بهنام شجاع‌الدینی
دانش‌آموخته MBA گرایش بازاریابی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران
(این نوشتار تلخیصی است از پروژه پژوهشی با همین عنوان که در شرکت شهرک‌های صنعتی کرمان به سفارش کمیسیون گردشگری و خدمات اتاق بازرگانی، صنایع و معادن کرمان انجام شده است.)
امروزه گردشگری به‌عنوان یكی از مهم‌ترین صنایع توسعه پایدار، فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کلان‌شهرها جهانی ازجمله کلان‌شهرهای ایران به وجود می‌آورد. این صنعت در ساختارهای فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عصر پسامدرن در جامعه حال حاضر شهری ایران بسیار بااهمیت است؛ بر اساس چنین ویژگی، گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراكز فراغتی و تفریحی مدرن یكی از اهداف مهم برنامه ریزان مدیریت کلان‌شهرهای جامعه در حوزه گردشگری شهری می‌باشد. وجود جاذبه‌های متنوع در شهرها چون اماكن تاریخی، جاذبه‌های طبیعی، فضاهای سبز، مراكز فرهنگی امكانات ورزشی، تسهیلات مهمان‌نوازی، مراكز خرید و بازارها و… جزء پارامترهای مهم شکل‌گیری گردشگری شهری می‌باشد.
کارشناسان، گردشگری را بزرگ‌ترین، پیشتازترین و پیچیده‌ترین صنعت دنیا می‌دانند. گردشگری در حدود 10 درصد از تولید ناخالص جهانی را به خود اختصاص داده و در حدود 250 میلیون شغل در سراسر دنیا ایجاد کرده است. برخی کارشناسان بر این باورند که گردشگری می‌تواند به‌عنوان تنها راه‌حل رفع شکاف بین کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه ایفای نقش کند. گردشگری با ایجاد اشتغال، گسترش فرصت‌های کارآفرینی، سرمایه‌گذاری، افزایش درآمدهای ملی و محلی و کاهش تنش‌های سیاسی در دنیای کنونی رهاوردهای بسیاری را برای جوامع به ارمغان آورده است.
سازمان‌های بین‌المللی و وابسته به سازمان ملل، خوشه صنعتی را به‌عنوان الگوی توسعه منطقه‌ای در بسیاری از مناطق جهان مطرح می‌کنند. یکی از راهکارهای توسعه پایدار، جهت‌دهی صنایع کوچک و متوسط به سمت خوشه شدن می‌باشد. شکل‌گیری یک خوشه بر اساس اصل کارایی جمعی و مبتنی بر تمرکز جغرافیایی شرکت‌های هم تخصص و ایجاد مجموعه‌ای متعامل، با تهدیدها و فرصت‌هایی مشترک می‌باشد. به‌طورقطع، مراد از خوشه شدن صنایع، صرف در نظر گرفتن منطقه‌ای مناسب و انتقال شرکت‌های هم‌گروه به آنجا نیست بلکه منظور شناسایی صحیح مناطق مستعد برخوردار از حداقل سطح بنگاه‌ها و درنهایت برقراری روابط قوی بین آن‌ها می‌باشد.
