برای رسیدن به پاسخ سؤال «چرخ تجارت استان چگونه می‌چرخد؟» باید این فرایند را در سه برهه زمانی، یعنی گذشته، حال و آینده بررسی کنیم. ابتدا شرایط تجارت در گذشته را مرور کنیم، سپس وضعیت امروز را بسنجیم و درنهایت پیش‌بینی کنیم در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد و چه اقداماتی باید انجام دهیم که این چرخ بهتر و روان‌تر بچرخد.
تاریخ تجارت کرمان گواهی می‌دهد تا ۵۰ سال پیش اقتصاد کرمان بر پایه کشاورزی و بازرگانی استوار بوده و هیچ صنعتی در این استان وجود نداشته است، که بخش کشاورزی شامل کشت محصولات زراعی ازجمله پنبه، جو، گندم و محصولاتی از این قبیل بود و محصولات باغی در بین آن‌ها جایی نداشت و بخش بازرگانی نیز به تجارت همین موارد محدود می‌شد و رونق خوبی در خریدوفروش پنبه، کرک و پشم وجود داشت. کما این‌که در بازار فعلی کرمان کاروانسراهایی با قدمت بسیار بالا وجود دارد که گواه تردد و اسکان تجار دیگر ولایات و کشورها در سالیان دور است. به‌عنوان مثال کاروانسرای هندوها را مشاهده می‌کنید که محل تجارت و اسکان بازرگانان هندی بوده و معمولاً به خریدوفروش ادویه می‌پرداختند. با دقت در این کاروانسراها به این نکته پی می‌برید که برای کرمانی‌ها موضوع تجارت و مراودات بازرگانی با سایر استان‌ها و کشورها در درجه‌ای از اهمیت قرار داشته که در کنار محل استراحت و اقامت، حتی جایگاهی برای عبادت آن‌ها نیز در نظر گرفته‌اند و این نشان از فراهم آوردن امکانات کامل برای حضور طولانی‌مدت تجار و خانواده ایشان دارد. همچنین در آن زمان برخی محصولات تولیدی روستاییان به دیگر استان‌ها و گاهی به دیگر کشورها صادر می‌شد و در طرف مقابل نیز محصولات استان‌ها و کشورهای دیگر به کرمان انتقال پیدا می‌کرد.
اما می‌توان گفت از حدود دهه ۵۰ به بعد، اقتصاد کرمان تغییر جهت می‌دهد، به صورتی که در بخش کشاورزی، کشت محصولات زراعی جای خود را به محصولات باغی می‌دهد و بخش بازرگانی به سمت تجارت محصولات صنعتی هدایت می‌شود و درواقع ورود به بخش صنعت نیز رقم می‌خورد. به‌گونه‌ای که در زمینه کشاورزی، بخشی از استان به سمت‌وسوی کاشت نخیلات و مجموعه‌ای از درختان مرکبات می‌رود و بخشی نیز به سمت‌وسوی زیر کشت بردن محصول پسته سوق پیدا می‌کند که بزرگ‌ترین جنگل مصنوعی یعنی جنگل پسته همان زمان در مناطق خوب و حاصلخیز کرمان شکل می‌گیرد و عملاً پنبه‌کاری و زراعت جای خود را به باغداری و محصولات باغی می‌دهد و نتیجه عملکرد آن روزها این می‌شود که در حال حاضر حدود یک‌چهارم از باغات کشور در استان کرمان است.
این‌که چرا ریل کشاورزی استان در آن روزها از محصولات زراعی به محصولات باغی تغییر مسیر می‌دهد، دو علت دارد؛ اول این‌که پیشینیان متوجه شدند کرمان دچار کم‌آبی است و بایستی استفاده بهتری از آب داشته باشند، بنابراین آب را از سمت محصولات زراعی و کارهایی که شاید سود و آورده چندانی نداشت به‌طرف محصولات باغی سوق می‌دهند و نهایتاً در جهتی حرکت می‌کنند که هم درآمد و منفعت بیشتری داشته باشند و هم استفاده بهینه و بهتری از آب صورت گیرد که قنات‌ها و نحوه استفاده از آب در کرمان گویای همین موضوع است و مشخص می‌کند گذشتگان چقدر در زمینه بهره‌برداری و بهره‌وری از آب، خوب عمل می‌کردند. دوم این‌که باغ یک سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت است که برای نسل‌های بعدی نیز می‌ماند در حالی‌که زراعت این‌گونه نیست و شرایط روز را دارد.
