حمل‌ونقل ریلی به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم سیستم حمل‌ونقل، نقش عمده‌ای را در عرصه اقتصادی، صنعتی و اجتماعی کشورها ایفا می‌کند و به‌واسطه مزایای خاص و نسبی که در مقایسه با سایر بخش‌های حمل‌ونقلی ازجمله هوایی، جاده‌ای و دریایی دارد، توانسته سهم قابل‌توجهی را در حوزه حمل‌ونقل به خود اختصاص دهد. همچنین سهم تعیین‌کننده آن در تولید ناخالص ملی و نقش پیش‌نیاز آن در توسعه بخش‌های اقتصادی، تجارت، صنعت، کشاورزی و دیگر زیر بخش‌های اقتصادی اجتماعی و به‌ویژه اشتغال‌زایی بالای آن قابل‌انکار نیست. در باب وضعیت حمل‌ونقل ریلی استان با جناب آقای محمدرضا فیروزکوهی، مدیرکل راه‌آهن استان کرمان به گفتگو پرداخته‌ایم که ازنظر می‌گذرد.
راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، در حال حاضر دارای ۱۴ هزار کیلومتر شبکه ریلی استاندارد است و حدود چهار درصد از خطوط ریلی اصلی و هفت درصد از زیرساخت‌های راه‌آهن کشور، متعلق به اداره کل راه‌آهن کرمان است.
به دلیل عدم تبعیت ادارات کل راه‌آهن استان‌ها از تقسیمات استانی، از ۸50 کیلومتر خطوط ریلی اصلی در استان کرمان، تنها ۵۵۰ کیلومتر به اداره کل راه‌آهن استان کرمان تعلق دارد و حدود چهار درصد از جابه¬جایی مسافر بر عهده اداره کل راه‌آهن استان کرمان است.
در حال حاضر سه درصد از حمل بار کل کشور توسط سیستم حمل‌ونقل ریلی استان و در ایستگاه‌های سیریز، جلال‌آباد، زرند، کرمان، خودروسازان بم و پورمند انجام می‌گیرد. ایستگاه‌های مذکور روزانه حدود پنج هزار تن قابلیت تخلیه و بارگیری مواد معدنی و کالا را دارند. همچنین 150 کیلومتر خط فرعی به‌منظور جابجایی بار در محدوده‌ی ایستگاه زرند (خطوط فرعی زغال شویی و کارخانه پلور سبز) طراحی‌شده است. 13 ایستگاه باز و فعال در راه‌آهن کرمان موجود است و قطار نیز در 5 ایستگاه فهرج، بم، کرمان، زرند و سیریز به‌منظور پیاده و سوارشدن مسافر توقف دارد.
اداره کل راه‌آهن استان طی دو سال گذشته دو تفاهم‌نامه در محدوده زرند و یک تفاهم‌نامه در ایستگاه پورمند با بخش خصوصی امضا کرده است. به‌واسطه این تفاهم‌نامه‌ها کلیه مراکز تجاری و کارخانه‌ها از طریق خطوط آنتنی به شبکه ریلی متصل خواهند شد؛ به این صورت که زیرسازی، ابنیه و تملک اراضی توسط متقاضی و روسازی توسط راه‌آهن انجام خواهد گرفت. این پروژه‌ها جز پروژه‌های اقتصاد مقاومتی استان نیز هستند.
سال گذشته خط فولاد بوتیا به طول ۱۹ کیلومتر افتتاح شد و روزانه حدود سه هزار تن بار از کارخانه فولاد بوتیا از طریق خطوط ریلی فرعی خارج و تقریباً یک هزار و 500 تن بار وارد این مجموعه می‌شود. همچنین زیرسازی خط فولاد زرند ایرانیان منشعب از ایستگاه زرند به طول ۱۱ کیلومتر انجام‌شده و امیدواریم تا پایان سال روسازی آن نیز به اتمام برسد. یکی دیگر از تفاهم‌نامه‌های این بخش در خصوص اتصال ایستگاه جلال‌آباد به معدن جلال‌آباد به طول ۲۵ کیلومتر که حدود ۳۵ درصد زیرسازی خطوط ریلی انجام‌شده است و امیدواریم تا خردادماه سال ۹۸ زیرسازی تکمیل شود و پس‌ازآن روسازی را نیز به اتمام برسانیم.