یک خوشه صنعتی مجموعه‌ای از بنگاه‌های تجاری و غیرتجاری متمرکز در یک مکان جغرافیایی در یک منطقه اقتصادی را شامل می‌شود که برای تولید یک یا چند محصول نهایی مشابه و مرتبط برای کسب صرفه‌های اقتصادی بیرونی با یکدیگر ارتباطات عمودی و افقی برقرار نموده و ضمن رقابت با یکدیگر در بسیاری از موارد همکاری جمعی و اقدامات مشترک دارند. نکات اصلی مورد اشاره در تعاریف ارائه‌شده عبارت است از:
1. تمرکز در یک منطقه جغرافیایی
2. وجود ارتباط درون بنگاهی و درون صنعتی بین بنگاه‌های عضو
3. در طول هم قرار گرفتن بنگاه‌ها در درون خوشه (ارتباطات عمودی)
4. وجود سازمان‌های غیرتجاری در کنار بنگاه‌های تجاری در درون یک خوشه
5. همکاری بین بنگاه‌ها و انجام اقدامات مشترک و جمعی
6. وجود رقابت بین اعضا
7. هم رشته بودن بنگاه‌ها در یک شاخه یا دسته صنعتی خاص (تشکیل زنجیره ارزش)
8. وجود تهدیدها و فرصت‌های مشترک برای بنگاه‌های درون خوشه
9. پیدایش خدمات تخصصی، فنی، مدیریتی و مالی در خوشه
10. وابستگی به یک منطقه خاص جغرافیایی-اقتصادی
11. هم‌افزایی رقابت و همکاری در خوشه
12. کارایی جمعی و بهره‌برداری از صرفه‌های اقتصادی بیرونی
رقابت‌های جدید مبتنی بر بهره‌وری است نه دسترسی به عوامل تولید و یا اندازه تک‌تک بنگاه‌ها. بهره‌وری به چگونگی رقابت شرکت‌ها متکی است نه زمینه‌های ویژه‌ای که آن‌ها در آن رقابت می‌کنند. اگر شرکت‌ها، روش‌های پیچیده‌ای را بکار بگیرند و از فناوری پیشرفته استفاده کنند و محصولات و خدمات منحصر بفردی ارائه دهند، می‌توانند در هر صنعتی ازجمله کشاورزی و … کاملاً بهره‌ور باشند. تمامی صنایع می‌توانند از فناوری پیشرفته استفاده کنند. همه صنایع می‌توانند دانش افزا باشند. باوجوداین، کیفیت محیط کسب‌وکار محلی، میزان پیچیدگی کار شرکت‌ها را که در یک مکان خاص رقابت می‌کنند، به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. در اقتصادهای پیشرفته، جنبه‌های بنیادی‌تر محیط کسب‌وکار ویژگی خوشه است. این امر برخی از مهم‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد خرد را برای رقابت تشکیل می‌دهد.
خوشه‌ها از سه طریق، رقابت را تحت تأثیر قرار می‌دهند:
1. افزایش بهره‌وری مبتنی بر استقرار شرکت‌ها
2. با هدایت سریع پیشرفت نوآوری‌ها که رشد بهره‌وری آتی را تضمین می‌کند.
3. با ترغیب تشکیل کسب‌وکارهای جدید که این امر، خوشه را توسعه می‌دهد و تقویت می‌کند.
هر خوشه به اعضای خود این امکان را می‌دهد که بدون از دست دادن انعطاف‌پذیری خود، به نحوی عمل کند که گویی از مقیاس بزرگ‌تری برخوردار است و به شرکت‌های دیگر پیوسته است. (Porter,1998)
بر اساس پیش‌بینی شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) سال 2017 برای گردشگری ایران رشد خوبی به همراه خواهد داشت و تعداد گردشگران ورودی با رشد 6/ 11 درصدی به 5 میلیون و 531 هزار نفر خواهد رسید. طبق این گزارش، در سال 2027 تعداد گردشگران ورودی به ایران از مرز 10 میلیون نفر تجاوز خواهد کرد و این در حالی است که طبق برنامه‌ریزی‌های داخلی، ایران باید تا سال 2020 به رقم 20 میلیون گردشگر دست یابد. طبق این گزارش، مشارکت مستقیم و کلی بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی جهان با رشد خوبی ادامه پیدا خواهد کرد. علاوه بر این، انتظار می‌رود در سال جاری میلادی، ایجاد اشتغال در منطقه خاورمیانه با رشد کمتری نسبت به سال آینده اتفاق بیفتد اما به‌طورکلی در 10 سال آینده سهم اشتغال در بخش گردشگری نسبت به‌کل مشاغل موجود در خاورمیانه افزایش اندکی خواهد داشت. همچنین پیش‌بینی می‌شود تعداد بازدیدکنندگان و گردشگران در این منطقه با رشد خوبی همراه باشد اما به دلیل مبتنی بر نفت بودن اقتصاد این منطقه، با افزایش قیمت نفت از سال جاری میلادی، سهم درآمدهای گردشگری از کل رقم صادرات گردشگری (بازدید گردشگران خارجی از یک کشور صادرات گردشگری خوانده می‌شود) با اندکی کاهش همراه خواهد بود. از نظر سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری نیز این آهنگ در سال 2017 همچنان باقدرت ادامه خواهد یافت.
