواد رسمی و دانش کشاورزان و عدم تمایل نسل جوان و تحصیل‌کرده به ورود به عرصه تولید محصولات كشاورزی و باغبانی،
• خُرد و پراکنده بودن اراضی کشاورزی و باغبانی،
• بالا بودن و روند فزاینده هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده محصولات كشاورزی و باغبانی،
• سرمایه‌گذاری اندك در بخش كشاورزی و شرایط سخت و بهره بالای آشكار و پنهان تسهیلات بخش کشاورزی،
• ریسک بالای فعالیت‌ها در بخش کشاورزی و عدم پوشش بیمه جامع و انگیزه پایین كشاورزان برای بیمه محصولات كشاورزی و باغبانی،
• ضایعات و فسادپذیری نسبتاً زیاد محصولات كشاورزی و باغبانی،
• تغییرات شدید اقلیمی و تأثیر منفی بر تولیدات محصولات كشاورزی و باغبانی،
• سن بالای بسیاری از باغات و كاهش بهره وری تولید آن‌ها،
• بهره‌وری پایین در تولید برخی محصولات اصلی بخش کشاورزی و باغبانی،
• فقر بهره‌برداران خرده‌مالک و شکل‌گیری دور باطل توسعه‌نیافتگی در بخش كشاورزی و باغبانی،
1- برنامه‌ریزی برای تولید و درآمد پایدار و اقتصادی محصولات كشاورزی و باغبانی در درازمدت با تغییر نگاه از رویكردهای جزیره‌ای، ناهماهنگ و کوتاه‌مدت مبتنی بر منافع شخصی و بخشی به نگاه و رویكردهای سیستمی و بلندمدت مبتنی بر منافع جمعی و ملی در مقوله‌های تولید و بازار هم از طرف بهره‌برداران و هم تصمیم سازان و مدیران بخش كشاورزی،
2- اجرای طرح آمایش سرزمین، رعایت الگوی بهینه كشت و برقراری تعادل بهینه بین آب كشاورزی در دسترس با سطح زیر كشت محصولات كشاورزی و باغبانی، متناسب با امكانات و منابع تولید و بویژه در نظر گرفتن مدیریت پایدار استفاده از نهاده‌ها و بویژه منبع تولید كمیاب آب و لحاظ نمودن تقاضای داخلی و صادراتی،
3- تكمیل زنجیره تولید و ارزش با هدف ایجاد حداكثر ارزش‌افزوده و اشتغال ممكن از تولید و بازار (تنوع‌بخشی به محصولات جانبی و فراورده‌های حاصل از محصولات كشاورزی و باغبانی)،
4- برنامه‌ریزی علمی و اجرایی برای تولید اقتصادی محصولات كشاورزی و باغبانی با بكار گیری مدیریت كشاورزی سیستمی مبتنی بر كشاورزی قراردادی و بهره‌گیری از تجارب موفق داخلی و خارجی در این زمینه، با هدف مدیریت و كاهش هزینه‌های تولید، بهبود بهره‌وری تولید، ارتقای سودآوری تولید، بهبود کیفیت محصولات تولیدی، کمک به اصلاح مدیریت بازار داخلی و خارجی محصولات كشاورزی،
5- مدیریت بازار، حفظ، تقویت و توسعه بازارهای صادراتی محصولات كشاورزی و باغبانی و تلاش برای افزایش قدرت رقابتی این محصولات در بازارهای بین‌المللی،
6- مدیریت كارآمد و منسجم در بازار داخلی محصولات كشاورزی و باغبانی، با هدف تضمین حاشیه سود كافی برای كشاورزان و باغ داران، رضایت مصرف‌کنندگان داخلی و كاهش سودجویی و درآمدهای نامعقول واسطه‌های بازار، مخصوصاً در سطح خرده‌فروشی و سوپرمارکت‌ها، با هدف افزایش تقاضا و توسعه بازارهای داخلی محصولات كشاورزی و باغبانی كشور.
همان طورکه عرض شد میزان تولید سالیانه سنگ خام در کشور حدود ۱۵ میلیون تن و تقریباً ۱۲ درصد از تولید سنگ خام جهان می‌باشد و با این میزان تولید انواع سنگ خام، کشورمان پس از کشورهای چین و هند و ایتالیا، در رتبه چهارم دنیا قرار دارد و اولین تولیدکننده در منطقه می‌باشد. به لحاظ رتبه کشوری هم استان اصفهان با 4,2 میلیون تن تولید سالانه، در رتبه نخست کشور قرار دارد و استان کرمان با حدود ۲۰۰ معدن کشف‌شده که تنها حدود کمتر از نیمی از آن‌ها دارای پروانه بهره‌برداری می‌باشند، ظرفیت برداشت سالیانه در حدود دو میلیون تن سنگ خام را دارا می‌باشد.
