اکبر رشیدی مقدم
عضو کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق کرمان، محقق و پژوهشگر حوزه کویر لوت
منطقه گردشگری کویری شهداد کرمان برخوردار از جاذبه های شگفت انگیز طبیعی، یک مقصد بی‌بدیل گردشگری طبیعی در حاشیه غربی کویر لوت است. علاوه بر آن، شهداد برخوردار از تمدنی پنج هزارساله با در برداشتن آثاری کهن دارای قوت های گردشگری، فرهنگی و تاریخی است.
اینک متن گفت و گو با «اکبر رشیدی مقدم» عضو کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق کرمان، محقق و پژوهشگر حوزه کویر لوت درباره قوت ها، فرصت ها و چگونگی مدیریت این مقصد مهم گردشگری جهانی قابل ملاحظه است.
اساساً کویر لوت زیبای ایران در بین مناطق خشک و فرا گرم کره زمین به لحاظ جاذبه‌ها و رکوردهای جهانی از جایگاه ویژه ای برخوردار و ثبت جهانی کویر لوت در فهرست یونسکو مؤید این مطلب است. وسعت غیرقابل تصور لوت با 175000 کیلومترمربع حوزه آبریز و 80000 کیلومترمربع کفه آن‌که برابری با مساحت چند کشور اروپایی می‌کند، بر اهمیت آن می‌افزاید. وجود جاذبه‌هایی همچون گندم بریان، ریگ یلان، آبشارهای نمکین، رود شور، دریاچه های شگفت انگیز همچون دریاچه ملک محمد، کلوت‌های شهداد و حیات پیچیده گیاهی و جانوری آن در کنار رکوردهایی چون گرم ترین نقطه کره زمین و گودترین نقطه داخل فلات ایران، باعث گردیده که کویر لوت از دیگر مکان های مشابه در سطح کره زمین متمایز گردد. ازآنجا که بخش شهداد در مرکز لوت و در جدار حاشیه غربی آن واقع شده و در بین تمامی بخش های کشور، بیشترین پهنه کویری را به خود اختصاص داده و همچنین نزدیکی آن به مرکز استان، در حال حاضر رکورددار ورود گردشگران علاقه‌مند به پهنه کویر لوت در کل کشور می‌باشد. درست است که کویر لوت حائل بین سه استان کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان است و امکان دسترسی به لوت از مناطق مختلف امکان‌پذیر می باشد، اما شهداد در حال حاضر به‌حق، دروازه لوت محسوب می گردد. به‌علاوه شهداد باسابقه تمدنی بیش از پنج هزارساله و آثار تاریخی و قنوات کهن‌سال همچون کهن مادی و نخلستان های سرسبز و تنوع آب‌و‌هوایی شگفت انگیز بین سیرچ و شهداد و فصل گردشگری زمستانی دل‌چسب همراه با مردمان خونگرم و مهمان‌نواز در کنار جاذبه های استثنایی فوق، باعث جذب گردشگر از سراسر دنیا شده است و مزید بر عوامل فوق، امکانات ترابری زمینی، ریلی و هوایی کشور به کرمان و جاذبه‌های تاریخی شهر کرمان و اطراف آن مانند ارگ راین، میمند، باغ شاهزاده، مقبره شاه نعمت‌الله ولی، دره راگه و ده‌ها اثر تاریخی و طبیعی و فرهنگی دیگر باعث اشتیاق سفر گردشگران به کرمان و شهداد می‌باشد.
نبایستی فراموش نمود که در حاشیه کویر لوت، علاوه بر شهداد، چند شهرستان دیگر مانند راور، بم، فهرج، نرماشیر و ریگان در استان کرمان وجود دارند که هرکدام پتانسیل های خاص خود را دارا بوده و می‌توانند باعث جذب گردشگران بی‌شماری گردند.