طبق گزارش WTTC، میزان صادرات گردشگر یا درواقع همان بازدیدکنندگان خارجی از منطقه خاورمیانه در سال 2016 به رقمی حدود 2/ 83 میلیارد دلار رسید که معادل 8 درصد کل صادرات این منطقه است. پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که میزان گردشگران خارجی واردشده به منطقه خاورمیانه در سال 2017 شاهد رشد 1/ 5 درصدی خواهد بود و در خلال سال‌های 2027-2017 نیز به‌طور متوسط با رشد 4/ 5 درصدی به 3/ 148 میلیارد دلار دست خواهد یافت؛ اما به‌رغم این رشد، به دلایلی ازجمله افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی، رقم به‌دست‌آمده از محل ورود گردشگران به منطقه خاورمیانه تنها 7 درصد از کل صادرات منطقه را تشکیل می‌دهد. نگاهی به وضعیت ایران نشان می‌دهد عواید حاصل از گردشگری در سال 2016 حدود 2/ 4 میلیارد دلار بوده است که 3/ 3 درصد از صادرات کشور را به خود اختصاص می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود این میزان در سال 2017 با رشد قابل‌توجه 6/ 11 درصدی روبه‌رو شود و در فاصله سال‌های 2027-2017 نیز به‌طور متوسط با آهنگ 4/ 3 درصد در سال رشد کند و تا پایان سال 2027 به رقم 6/ 6 میلیارد دلار برسد که تنها معادل 7/ 2 درصد از کل صادرات کشور خواهد بود.
کرمان به‌درستی گنجینه تاریخ است و از هر دوره و هرزمانی بناهایی به یادگار دارد که هریک از داستانی بس شنیدنی حکایت می‌کنند. پهناورترین استان ایران در ادوار مختلف تاریخ، پذیرای انبوه اتفاقات دیدنی و شنیدنی و افتخارآمیز و ذلت‌بار، شادی‌آفرین و غمبار بوده و علی‌رغم ناملایمات بسیاری که از روزگاران دور و نزدیک دیده همچنان مغرور و پرافتخار خودنمایی می‌کند و منتظر زمانی است که جایگاه شایسته خود را بازیابد، کرمان با توجه به توانایی‌های فراوان طبیعی و تاریخی می‌تواند مقصد انواع گردشگر و توریست واقع شود.
استان کرمان با وسعت 183285 کیلومترمربع در جنوب شرقی ایران بین ۲۵ درجه و ۵۵ دقیقه تا ۳۲ درجه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۲۶ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۲۶ دقیقه طول شرقی واقع‌شده است این استان از شمال به استان‌های خراسان جنوبی و یزد و از جنوب به استان هرمزگان، از شرق به استان سیستان و بلوچستان و از غرب به استان فارس محدود می‌شود. استان کرمان درحال‌توسعه حاضر مشتمل بر 23 شهرستان است که مرکز آن شهر کرمان می‌باشد ارتفاعات استان کرمان دنباله رشته‌کوه‌های مرکزی ایران است مهم‌ترین ارتفاعات استان عبارت‌اند از: کوه هزار که در ۱۱۴ کیلومتری شمال غربی بم در شهر راین واقع‌شده است و ۴۵۰۱ متر ارتفاع دارد کوهستانی است به وسعت ۹۰۰ کیلومترمربع و مرکب از کوه‌های سربنه و سرمشک که با ارتفاعات پست‌تری از سوی غرب به کوه‌های لاله‌زار و از جنوب به بهر آسمان اتصال یافته است. کوه جوپار، این کوه در ۴۳ کیلومتری جنوب شرقی کرمان با ارتفاع ۴۱۳۵ متر واقع‌شده است مرتفع‌ترین قله آن معروف به سه شاخ بزرگ ۴۲۰۰ متر ارتفاع دارد استان کرمان از تنوع آب‌وهوایی: گرم، شدیداً خشک، متمایل به چندان خشک، سرد و ییلاق متمایل به استپ و نیمه‌خشک تا کویری برخوردار است. استان کرمان سرزمینی چهارفصل با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی گردشگری بسیار است.