در مورد وضعیت کیفیت تولید سنگ در کشور و استان، اول اینکه باید علاوه بر کیفیت استخراج سنگ خام در معادن، کیفیت فرآوری در کارخانه‌های فرآوری سنگ را نیز موردتوجه قرار داد، زیرا که کیفیت سنگ استخراجی در معادن بر کیفیت محصول و افزایش ضریب بهره‌وری در کارخانه‌های فرآوری تأثیر مهمی دارد و با توجه به اینکه ارزش‌افزوده و ایجاد اشتغال در سنگ‌های فراوری‌شده تا شش برابر بیشتر از سنگ خام می‌باشد و حدود ۵۵ درصد از سنگ‌های استحصالی از معادن سنگ‌های تزیینی دنیا به‌صورت محصولات فراوری‌شده وارد چرخه تجارت بین‌المللی می‌شود (متأسفانه در ایران تنها فقط حدود ۳۰ درصد از صادرات سنگ‌های تزیینی به‌صورت سنگ فراوری‌شده می‌باشد)، لذا کیفیت تولید در هر دو حلقه مذکور زنجیره ارزش سنگ (معادن و کارخانه‌های فرآوری) بسیار مهم می‌باشد و دوم اینکه باید به عوامل مؤثر بر ایجاد کیفیت در محصول تولیدی، همچون روش‌های نوین استخراج و فرآوری، ماشین‌آلات پیشرفته و مدرن، نیروی انسانی متخصص و مسلط به دانش روز دنیا و همچنین تحقیق و توسعه (R&D) توجه کافی نمود. با توجه به موارد فوق می‌توان گفت که کیفیت استخراج و فرآوری و همچنین ضریب بهره‌وری در معادن و کارخانه‌های فرآوری سنگ در کشور از استاندارد جهانی پایین‌تر است. با توجه به اینکه تعداد کارخانه‌های فرآوری سنگ در کشور حدود ۶۰۰۰ تا ۶۵۰۰ واحد می‌باشد و ۷۰ تا ۸۰ درصد ماشین‌آلات این واحدها فرسوده و با قدمت فعالیت بیش از ۳۰ سال است و تنها کمتر از ۳۰۰ واحد از آن‌ها مجهز به ماشین‌آلات مدرن می‌باشند؛ یعنی کمتر از پنج درصد و تعداد کارخانه‌های فراوری سنگ استان کرمان حدود ۶۰ واحد است که تنها چهار واحد از آن‌ها مدرن می‌باشند؛ یعنی کمتر از هفت درصد کارخانه‌های فرآوری استان و تقریباً 0,3 درصد کارخانه‌های کشور که یکی از این کارخانه‌های مدرن هم به علت تملک توسط بانک تعطیل گردیده و فقط تنها یک کارخانه در استان با در اختیار داشتن دستگاه اره، قادر به تولید سنگ به‌صورت اسلب می‌باشد.
سنگ‌های مرمریت و مرمر ایران بیشتر از انواع دیگر مورد توجه بازارهای خارجی می‌باشند و کشورهای چین و عراق و ترکیه، عمده‌ترین خریداران سنگ کشور می‌باشند.
با مقایسه صادرات سنگ‌های تزیینی کشورهای جهان در بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۶ در وب‌سایت جهانی تریدماپ (Trademap) مشخص می‌شود که کشور ایران با 0,8 درصد از کل صادرات سنگ‌های تزیینی در دهه مورد بررسی در میان کشورهای صادرکننده رتبه چهاردهم را دارا می‌باشد و ۸۶ درصد از صادرات سنگ‌های تزیینی جهان را کشورهای چین، ایتالیا، ترکیه، هندوستان، برزیل، اسپانیا در دست دارند. حجم درآمد میانگین سالیانه صادرات سنگ جهان در این دهه 17,5 میلیارد دلار آمریکا بوده است. از مجموع کل صادرات سنگ‌های تزیینی در این بازه زمانی، 67,99 درصد از آن مربوط به سنگ‌های خام و فقط 32,01 درصد از آن مربوط به سنگ‌های فراوری‌شده می‌باشد و بر اساس داده‌های مذکور، ایران دارای رتبه ۲۵ صادرات در مورد سنگ‌های فراوری‌شده می‌باشد. این سهم ناچیز ایران از کل صادرات سنگ‌های تزیینی، با توجه در اختیار داشتن حدود ۳۰ درصد از ذخایر و ۱۲ درصد از تولید جهانی سنگ، بسیار ناامیدکننده است، اما می‌توان با توجه به ذخایر و پتانسیل‌های قابل‌توجه کشور، با برنامه‌ریزی درست و مستمر در همه حلقه‌های زنجیره