گونه شناسی گردشگران، توجه به الگوهای جهانی در رابطه با مناطق خشک و کویری، برنامه ریزی یکپارچه، نوآوری، ایجاد محتوا و معرفی جاذبه ها و شایستگی های لوت ایران، رفتار حرفه ای فعالان گردشگری و آموزش بازاریابی دیجیتال، شناخت و معرفی جاذبه های تاریخی و میراث بومی فرهنگی، تدوین برنامه تورهای جذاب و موارد دیگر بایستی موردتوجه قرار گیرد و در یک‌کلام فاصله زیادی بین آنچه که می‌تواند باشد و وضعیت موجود به چشم می‌خورد.
هر گردشگر به هرکجا که پای می گذارد، توقع دارد که حداقل چهار چیز برای او فراهم باشد:
الف- خواب راحت: که حاصل اقامتگاه مناسب است و خوشبختانه در منطقه شهداد با خدمات متفاوت و قیمت های مناسب فراهم شده است. امروزه در بخش شهداد بیش از 30 واحد بوم گردی با امکانات کف‌خواب و تخت در فضایی دل‌چسب و اسکان در محیط خانوادگی فراهم است و علاوه بر آن برای گردشگرانی که طالب خدمات اقامت لوکس می‌باشند، مراکزی همچون اکو کمپ ستاره لوت با خدمات خاص و محیطی لوکس و لاکچری فراهم شده است.
ب-خوراک خوشمزه: یکی از شیرینی‌های سفر، چشیدن و میل غذایی بامزه و طعم متفاوت است که این هم توسط واحدهای اقامتی در منطقه شهداد فراهم شده است. خوردن آبگوشت خروس و چشیدن شیرینی خرماکنجی همراه با غذای سنتی برای هر گردشگر در بوم گردی‌های شهداد به‌یادماندنی است و یک استکان چای یا قهوه همراه با شیرینی محلّی در کنار آتش در غروب دل انگیز کویر، جذابیت خاص خود را دارد و دیدن منوی غذای اکوکمپ ستاره لوت با سرویس پیش‌غذا و غذای اصلی و دسر برای همه گردشگران خارجی شگفتی‌آور است.
ج-خرید جالب: تهیه صنایع‌دستی همچون پته و عروسک لوپتو و محصولات حصیرباف و غیره و تهیه کلمپه، کماچ سهن و شهد خرما برای گردشگران بسیار جذاب می‌باشد که در این زمینه بایستی برای تنوع بیشتر برنامه‌ریزی نمود.
د-خاطره خوش: جذابیت های منحصربه‌فرد لوت و شهداد و در کنار آن بازدید از جاذبه های کرمان و حوالی آن به‌گونه ای است که می‌توان تورهای متفاوتی مطابق با پسند گردشگران و روحیه ملل مختلف طراحی نمود. به جرأت می‌توان گفت امکان عرضه کالایی متفاوت در ویترین گردشگری کشور در این منطقه وجود دارد که کمک همه فعالان گردشگری نهادهای مربوطه و استفاده از تجربیات راهنمایان گردشگری را می‌طلبد و خلاصه در زمینه برنامه های جذاب و مناسب برای گردشگران این حوزه تاکنون، ده درصد راه را هم نرفته‌ایم.
اولاً برگزاری جشنواره ها بایستی متناسب با کشش اقلیم، فرهنگ بومی و امکانات موجود برنامه ریزی شود، ثانیاً تاکنون جشنواره هایی همچون جشنواره پرواز در منطقه شهداد برگزار شده است که باعث تبلیغات و جذب گردشگر گردیده است. همچنین جای جشنواره هایی ازجمله جشنواره سیر، جشنواره خرما، جشنواره سالگرد ثبت جهانی لوت و ده‌ها جشنواره دیگر خالی است.