الف) پراكندگی آثار و جاذبه‌های گردشگری
استان كرمان با توجه به اینكه از دیرباز مكان سكونت ایرانیان بوده است، آثار تاریخی متعددی را در نقاط مختلف خود دارد. تنوع اقلیمی و طبیعت این استان نیز موجب پراكندگی جاذبه‌های گردشگری در سطح این استان شده است. عمده آثار گردشگری در قسمت مركزی و شمال و غرب استان پراکنده‌شده است و در قسمت‌های جنوبی بجز شهرستان بم، بقیه شهرها از جاذبه‌های گردشگری كمتر برخوردارند.
ب) محدوده‌های گردشگری
منطقه‌های گردشگری در دو گروه تفرج متمركز و تفرج گسترده مشخص‌شده است. بیشترین سطح استان را در حوزه تفرج گسترده و طبقه‌بندی نامناسب در برگرفته است و پس‌ازآن طبقه‌بندی دوم تفرج گسترده اطراف شهرهای بردسیر، رابر و بافت و در امتداد رشته‌کوه‌های این منطقه است. در بخش تفرج متمركز نیز شهرستان‌های كرمان، رفسنجان و سیرجان بیشترین جذابیت گردشگری را دارند.
ج) پراكندگی تأسیسات و امكانات گردشگری
امكاناتی كه به گردشگری كمك می‌کند (ازجمله هتل‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن، فرودگاه و راه) ها عمدتاً در شهرهای مهم و بزرگ استان ازجمله كرمان، رفسنجان، سیرجان و بم متمركز است. بررسی پراكندگی امكانات و پراكندگی نقاط جاذب گردشگری استان، نشان از هماهنگی آن‌ها با یكدیگر به نفع منطقه شمالی استان دارد. درواقع بیشتر امكانات و تسهیلات در بخش‌های شمالی متمركز است و بیشتر جاذبه‌های گردشگری نیز در این حوزه متمركز است.
خوشه شامل شهرهای کرمان، رفسنجان، بم، شهربابک، شهداد و توابع این شهرها می‌باشد که بیشترین تعداد جاذبه‌های گردشگری در این شهرها و یا اطراف آن‌ها پراکنده‌شده است. همچنین بیشترین تعداد کسب‌وکارهای وابسته به گردشگری در این مناطق تأسیس گردیده است.
مسیرهای گردشگری تعریف‌شده در خوشه:
1- کرمان، ماهان، شهداد
2- کرمان، بم
3- کرمان، میمند، شهربابک
4- کرمان، رفسنجان
5- کرمان، راین
استان کرمان با داشتن پتانسیل بالا در زمینه گردشگری می‌تواند در زمینه‌های زیر فعالیت و اقدام به جذب گردشگر نماید:
6- گردشگری تاریخی
7- گردشگری بیابانی
8- گردشگری طبیعت‌گردی
9- گردشگری فرهنگی
10- گردشگری روستایی
11- گردشگری قومی و عشایری
12- گردشگری شهری
13- گردشگری سلامت
موارد فوق بر اساس توانایی‌های خوشه و زیرساخت‌های موجود اولویت‌بندی شده‌اند.
بر پایه اطلاعات سرشماری کارگاهی کشور در سال 1385 در حال حاضر قریب به 5.1 میلیون کارگاه کوچک و متوسط در کشور مشغول به فعالیت هستند که حدود 95 درصد کل کارگاه‌های کشور و بیش از 90 درصد از 22750 هزار نفر شاغل رسمی را در خود جای‌داده است.
با استناد به گزارش‌های منتظره از طرف سازمان صنایع کوچک و متوسط تا پایان سال 1388 تعداد 101555 فقره جواز تأسیس صنایع کوچک و متوسط درمجموع با 753092 میلیارد ریال سرمایه ثبت‌شده و میزان اشتغال‌زایی 777444 نفر صادرشده است. همان‌طور که ملاحظه می‌شود حجم فعالیت‌های تولیدی و خدماتی بنگاه‌های کوچک و متوسط بسیار بالا بوده و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
تعداد بنگاه‌های کوچک و متوسط فعال در خوشه گردشگری کرمان بر اساس بررسی‌های میدانی نگارنده به شرح جدول ذیل می‌باشد:
بر اساس آمار اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان، تعداد 350 هزار نفر گردشگر در سال 1395 از استان کرمان بازدید نموده‌اند که از این میزان تقریباً 35 هزار نفر گردشگر خارجی و 315 هزار نفر گردشگر داخلی می‌باشند.
