عضو هیئت علمی گروه گیاه پزشکی دانشگاه جیرفت و گلخانه دار
در ایران از سال 1344 کشت گیاهان به شیوه گلخانه ای شروع شده و از دهه 1370 کشت گلخانه‌ای رواج بیشتری پیدا کرده است. گلخانه های ایران هم‌اکنون مساحتی بالغ بر 6500 هکتار دارند و کشت محصولات جالیزی همچون خیار، توت‌فرنگی، گوجه‌فرنگی، فلفل، بادمجان، انواع گیاهان زینتی در این گلخانه‌ها رواج دارد.
جنوب کرمان از نظر مساحت گلخانه‌های فعال، با مساحتی بالغ بر 2500 هکتار گلخانه، مقام دوم و از نظر تولید محصولات جالیزی مقام اول را در کشور به خود اختصاص داده است. در این منطقه کشت گلخانه ای از سال های دهه 1350 به صورت کشت های تونلی دومتری و چهارمتری شروع شد و سپس تونل های پنج‌متری رواج پیدا کرد که مساحت زیر تونل بیشتر بود و نهایتاً در سال های ابتدایی دهه 1370 کشاورزانی چون هوشنگ افشاری پور و حمید امیر سعیدی اولین گلخانه های بلند را در این منطقه ایجاد کردند. به دلیل شرایط اقلیمی خاص این منطقه، گلخانه در واقع پوشش پلاستیکی می باشد که محیط کشت را به لحاظ شرایط اقلیمی و رطوبتی از محیط بیرون مجزا می کند. لذا فقط با ایجاد یک پوشش پلاستیکی می توان در فصل پاییز و زمستان گلخانه ایجاد نمود. در گام بعدی به ضرورت وجود سیستم های گرمایشی در گلخانه ها توجه شد که در محدوده حدود یک ماه در حوالی آذر و دی‌ماه، سرما کشت محصولات را تهدید می نمود. نهایتاً در اوایل دهه 1380 سطح گلخانه های منطقه به حدود 200 هکتار افزایش پیدا کرد که در نتیحه به دلیل عدم وجود بازار مناسب و تک کشتی بودن و عدم وجود ساختارهای مناسب برای صادرات، اکثر گلخانه داران کشت را رها نموده و در نتیجه کشت گلخانه ای به دلیل عدم درآمدزایی نیمه تعطیل شد. در سال های 1386 به بعد تنوع کشت ایجاد شد و به جای کشت فقط خیارسبز، سایر کشت‌های دیگر نظیر توت‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای، بادمجان، گوجه‌فرنگی نیز اضافه گردید و منجر به رونق دوباره کشت گلخانه ای شد و مساحت گلخانه های بلند در این منطقه به حدود 2500 هکتار افزایش یافت و در نتیجه بازارهای صادراتی این محصولات نیز شکل گرفت و کشورهای روسیه، آذربایجان و عراق از مشتریان این محصولات هستند. هم اکنون سطح گلخانه‌های منطقه 2500 هکتار می‌باشد و کشت گیاهان توت‌فرنگی، خیارسبز، فلفل دلمه‌ای، بادمجان در منطقه رواج دارد. امروزه مجتمع های گلخانه های جدید و مدرن با استانداردهای به‌روز جهانی در این منطقه ایجاد شده و در حال توسعه می باشند.
جنوب کرمان دارای پتانسیل های بی‌بدیل در ایران و در دنیا برای تولید محصولات گلخانه ای است. اقلیم مناسب در زمانی که اروپا و بخش های وسیعی از دنیا زیر پوشش برف می باشد، شرایط مناسبی را در این منطقه برای تولید محصولات فراهم کرده است. درحالی‌که اکثر مناطق دمای زیر صفر را تجربه می کنند، این منطقه دمای بالای ده درجه را در طول زمستان دارد؛ به جز چند شب که دما در برخی سال ها به حدود صفر درجه می رسد. لذا با داشتن حداقل سیستم های گرمایشی، طی زمستان و با مصرف حداقل سوخت می توان محصولات را در سطح بسیار خوبی تولید کرد. در این منطقه چون بارش برف و باران های سنگین وجود ندارد با سازه‌های سبک و به‌صرفه می توان گلخانه احداث نمود که بازگشت سرمایه در زمان کوتاه تری رخ می دهد. در فصل زمستان به دلیل شرایط نامساعد برای فعالیت بسیاری از آفات و بیماری ها، می توان حداقل آفت کش ها را به کار برد و محصول سالم تولید نمود.