حقیقت آن است که کیفیت خدمات و سرویس‌دهی، بر خواسته از سلیقه های شخصی فعالان این عرصه می‌باشد و امروز در منطقه شهداد، حدود سی اقامتگاه بوم گردی فعال هستند که سرویس و خدمات آن‌ها با طراحی صاحبان اقامتگاه‌ها انجام شده است؛ اما باید بپذیریم که اصول مهمان‌پذیری و مهمان‌نوازی دارای قواعدی ملّی و جهانی است. خوشبختانه اولین واحد اقامتی با رتبه‌بندی بین المللی با عنایت به اصول گردشگری در شهداد به وجود آمده است که علاوه بر خدمات اقامتی لوکس، توجهی به دیگر خدمات همچون بالن‌سواری، شترسواری، رصد ستارگان، عکاسی نجومی، گردشگری کشاورزی و روستایی نموده است که الگوی بسیار خوبی است. در مورد ارتقاء شاخص کیفیت منابع انسانی و آموزش فعالان بومی نیز به همّت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان، پایگاه جهانی لوت، بخشداری و آموزش‌وپرورش شهداد با پشتیبانی معین اقتصادی منطقه در اولین قدم یک دوره آموزش توسط اساتید برتر کشوری و مربی آموزشی از کشور ترکیه در حال انجام است که در ادامه تعدادی از این مدیران واحدهای اقامتی شهداد جهت آموزش کامل ابتدا به هتل های تهران و سپس به ترکیه اعزام خواهند شد. قطعاً این‌گونه برنامه ها گامی مؤثر در جهت بالا بردن کیفیت منابع انسانی است. البته بایستی به‌طور منظم آموزش های دوره ای و تکمیلی مرتباً تکرار گردد؛ زیرا آموزش در صنعت گردشگری پایانی ندارد. در کنار فعالان گردشگری بومی، آژانس های استانی و کشوری نیز فعال می‌باشند که در این بخش به لحاظ تجربه طولانی در کنار راهنمایان گردشگری تحصیل‌کرده و باسابقه، وضعیت خوبی حاکم است.
اگر قدمی در جهت جذب گردشگر و معرفی شایستگی های کویر لوت انجام شده، مرهون تعامل و فعالیت بخش دولتی و غیردولتی بوده است. همان‌گونه که در لا‌به‌لای مطالب عرض شد، نسبت به قبل، اوضاع گردشگری این منطقه پیشرفت قابل‌توجهی داشته است؛ اما تا رسیدن به کمال مطلوب فاصله زیادی مانده است. ایجاد پایگاه داده ها در خصوص جغرافیا، جغرافیای تاریخی، جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهداد و به‌طورکلی فراهم آوردن هرگونه اطلاعاتی که بهانه سفر را برای گردشگران از سراسر دنیا ایجاد می‌کند، بایستی مدنظر قرار گیرد و ارائه این اطلاعات بایستی با آخرین دستاوردهای جهانی صورت پذیرد. در کنار آن، فراهم آوردن حضور فعالان کسب‌وکار گردشگری این منطقه در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی همراه با توزیع بروشورهای جذاب، بسیار تعیین‌کننده خواهد بود.
مدیریت مقصد گردشگری گرچه به‌ظاهر سه کلمه است؛ اما دنیایی مطالب و کار در این سه کلمه نهفته است. اساساً مدیریت مقصد گردشگری شهداد نیاز به مجموعه‌ای از اطلاعات کامپیوتری در خصوص جاذبه ها و تسهیلات موجود دارد که این اطلاعات بایستی توان آن را داشته باشد که منتج به جذب گردشگر و انجام رزرواسیون آنلاین و بالا بردن ظرفیت عملی جذب گردشگر از سراسر دنیا گردد. به‌طوری‌که تمامی ذی‌نفعان و فعالان گردشگری این حوزه، نتایج حاصله را به‌وضوح مشاهده نمایند.
برای دسترسی به این هدف، مشارکت بخش خصوصی و دولتی، خصوصاً اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و وزارتخانه مربوطه، نقش اصلی را برعهده دارند. گرچه در فضای مجازی به‌طور پراکنده امکان رزرواسیون اندکی در مورد منطقه شهداد ملاحظه می‌گردد؛ اما در حال حاضر به لحاظ فراهم نبودن زیرساخت مناسب و فراگیر جهت پیاده‌سازی نظام مدیریت مقصد، نه‌تنها برای شهداد، بلکه برای کشور ایران هم به‌خوبی پیاده‌سازی این هدف وجود ندارد.