100% گردشگران خارجی واردشده به استان از ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های گردشگری استان استفاده می‌کنند و درآمد واردشده از این گروه به خوشه گردشگری را می‌توان به‌صورت کامل محاسبه نمود. طبق بازدیدهای میدانی و مصاحبه با فعالان گردشگری در کرمان میانگین هزینه اقامت، پذیرایی، ترانسفر و … برای یک گردشگر خارجی،200 هزار تومان در هر روز می‌باشد.
50% از گردشگران داخلی به استان از کلیه زیرساخت‌های گردشگری استان استفاده می‌نمایند و بقیه گردشگران یا در استان خویشاوند و دوستانی دارند و یا از چادرهای مسافرتی جهت اقامت استفاده می‌کنند. همچنین با توجه به بررسی‌های میدانی و مصاحبه‌های انجام‌شده مدت‌زمان اقامت گردشگران خارجی در استان کرمان دو و نیم روز و گردشگران داخلی 3 روز می‌باشد.
با توجه به موارد فوق میانگین هزینه گردشگران داخلی برای دسته اول 200 هزار تومان و برای دسته دوم 150 هزار تومان می‌باشد.
میانگین درآمد ناخالص خوشه 1,592,500,000,000 ریال می‌باشد.
با توجه به نتایج فوق پیش‌بینی می‌گردد که میانگین درآمد سالانه خوشه گردشگری کرمان در سال‌های آینده با توجه به اقدامات انجام‌شده و خروج کرمان از لیست سیاه گردشگران خارجی و اقبال بیشتر مردم ایران به گردشگری داخلی با افزایش چشمگیری مواجه خواهد شد. لازم به ذکر است که به‌طور تقریبی درآمد ناخالص سالانه خوشه به نسبت‌های زیر در کسب‌وکارهای فعال در خوشه تخصیص داده می‌شود:
1- واحدهای اقامتی: 50%
2- واحدهای پذیرایی: 30%
3- ترانسفر و تور گردانی: 10%
4- سایر: 10%
کلیه موارد فوق بصورت تقریبی و بدون احتساب هزینه بلیط رفت‌وبرگشت و خرید صنایع‌دستی توسط گردشگران محاسبه گردیده است.
در ایام نوروز کرمان یکی از مسیرهایی می‌باشد که مسافران زیادی را به خود می‌بیند. در ایام نوروز سال 1396 بنا به گفته مدیرکل سازمان میراث فرهنگی تعداد سه میلیون و سیصدوبیست هزار و هفتصد و شصت‌ونه نفر از استان کرمان بازدید کردند که از این تعداد 52000 نفر در مراکز اقامتی استان (25000 نفر در هتل‌ها، 14000 نفر در مهمان‌پذیرها، 13000 نفر در خانه‌های بوم گردی) اقامت کرده و تعداد 154،836 نفر توسط ستاد اسکان فرهنگیان در مدارس پذیرش گردیدند. میانگین اقامت در مدارس 3/2 روز می‌باشد. حال با توجه به آمار فوق و با توجه به اینکه به طور میانگین هر گردشگر در ایام نوروز به میزان یک‌میلیون ریال در حوزه گردشگری کرمان خرج نماید میزان درآمد واردشده به حوزه گردشگری در ایام نوروز به میزان 4,981,153,500,000 ریال خواهد بود.
با توجه به برآورد سالانه درآمد ناخالص خوشه میزان فروش کل خوشه در سال 1395 به میزان تقریبی هزار و شش‌صد میلیارد ریال بوده است که در صورت تبلیغات بهتر در زمینه شناساندن توانایی‌های گردشگری خوشه می‌تواند رشد چشمگیری در سال‌های آینده داشته باشد.
همچنین میانگین درآمد خوشه در بازه زمانی ایام نوروز (از 26/12/95 لغایت 15/01/96) به میزان تقریبی پنج هزار میلیارد ریال می‌باشد.
بازار هدف خوشه گردشگری کرمان به دو دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شود:
دسته اول: گردشگران داخلی
دسته دوم: گردشگران خارجی
با توجه به جاذبه‌های گردشگری خوشه و توانایی‌ها و زیرساخت‌های موجود در خوشه مشتریان دسته اول بصورت زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
1- گردشگران مقیم در استان کرمان
2- گردشگرانی که از سایر استان‌ها وارد کرمان می‌شوند.