با وجود پتانسیل ها و شرایط مناسبی که در این منطقه وجود دارد، متأسفانه استفاده بهینه صورت نمی گیرد و گلخانه داران منطقه غالباً به درآمد مناسب نمی رسند، در همین رابطه تجربه و واقعیات موجود از دیدگاه اینجانب به شرح زیر است:
* مدیریت صحیحی بر تولید و نوع محصول تولیدی و تنظیم سطح زیر کشت محصولات وجود ندارد. کشاورزان بر مبنای محصولات درآمدزای سال قبل، کشت خود را انتخاب می کنند و لذا هر سال در یک محصول افزایش سطح زیرکشت و تولید وجود دارد و به دلیل افزایش عرضه، تعادل عرضه و تقاضا بهم خورده و محصول زیان‌ده می شود. شناسنامه دار شدن گلخانه‌ها و تنظیم تولید با نظارت کامل ارگان های ذیربط می تواند به حل این مشکل کمک کند.
* تشکیلات سازمان‌یافته‌ای تحت عنوان اتحادیه و سندیکا برای تولیدکنندگان وجود ندارد که کشاورزان محصولات خود را بتوانند بی‌واسطه به تاجران داخلی و بین‌المللی، با قدرت تعیین قیمت بفروشند. در یک اتحادیه برای مثال اگر بادمجان کاران سندیکایی داشته باشند هر ساله می توانند مشترکاً نهاده‌ها و بذر مصرفی را ارزان تر تأمین کنند و از همه مهم تر قبل از فصل کشت مشتریان خود را انتخاب و قیمت واحد و مناسبی برای محصولات خود داشته باشند و دست واسطه ها که باعث افت شدید درآمد کشاورز می شوند، کوتاه شود.
* آموزش های سازمان‌یافته در جهت تولید محصول سالم از ضروریات دیگر است. بسیاری از گلخانه داران بدون علم و تجربه لازم گلخانه‌ای را اجاره و اقدام به کشت می‌نمایند و به دلیل عدم آموزش مناسب مبادرت به مصرف بی رویه کود و سم می‌نمایند که منجر به اتهام «کل محصولات منطقه به ناسالم بودن» می شود.
* مصرف بذر و نشای این منطقه سالانه بالغ بر یک‌صد میلیون بذر و نشا می باشد که از منابع مختلف تأمین می شود و گاهی بذور و نشاهای تقلبی به گلخانه داران فروخته می‌شود. گلخانه دار ماه ها هزینه کاشت و داشت را که در هر هکتار گلخانه، بالغ بر چهار میلیارد ریال می‌باشد، انجام می دهد، اما به دلیل نامناسب بودن بذور، محصولی برداشت نمی‌نماید و پرونده های دادگاهی فراوانی در این راستا در سیستم قضایی وجود دارد. وجود نظارت بر تهیه و توزیع بذور از نظر سلامت و اصیل بودن آن می‌تواند تا حدودی کارساز باشد.
* در زمینه بسته بندی و برندینگ محصولات نیاز به کار فراوانی در منطقه می باشد، باید ترمینال های سورتینگ و بسته‌بندی ایجاد شود. هر کشاورز برند خاص خود را داشته باشد و در مورد کیفیت محصول تولیدی خود پاسخگو باشد. پروژه هایی در این زمینه در جریان است، ولی هنوز خروجی در این زمینه در منطقه دیده نمی شود. محصولات منطقه به استان‌های مرزی منتقل و با برند صادرکننده، وارد بازارهای جهانی می شوند.
* واسطه گری و دلال‌بازی به‌شدت رواج دارد و عمده دسترنج گلخانه داران توسط این افراد به غارت می رود. بسیاری از این واسطه‌ها پس از جلب اعتماد کشاورز محصول وی را برداشت و در پایان به شیوه های مختلف پرداخت مبلغ واقعی را به صورت‌های مختلف کسر کرده و مبلغ زیادی به جیب زده و با مبلغ ناچیزی با کشاورزان تسویه‌حساب می نمایند. در این زمینه هم پرونده های زیادی در مراجع قضایی در جریان است ک در این زمینه ایجاد سندیکاها برای هر محصول و عضویت تمامی گلخانه داران آن رسته و فروش محصول توسط سندیکا به حذف دلالان کمک زیادی خواهد کرد.
* در مورد کشت قراردادی در سال های اخیر صحبت هایی می‌شود، اما برخی خریداران که با کشاورز، قرارداد خرید امضا می کنند، در زمان برداشت اگر قیمت خوب بود خرید می کنند و اگر قیمت ها افت پیدا کرد، کشاورز را به حال خودش رها می کنند و یا آن قدر از محصول تولیدی کشاورز تحت عنوان درجه دو و ضایعات کم می کنند که قیمتی که دست کشاورز را می گیرد به‌شدت کاهش می یابد. وجود یک سندیکا که بتواند فروش قراردادی محصولات را با تجار اصلی بی‌واسطه و با تضمین قابل اعتماد انجام دهد، می تواند این مشکل را برطرف نماید.
در صورت استفاده بهینه از پتانسیل های موجود خدادادی منطقه و ایجاد سندیکاهای جامع، تنظیم سطح کشت، حذف دلالان و واسطه گران و ایجاد آموزش های لازم در زمینه تولید محصول سالم، این منطقه می تواند یکی از قطب‌های مهم تولید محصولات گلخانه ای طی فصول پاییز و زمستان و بهار در دنیا باشد.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
