معدن‌کاری پایدار؛ رویه‌ها، رویکردها و چالش‌ها

/// 1- مقدمه

بشر امروز به این درک رسیده است که برای داشتن زیستی بهتر در کره زمین، باید در همه زمینه‌ها موضوع پایداری (Sustainability) را به جد موردتوجه قرار دهد. استان کرمان همواره به‌عنوان بهشت معادن ایران مطرح بوده است. وجود ذخایر ارزشمندی از معادن مانند مس، آهن، زغال‌سنگ، طلا و انواع سنگ‌های ساختمانی سبب توسعه صنایع معدنی در بخش‌های مختلف این استان شده است. به‌رغم مجموعه ذخایر زمین‌شناسی خدادادی در این استان، نگرانی‌های محیط‌زیستی متعددی در خصوص فعالیت معدن کاری و صنایع معدنی وجود دارد که گاهی با تنش‌های اجتماعی نیز همراه بوده‌ است. انتظار می‌رود نهادهای متولی حوزه محیط‌زیست با رویکردی علمی و واقع‌بینانه نسبت به رفع نگرانی‌های مطرح شده اقدام نمایند. رعایت اصول معدن کاری پایدار درنهایت منجر به تغییر رویه‌ها و رویکردها در حوضه معدن کاری و سوق دادن آن به سمت معدن کاری سبز خواهد شد. برای رسیدن به اهداف معدن کاری سبز، اصول اساسی مانند توسعه روش‌های معدن کاری با اثرات محیط‌زیستی کمتر، استفاده از پسماندهای معدنی، استفاده از تجهیزات سازگار با زیست‌بوم، احیا و بازسازی سایت‌های معدن‌کاری شده و متوقف کردن معدن کاری‌های غیرقانونی باید به جد موردتوجه قرار گیرد. انتظار می‌رود معادن و صنایع معدنی کشور ما نیز به‌عنوان یکی از بازوهای مؤثر اقتصاد، رویکرد معدن کاری پایدار را در برنامه‌ریزی‌های خود مدنظر قرار دهند. در این رویکرد، اقتصاد پایدار، جامعه پایدار و محیط‌زیست پایدار دست در دست هم استفاده از معادن را به سمت بهره‌برداری ارزشمندتر، بهینه‌تر و سازگارتر با زیست‌بوم‌های طبیعی هدایت خواهد نمود.

2- توسعه پایدار و موانع پیش روی آن

متعاقب انقلاب صنعتی در قرون 17 تا 20 میلادی نوعی از توسعه شایع شد که هدف آن تنها توسعه اقتصادی بود و به اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی آن توجه نمی‌شد. این نوع توسعه که در اصطلاح توسعه یک‌جانبه اقتصادی یا توسعه سنتی هم نامیده می‌شد، باعث بروز مشکلات اجتماعی و زیست‌محیطی متعددی (بویژه در قرن بیستم) شد. لذا به‌تدریج شکلی از توسعه مطرح شد که در آن مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی بروز نکنند، یا حداقل مدیریت شده و کاهش یابند. این نوع توسعه را توسعه پایدار نامیدند.

توسعه پایدار نوعی از توسعه است که در آن بشر ضمن تأمین نیازهای خود از طبیعت، یکپارچگی و ثبات اکوسیستم‌ها و محیط‌زیست را برای استفاده نسل‌های آینده نیز حفظ می‌کند؛ به عبارت دیگر، در وضعیت پایدار، انسان بدون تأثیر منفی غیرقابل جبران بر طبیعت، از آن استفاده می‌کند.

بر اساس بررسی‌های صورت گرفته مهم‌ترین موانع توسعه پایدار شامل موارد زیر هستند:

* تجاوز به زیستگاه‌ها،

* محدود بودن منابع زمین،

* عدم دسترسی به غذا،

* رشد جمعیت،

* شکار بی‌رویه و کاهش تنوع زیستی،

* تخریب لایه ازن،

* شهرنشینی،

* کشاورزی نامناسب،

* بهره‌برداری شدید از منابع طبیعی و معدن،

* فعالیت‌های صنعتی و آلودگی‌های محیط‌زیستی،

* سیاست‌های نادرست صنعتی،

* اثرات مرتبط با گازهای گلخانه‌ای.

3- جایگاه توسعه پایدار در معادن و صنایع معدنی

در کشورهای توسعه‌یافته زیربنای عملکرد معادن و صنایع معدنی، معدن کاری پایدار است. این شیوه، اشاره به الگویی از معدن کاری دارد که با حفظ مزایای اقتصادی و اجتماعی معادن و صنایع معدنی برای نسل فعلی و نسل‌های آینده، هم‌زمان حفاظت از محیط‌زیست را نیز به‌عنوان یکی از ارکان مهم توسعه پایدار مدنظر قرار می‌دهد. بر اساس شکل شماره (1) مؤلفه‌های مهم در معدن کاری پایدار شامل اقتصاد، محیط‌زیست، جامعه، ایمنی و بهره‌وری می‌باشند.

4- اصول مهم در توسعه پایدار معادن و صنایع معدنی

بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، 10 اصل مهم در توسعه پایدار فعالیت‌های مرتبط با معادن و صنایع معدنی به شرح زیر هستند:

1) پیاده‌سازی و حفظ شیوه‌های تجاری اخلاقی و سیستم سالم حاکمیت شرکتی،

2) توجه به توسعه پایدار در فرآیند تصمیم‌گیری،

3)  رعایت حقوق اساسی بشر و احترام به فرهنگ‌ها، آداب‌ورسوم و ارزش‌ها در برخورد با کارکنان و سایرین که تحت تأثیر فعالیت‌های ما قرار می‌گیرند،

4) اجرای استراتژی‌های مدیریت ریسک بر اساس داده‌های معتبر و علمی درست،

5) بهبود مستمر عملکرد سلامت و ایمنی در محیط کار،

6) بهبود مستمر عملکرد محیط‌زیستی،

7) کمک به حفاظت از تنوع زیستی و رویکردهای یکپارچه در برنامه‌ریزی کاربری اراضی،

8) تسهیل و تشویق طراحی محصول، استفاده، استفاده مجدد، بازیافت و دفن نهایی محصول،

9) کمک به توسعه اجتماعی، اقتصادی و صنعتی جوامعی که در آن فعالیت می‌کنیم،

10) تعامل مؤثر و شفاف، ارتباطات از طریق گزارش دهی مستقل با ذینفعان.