گروه اول با توجه به اینکه در جغرافیای خوشه زندگی می‌کنند از امکانات اقامتی خوشه به‌ندرت استفاده می‌کنند و بعضاً به همراه مهمانان خود و یا جهت تفریح یک‌روزه به سفر می‌روند؛ اما گروه دوم که از سایر استان‌ها به جغرافیای خوشه وارد می‌شوند، 50% از امکانات اقامتی موجود در خوشه بهره می‌برند و مابقی یا در چادر اقامت کرده و یا در خانه دوستان و آشنایان میهمان می‌باشند.
دسته دوم: گردشگران خارجی، با توجه به اینکه پس از برجام کرمان در مسیر گردشگران خارجی قرارگرفته و از لیست سیاه خارج‌شده است. توجه به این بازار هدف در برهه زمانی حاضر از اهمیت بالایی برخوردار است و با توجه به ورود ارز به خوشه می‌تواند در رمزه توانایی‌های صادراتی خوشه قرار گیرد.
طی بررسی‌های میدانی به‌عمل‌آمده گردشگران اروپایی تمایل بیشتری به بازدید از استان کرمان داشته و با توجه به اینکه اروپایی‌ها جزء گردشگرترین جوامع در میان سایر قاره‌ها می‌باشند، اروپا می‌تواند بازار هدف مناسبی جهت تبلیغات و جذب گردشگر برای خوشه باشد.
گردشگران اروپایی که بیشتر از کشورهای آلمان، فرانسه و هلند وارد ایران می‌شوند بیشترین تعداد توریست را در ایران به خود اختصاص می‌دهند. همچنین با راه‌اندازی قطار گردشگری و قرار گرفتن استان کرمان در مسیر گردشگری اروپائیان، پتانسیل بالایی جهت جذب گردشگر دارد.
با توجه به وجود معادن غنی و صنایع مادر در استان کرمان، یکی از بازارهای هدف، افرادی می‌باشند که جهت مذاکره، بازاریابی و خرید محصولات صنعتی وارد استان می‌شوند. توسعه بیشتر صنایع استان می‌تواند باعث رشد جذب گردشگر در این زمینه می‌گردد که خود می‌تواند بازار هدف مناسبی را برای کسب‌وکارهای گردشگری خوشه بوجود آورد.
در حال حاضر سهم کرمان از مجموع سه میلیون و سیصد هزار گردشگر خارجی واردشده به ایران در حدود سی‌وپنج هزار نفر بوده که این نشان‌دهنده سهم یک‌درصدی استان از جذب گردشگران خارجی می‌باشد.
همچنین با توجه به هدف‌گذاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مبنی برجذب یک‌میلیون گردشگر در سال بایستی به‌طورجدی به زیرساخت‌ها و شناساندن جاذبه‌های گردشگری استان کرمان پرداخته شود. متأسفانه با پیشرفت تکنولوژی، هنوز امکان شناساندن جاذبه‌های استان کرمان به گردشگران داخلی و خارجی به نحو مطلوبی میسر نگردیده است که در صورت سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌توان به بازارهای هدف نفوذ کرد.
با توجه به اینکه محصول نهایی گردشگری، جذب و افزایش رضایت گردشگر می‌باشد، بنابراین میزان و حجم صادرات خوشه، میزان جذب گردشگر خارجی توسط خوشه است. این امر در سال 1395 به تعداد 35 هزار نفر گردشگر خارجی و درآمد یک‌صد و هفتادوپنج میلیارد ریالی در خوشه منجر شد.
میزان اشتغال کل و مستقیم در خوشه گردشگری به میزان تقریبی و بر اساس یافته‌های میدانی نگارنده 4500 نفر می‌باشند که بصورت زیر در کسب‌وکارهای فعال خوشه مشغول به فعالیت می‌باشند.