موفقیت همه کشورهایی که در صنعت گردشگری فعال شده‌اند، به عوامل متعددی بستگی داشته است که دو عامل جذب سرمایه‌گذار و پشتیبانی، برنامه ریزی و نظارت نهادهای مسئول دولتی اساس کار آن است.
اگر بپذیریم که در صنعت گردشگری جهانی، منطقه ای داریم که ارزش جهانی دارد، بایستی نحوه استفاده و سرویس‌دهی به گردشگران هم جهانی باشد. در دنیا این فقط ما نیستیم که گردشگران طالب مناطق خشک و فرا گرم جهانی را به خود جلب می‌کنیم. از این منظر در هر پنج قاره جهان، مناطق خشک و بیابانی و کویری بی‌شماری وجود دارد (مانند صحرای العزیزیه لیبی، توربان باسین چین، صحرای نوادا و خصوصاً دره مرگ آمریکا و صحرای کوئینزلند استرالیا).
امروزه اگر تنها به فعالیت کشورهایی که حوزه صحرای آفریقا فعال اند نظری بیندازیم، می‌بینیم که در اصول گردشگری پایدار و تأمین منافع فعالان اقتصادی ذی‌ربط بسیار پیشرفت نموده اند که می توانند صدها الگو برای بهبود وضعیت فعلی به ما بدهند.
این‌که بگوییم حضور گردشگر در پهنه لوت موجب آسیب است و کسی نیاید و نرود، حرف کاملاً اشتباهی است و این‌که اجازه دهیم هرکس تحت هر عنوان در پهنه حضور پیدا نماید، این اشتباه بزرگ‌تری است. جاذبه های لوت امروز به وجود نیامده اند که فردا تکرار شوند، فرآیندی است چند میلیون ساله؛ همین کلوت های شهداد در اثر وزش باد و مقدار کمی بارندگی طی دورانی طولانی شکل فعلی را پیدا نموده اند، سنگ های آسمانی در طی چند میلیون سال از آسمان بارش نموده اند و اشیاء تاریخی زیر خاک حاشیه لوت، گاه قدمتی بیش از پنج هزار سال دارند که همه در معرض تهدید می‌باشند. بایستی با برنامه ریزی و مدیریتی منسجم در کنار استفاده صحیح از منابع ملّی لوت، حفظ و نگهداری آن‌ها مدنظر باشد. خوشبختانه توسط نهادهای ذی‌ربط با همکاری استانداری و نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی استان کرمان ظرف چند سال گذشته برنامه ها و مصوباتی طرح‌ریزی و تصویب گردیده است؛ ازجمله: تردد در کویر لوت به سه بخش سبز، نارنجی و قرمز تقسیم‌بندی و مسیرهای تردد تعریف شده است. مناطق سبز حوالی جاده آسفالت تا عمق دو کیلومتر مشخص شده است که گردشگران اجازه دیدار دارند، ولی از عمق دو کیلومتر به بعد، مناطق نارنجی محسوب گردیده و تردد حتماً بایستی با اخذ مجوز کتبی باشد و مناطق قرمز هم که بعضاً در اعماق لوت می باشند، تعریف خاص خود را دارند. مصوبات فوق کم و بیش در حال اجرا می‌باشد. شرط لازم به‌جا آمده است، اما کافی نیست. پایش و رصد بیشتر لوت، تقویت بیشتر نیروهای مسئول، تدوین آیین‌نامه‌ها و آموزش کلیه فعالان گردشگری و در نهایت کنترل کامل این پهنه از نیازهای اولیه جلوگیری از هرگونه آسیب به این نعمت خدادادی است.
دست در دست هم دهیم به مهر/ میهن خویش را کنیم آباد.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