ارزش سنگ از معدن تا بازار، میزان صادرات این محصول و فرآورده را تا حد زیادی ارتقاء داد؛ به‌طوری‌که اگر بتوانیم حداقل سالانه ۲۰۰ میلیون مترمربع سنگ فراوری‌شده را صادر کنیم، توانسته‌ایم به صادرات حداقل چهار میلیارد دلاری سنگ فراوری‌شده دست‌یافته و با توجه به پیش‌بینی مصرف 4,9 میلیارد مترمربعی سنگ در سال ۲۰۲۵ سهم بیشتری از صادرات بازار جهانی سنگ را از آن کشور خودمان نماییم. برای تولید سالیانه ۲۰۰ میلیون مترمربع سنگ فراوری‌شده به حداکثر ۱۵ میلیون تن سنگ خام با کیفیت نیاز می‌باشد که با توجه به میزان ذخایر کشور، قابل‌دسترسی است و البته با صادرات مازاد تولید سنگ خام صادراتی، (فقط با صادرات ۱۰ میلیون تن سنگ خام صادراتی) بالغ بر 1,2 میلیارد دلار درآمد ارزی نصیب کشور خواهد شد. همچنین می‌توان در مقابل، سنگ‌های خام موردنیاز را نیز جهت فرآوری و ایجاد ارزش‌افزوده و اشتغال بیشتر وارد کشور نماییم.
سنگ‌های مرمریت، بالاترین میزان ذخایر و سنگ‌های مرمر بالاترین میزان ارزش را در میان سنگ‌های کشور و استان، دارا می‌باشند.
علیرغم بالا بودن ارزش سنگ‌های مرمر، به دلیل میزان تقاضای بازار جهانی برای سنگ‌های مرمریت، این سنگ‌ها سهم بیشتری از تجارت جهانی سنگ را در اختیار دارند.
با توجه به عدم ثبات قیمت‌ها در بازار، خصوصاً قیمت ارز و به‌تبع آن متغیر بودن قیمت تمام شده محصولات در معادن و کارخانه‌های فرآوری و مصرف سرانه قابل‌توجه سنگ فراوری‌شده در ایران (رتبه اول مصرف سرانه) و همچنین وضع قوانین و مقررات خلق‌الساعه غیر کارشناسی، در بعضی مواقع فروش در بازار داخلی و حتی متأسفانه واردات بعضی از سنگ‌های فراوری‌شده، سودآوری بیشتری دارد.
با توجه به شرایط فعلی کشور و تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان، قیاس عملکرد بین بازرگانان ایرانی داخل کشور و همتایان ایشان در سایر کشورها قیاسی مع‌الفارق است؛ زیرا بدون داشتن سازوکار و ابزار مناسب، تجارت بسیار سخت و غیررقابتی است و صادرات سنگ‌های تزیینی نیز از این قاعده مستثنی نمی‌باشد، لذا با توجه به خاص بودن تجارت سنگ، فعالیت در این خصوص به مراتب سخت‌تر و مشکل‌تر می‌باشد، ولی کیفیت سنگ‌های صادراتی ما در هر دو حوزه خام و فراوری‌شده با برندهای جهانی قابل‌رقابت می‌باشد، اما متأسفانه در زمینه سورتینگ (sorting) و بسته‌بندی سنگ‌های فراوری‌شده و همچنین در زمینه بازاریابی، ضعیف عمل کرده‌ایم.
– عدم بهره‌گیری از تکنولوژی روز دنیا و ماشین‌آلات پیشرفته و مدرن در حوزه‌های اکتشاف، استخراج و فرآوری، در معادن و کارخانه‌های فرآوری سنگ،
– پایین بودن ضریب بهره‌وری در معادن و کارخانه‌های فرآوری سنگ،
– فقدان دانش روز و تخصص موردنیاز نیروی کار شاغل در صنعت سنگ،
– فقدان اطلاعات و آمار نیاز مورد صنعت سنگ به‌منظور تدوین استراتژی و برنامه‌ریزی کلان،
– فقدان یک سیاست صادراتی منسجم، مستمر و قدرتمند و پایدار در کشور،
– فقدان کنسرسیوم‌های صادراتی تخصصی سنگ،
– عدم استفاده از روش‌های نوین بازاریابی،
– عدم انجام مطالعات بازار، عدم شناخت بازارهای هدف، عدم انتخاب کشورهای عمده و تمرکز بر آن‌ها و پراکندگی زیاد کشورهای هدف صادرات (۱۳۵ کشور)،
– عدم تداوم حضور در بازارهای صادراتی بیشتر کشورها و عدم حفظ بازارهای به دست آورده شده.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