وضعیت نیروی انسانی شاغل در خوشه: طبق مصاحبه‌های انجام‌شده با صاحبان کسب‌وکار، نیروهای شاغل در خوشه در سطح مدیران رده بالا از دانش و تجربه کافی برخوردار می‌باشند ولیکن جهت کار در شغل‌های پایین‌تر متأسفانه نیروی ماهر و آموزش‌دیده مناسب وجود ندارد و اکثر افرادی که جهت شرکت در مصاحبه‌های شغلی مراجعه می‌کنند یا کار بلد نیستند و یا ادعای مدیریت دارند که متأسفانه این دیدگاه باعث افت کیفیت خدمات سطح خوشه در بعضی از واحدهای فعال در خوشه گردیده است.
طبق مصاحبه‌های انجام‌شده با صاحبان کسب‌وکار، نیروهای شاغل در خوشه در سطح مدیران رده‌بالا از دانش و تجربه کافی برخوردار می‌باشند ولیکن جهت کار در شغل‌های پایین‌تر متأسفانه نیروی ماهر و آموزش‌دیده مناسب وجود ندارد و اکثر افرادی که جهت شرکت در مصاحبه‌های شغلی مراجعه می‌کنند یا کار بلد نیستند و یا ادعای مدیریت دارند که متأسفانه این دیدگاه باعث افت کیفیت خدمات سطح خوشه در بعضی از واحدهای فعال در خوشه گردیده است.
بررسی چالش‌ها و فرصت‌های مشترک، موضوعی است که با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و مصاحبه‌های میدانی قابل حصول می‌باشد. از ترکیب هر دو روش فوق مهم‌ترین تهدیدها و فرصت‌های مشترک به شرح زیر می‌باشد:
بررسی چالش‌ها و فرصت‌های مشترک، موضوعی است که با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و مصاحبه‌های میدانی قابل حصول می‌باشد. از ترکیب هر دو روش فوق مهم‌ترین تهدیدها و فرصت‌های مشترک به شرح زیر می‌باشد:
آمادگی ذینفعان و تشکل‌ها
با توجه به اینکه افراد تصمیم گیر و مهمی در سطح خوشه وجود دارند و تمایل مدیران استانی علی‌الخصوص استاندار محترم، جهت توسعه گردشگری در استان کرمان بسیار مطلوب می‌باشد.
همچنین لازم به ذکر است در حال حاضر و با توجه به اینکه هنوز خوشه گردشگری در این استان راه‌اندازی نشده است، فعال‌ترین کمیسیون گردشگری در بین کمیسیون‌های گردشگری اتاق ایران به کرمان تعلق داشته و تلاش زیادی در جهت ارتقا صنعت گردشگری در سطح استان توسط مدیران دولتی و بخش خصوصی شاهد می‌باشیم.
استاندار کرمان به عنوان استاندار برتر کشور در زمینه گردشگری در سطح کشور انتخاب و از ایشان تقدیر به عمل آمد. سرمایه اجتماعی حاکم در بستر خوشه (مدیران و کلیه ذینفعان) در استان کرمان به این نتیجه رسیده‌اند که رونق اقتصادی در کرمان جز از طریق گردشگری میسر نبوده و تمام تلاش در جهت رونق این صنعت می‌باشد. تمامی آمارهای موجود در استان بیانگر این رویه می‌باشد به‌عنوان‌مثال طبق گفته مدیرکل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان تا سه سال آینده شاهد راه‌اندازی بیش از 10 هتل در سطح استان خواهیم بود. همچنین افتتاح و توسعه بیش از 100 خانه بوم گردی در جهت ساخت زیربناهای گردشگری یکی دیگر از نمونه‌هایی می‌باشد که در ایران بی‌نظیر می‌باشد.
در صورت اجراشدن پروژه توسعه خوشه‌ای در گردشگری استان کرمان شاهد توسعه، رونق و پیشرفت گردشگری و اقتصاد استان کرمان در سال‌های آینده خواهیم بود که در صورت اجراشدن پروژه توسعه خوشه این امر با سرعت بیشتری محقق خواهد گردید.
بالا رفتن تعداد گردشگر می‌تواند باعث ایجاد آثار مخربی در سطح جاذبه‌های طبیعی و تاریخی گردشگری خوشه گردد که این مهم بایستی با اتخاذ تمهیدات مناسب و لازم از سوی مسئول و ذینفعان خوشه با شدت و حدت کمتری به وقوع بپیوندد.
