معرق سنگ؛ هنر فراموش‌شده

به تابلوها و کتیبه‌های مونتاژ شده از جورچین قطعات کوچک گرد، تخت، مربعی و رنگارنگ سنگ و سایر مواد مانند شیشه، کاشی، سفال، استخوان و … هنر معرق یا موزاییک سنگ گفته می‌شود.
آثار هنری نشانه نبوغ و قدرت آفرینش هنرمند است. هنر نشانه بصیرت، آگاهی، دانایی و توانمندی بشر است، از ابتدای تاریخ تکاملی بشر تاکنون، استفاده از مواد طبیعی در دسترس، برای تزئین بناها و تهیه صنایع‌دستی رایج بوده است. هنریک فرایند تکوینی است و هنری ماندگار است که بارقه‌هایی از خلاقیت، نوآوری و زیبایی را به همراه داشته باشد.
هنر معرق سنگ یک هنر تزئینی برای دکوراسیون داخلی و نماهای خارجی ساختمان‌هاست. در این هنر، هنرمند با قرار دادن تکه‌های سنگ، کاشی، چوب و سایر اشیاء در رنگ‌ها و اندازه‌های متفاوت در کنار یکدیگر دست به خلق اثر تازه می‌زند که در نوع خود بدیع و تازه است.
هنر معرق با نام معرق چوب گره خورده است زیرا در سال‌های اخیر این هنر توسط کارهای چوبی توسعه و رونق بیشتری یافته و به گفته مورخان و محققان هنر معرق چوب بعد از هنر معرق سنگ و کاشی رواج و رونق پیدا نموده و برخی معتقد هستند که کم‌توجه‌ی به هنر معرق کاشی و سنگ سبب توسعه معرق چوب شده است.
در یافته‌های باستان‌شناسی شهر سوخته زابل متعلق به 5 هزار سال پیش اولین اثر هنری معرق سنگ دیده‌شده که با استفاده از سنگ، استخوان و عاج بر روی یک شانه نقش بسته است.
در تیرنس یونان و تمدن بین‌النهرین در هزاره سوم پیش از میلاد نیز آثار موزاییک سنگ دیده‌شده است. در آن هنگام استفاده از سنگ در کف، دیوار و سقف رایج بوده است. اولین معرق با استفاده از کاشی‌های شیشه‌ای متعلق به 1500 سال پیش از میلاد، در کاوش‌های سوساد و چغازنبیل مشاهده شده است.

هنر استفاده از سنگ، هنر رایج و پررونق قرن ششم تا پانزدهم میلادی مقارن با امپراطوری بیزانس در اروپا بوده است. بعدها در دوره رنسانس این هنر از مد رفت و دیگر به جایگاه و رونق گذشته خود بازنگشت. از هنر موزاییک سنگ و سفال در دوران نخست هنر اسلامی نیز به‌طور گسترده در تزئین مکان‌های مذهبی و کاخ‌های سلاطین استفاده می‌شده است که پس از قرن هشتم، استفاده از آن به‌تدریج رو به کاهش گذاشت.
استفاده از عاج فیل، صدف و ترکیب آن با سنگ‌های قیمتی در معرق‌های یافت شده در تمدن‌های باستانی نشان می‌دهد که این هنر نزد ایرانیان باستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. بهره هنر معرق از علوم ریاضی و هندسه و همچنین طراحی، نقاشی، منبت، تذهیب و خوشنویسی را نباید فراموش کنیم. اوج استفاده از هنر معرق سنگ، کاشی و سفال در دوران تیموریان بوده است و پس از آن در دوران سلجوقیان هنرمندان بسیاری به استفاده از این هنر و توسعه آن پرداختند. در دوران صفویه نیز آثار استفاده از این هنر به چشم می‌خورد. هر هنری یک تاریخ تکوینی دارد، دوام سنگ و کاشی بیش از چوب است و دوام کوتاه چوب سبب شده تا آثار چوبی کمتر از سایر موارد اثری بر جای بگذارند. امروزه از این هنر در تزئینات داخلی ساختمان و حتی تابلوهای دیوارکوب استفاده می‌شود.