تغییرات آن دوره (دهه 50) فقط در بخش کشاورزی نبود بلکه در فعالیت‌های بخش بازرگانی نیز تغییراتی رقم خورد و ورود بازرگانان کرمانی به تجارت برخی کالاهای خارجی و درواقع صنایعی که در استان موردنیاز بود مشاهده می‌شود. به‌عنوان مثال ازآنجا که در آن سال‌ها امکان آبیاری بسیاری از زمین‌ها با شرایط قبلی و آب قنات امکان‌پذیر نبود، به چاه‌ها و موتورهای پمپ نیاز پیدا می‌کنیم و جریان واردات و استفاده از تکنولوژی‌های جدیدی که در دنیا برای حفر چاه و برداشت آب وجود داشته، آغاز می‌شود. همچنین در این دهه بزرگ‌ترین جریان صنعتی قبل از انقلاب یعنی صنایع مس در کرمان به وجود می‌آید، کارخانه سیمان با سرمایه‌گذاری بخش خصوص آغاز به کار می‌کند و دیگر اقداماتی از این دست که عملاً یک چرخش از سمت تجارت محصولات غذایی به تجارت محصولات صنعتی را شاهد هستیم و همچنین ورود به صنعت و راه‌اندازی صنایع بزرگ و متوسط و ایجاد زیرمجموعه‌های پائین‌دستی برای آن‌ها نیز در همین دهه رقم می‌خورد.
این روال در کرمان از دهه ۵۰ شروع می‌شود و تا به امروز ادامه داشته است که اکنون نیز فعالیت استان در بخش‌های کشاورزی، معدن، صنایع معدنی و صنعت را شاهد هستیم. البته در ۲۰ سال گذشته اقتصاد کرمان جهش جدی از بخش کشاورزی به بخش معدن و صنایع معدنی را تجربه کرده است که این مهم اقدام بسیار خوبی بوده و از دهه ۸۰ به همت اتاق و مسئولان وقت استان رقم خورده، به‌طوری که امروز بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های صنایع معدنی در کرمان انجام شده و این استان با توجه به ظرفیت‌هایی که در تولیدات معدنی ازجمله مس، سنگ‌آهن، کرومیت، تیتانیوم و سنگ‌های تزئینی دارد قطب معدنی کشور نام گرفته و لقب بهشت معادن را تصاحب کرده، هرچند که طی 20 سال گذشته در منطقه و کشور نیز در زمینه صنایع معدنی و فرآوری‌های معدنی اقدامات و برنامه‌ریزی‌های خوبی انجام شده است.
اما همه اتفاقات مذکور که در ۵۰ سال اخیر به‌خصوص در سال‌های بعد از انقلاب رقم خوردند یک نقیصه جدی دارند، این‌که برای استانی مانند کرمان که دچار کم‌آبی است و در بخش آب‌های سطحی و زیرزمینی مشکل جدی دارد، آینده‌نگری و برنامه‌ریزی برای نیاز‌مندی‌های نسل بعد و ذخیره آب صورت نگرفت و امروز متأسفانه جدای از تجارت و بازرگانی، فرهنگ و تمدن استان کرمان نیز به دلیل بحران آب به‌شدت تهدید می‌شود و این مهم برای مسئولان، دوستداران و علاقه‌مندان استان یک نگرانی بزرگ است.
حال، برای پاسخ به این سؤال که امروز برای چرخ تجارت و اقتصاد استان که روی محصولات کشاورزی مانند پسته، خرما، مرکبات و برخی محصولات باغی دیگر و همچنین صنایعی مانند مس، گل‌گهر، آهن، فولاد، سیمان و لاستیک می‌چرخد، چه باید کرد؟ آنچه به ذهن متبادر می‌شود، این است که با توجه به همه مسائل عنوان شده بایستی بهره‌وری را افزایش دهیم و استفاده بهتری از ظرفیت‌های موجود داشته باشیم.
مثلاً در بخش کشاورزی می‌توان با مکانیزه کردن آبیاری، افزایش بهره‌وری باغات، خشک‌کردن باغات بی‌ثمر و کم‌ثمر، رسیدگی به باغات با بهره‌وری بالا، عدم توسعه سطح زیرکشت و روی آوردن به کشت گلخانه‌ای به این مهم دست یافت. در بخش صنعت باید با نگاه به مصرف کمتر آب، دنبال بهره‌برداری بهتر از کارخانه‌ها و مجموعههای فرآوری موجود و به‌روز کردن تکنولوژی آن‌ها باشیم و نیز به ایجاد مجموعههای پایین‌دستی این صنایع روی آورد. در بخش تجارت نیز چرخ باید به تبع همین جریان تولیدی که در استان وجود دارد بچرخد و البته روان‌تر بچرخد. اصولاً هیچ تولیدی بدون تجارت پا نمی‌گیرد و هیچ تجارتی بدون پشتوانه تولید اتفاق نمی‌افتد.
اما نگاه و برنامه ویژه استان در این زمینه برای آینده باید توجه و تمرکز بر روی عرصه جدید تجارت یعنی شرکت‌های دانش‌بنیان و کارهای جدیدی که در زمینه استارتاپ‌ها اتفاق افتاده است، باشد. خوشبختانه کرمان در این زمینه نیز جزو استان‌های خوب کشور است و مسئولان استان و اتاق برای این موضوع مهم فکر و برنامه داشته‌اند و اتفاقات مطلوبی نیز تاکنون رقم خورده است. درمجموع به نظر می‌آید آینده کرمان را باید با نگاه به بهره‌ور کردن همه ظرفیت‌ها و امکانات موجود و استفاده بهینه از آن‌ها و نیز حرکت به سمت کارهای نو و تکنولوژی‌های برتر و مجموعههای دانش‌بنیان پیش برد.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