نقش گردشگری و گردشگران بر محیط‌زیست:
در آینده، متوجه خواهید شد که رهبران جهان، از گردشگری برای توسعه پایدار و گسترش صلح و امنیت استفاده خواهند کرد. این تنها یک پیش‌بینی نیست، یک نیاز و واقعیت امروز جهان جنگ‌زده قرن بیست و یکمی هست که نباید در انتظار جنگ جهانی سوم باشد.
در توسعه خوشه گردشگری جهت حفاظت از محیط‌زیست بایستی فعالیت‌های زیر انجام پذیرد:
ساختار عمومی خوشه گردشگری:
به صورتی ساده‌شده خوشه دارای ساختاری پنج‌بخشی است. بخش مرکزی خوشه را واحدهای اصلی خوشه تشکیل می‌دهند مانند واحدهای اقامتی، پذیرایی، تفریحی و … . در اطراف هسته اصلی خوشه، مجموعه‌ای از نهادهای حمایتی پشتیبان وجود دارد همچون شرکت‌های توسعه گردشگری، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری. دیگر گروه را تأمین‌کنندگان مواد اولیه تشکیل می‌دهند مانند تأمین‌کنندگان مواد موردنیاز رستوران‌ها و هتل‌ها. گروه دیگر شامل ارائه‌دهندگان خدمات کسب‌وکار می‌شود از قبیل مؤسسات آموزشی، گروه‌های مشاور، خدمات پولی و مالی و … . این سه گروه تأمین‌کننده و تقویت‌کننده هسته اصلی برای ارائه هر چه بهتر خدمات و یا عرضه محصولات مشخص به سطح پنجم خوشه که همان مشتریان هستند می‌باشد.
محصول نهایی خوشه گردشگری (این محصولات درواقع حکم محصولات صادراتی سایر خوشه‌ها را دارند.) متشکل از مقاصد گردشگری و خدمات و فضاهای جذاب گردشگری است که مردم را به منطقه جذب می‌کند. برخلاف سایر صنایع که محصولات آن‌ها قابل‌لمس نیست بلکه تجربه کردنی است. مفهوم سطح صادرات زمانی که مقصدی مانند یک پارک سرگرمی یا یک واقعه هسته اصلی جذابیت گردشگری باشد بسیار روشن است. این روشنی زمانی که محصول نهایی گردشگری تجربه‌ای همچون دوچرخه‌سواری در کویر، آبشار نوردی در کوهستان، بازی در دشت سرسبز و یا بازدید از سایت‌های گردشگری تاریخی فرهنگی باشد بسیار کم می‌شود. از زمانی که بسته محصولات گردشگری توسعه یافت، بسته سفر به‌عنوان یک محصول تلقی می‌شود. این بسته شامل درهم‌آمیزی حجم گسترده‌ای از نهادهای پایه و ارتباطات چندوجهی بین محصول نهایی با نهاده‌های اولیه است.
نقشه فعلی خوشه گردشگری کرمان به شکل زیر می‌باشد: (صفحه بعد)
در نقشه فعلی خوشه گردشگری ضعف‌های بسیاری موجود است که مهم‌ترین ضعف‌ها که در زمان توسعه خوشه بایستی به آن‌ها رسیدگی و در جهت رشد و ارتقا آن‌ها اقدام نمود به شرح زیر است:
1- عدم برقراری روابط بین کسب‌وکارهای فعال در خوشه/ 2- نبود کنسرسیوم بازاریابی و تبلیغات در خوشه
3- نابسامانی در سیستم اطلاع‌رسانی/ 4- عدم نوآوری و خلاقیت در استفاده از تکنولوژی‌های روز در شناساندن توانایی‌های خوشه
5- روابط بد و رقابت ناسالم در بین ذینفعان خوشه/ 6- عدم تأمین مواد اولیه به‌صورت گروهی
با توجه به توضیحات فوق بایستی پس از انجام پروژه توسعه خوشه‌ای، نقشه خوشه به شکل زیر نزدیک گردد: (صفحه بعد)
با توجه به مسائل فوق و گستردگی خوشه، پیشنهاد می‌گردد جهت استفاده از مدل توسعه خوشه‌ای در گردشگری کرمان، بیش از یک خوشه با عناوین مختلف ایجاد شود تا شاهد توسعه واقعی و شکوفایی گردشگری در سطح خوشه و استان کرمان باشیم.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