در حال حاضر 150 نفر نیرو به‌صورت رسمی، قراردادی و روزمزد و حدود ۸۵۰ نفر نیرو به‌صورت شرکتی در قراردادهای متعدد به‌صورت تجمیعی و تجمعی در اداره کل راه‌آهن استان مشغول به فعالیت هستند.
با توجه به افزایش بهره‌وری در دو سال اخیر نسبت به سال 95، حدود ده درصد نیروی انسانی به بخش شرکتی مجموعه اضافه می‌شود و تعداد کل کارکنان مجموعه به عدد 1100 نفر خواهد رسید.
مواد معدنی ازجمله مهم‌ترین کالاهایی است که از طریق حمل‌ونقل ریلی استان جابه‌جا می‌شود. به‌عنوان‌مثال سنگ‌آهن از سنگان در شرق بارگیری و از طریق خطوط ریلی در جلال‌آباد تخلیه و پس از تبدیل به گندله به‌وسیله قطارهای باری به فولاد مبارکه اصفهان حمل می‌شود. همچنین کانتینر قطعات خودرو نیز از بندرعباس به خودروسازان بم ارسال می‌شود.
در سال‌های گذشته راه‌آهن کشور به دلیل بحث رقابتی آن‌طور که بایدوشاید بهره‌ور نبوده است و حتی در حال حاضر نیز سوددهی ندارد، اما اداره کل راه‌آهن کرمان در ۹ ماهه اول امسال نسبت به سال گذشته ۸۰ درصد رشد درآمدی داشته و حدود ۱۲ هزار تن مواد معدنی به بندر و سیمان به زاهدان جهت صادرات حمل کرده است.
طبق برنامه‌ریزی اداره کل راه‌آهن کرمان، امیدواریم تا پایان برنامه ششم توسعه، رشد سه برابری داشته باشیم و وارد سوددهی شویم. در 9 ماه اول امسال ۴۷ میلیون تن بار (حدود 10 درصد از بار کل کشور) از طریق خطوط ریلی استان جابجا شده و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۶۰ میلیون تن بار حمل شود، اما برای سوددهی باید میزان حمل بار تا 200 میلیون تن افزایش یابد. درآمد راه‌آهن در بخش حمل بار است و در قسمت مسافری فقط ارائه خدمات به مردم شریف است. قطارهای مسافربری به‌عنوان ویترین راه‌آهن و حتی ضررده هستند.
در حال حاضر راه‌آهن کشور به دنبال اجرای طرح TOD یا حمل‌ونقل یکپارچه باهدف هماهنگ نمودن خدمات جابجایی در ایستگاه‌هاست. راه‌آهن کرمان نیز اجرای طرح هوشمند سازی ایستگاه‌های استان را در دستور کار خود قرار داده است.
ببینید راه‌آهن نمی‌تواند مستقل از جاده عمل کند و این دو مکمل هم هستند. حمل‌ونقل در کل دنیا به‌صورت ترکیبی است و استان کرمان نیز از این قاعده مستثنی نیست.
خط راه‌آهن کرمان به دلیل این‌که به‌طور مستقیم به بنادر متصل نیست، مسافت زیادی را برای انتقال بار از کرمان به بندرعباس باید طی کند و در حال حاضر برای ارسال کالا به بندرعباس و یا بالعکس، ابتدا کالا به شهرستان بافق و ازآنجا به بندرعباس ارسال می‌شود، که دراین‌بین 300 کیلومتر مسیر اضافه را باید طی کند. حال با توجه به این‌که در حمل‌ونقل ریلی، هزینه به‌صورت تن کیلومتر از متقاضی دریافت می‌شود، هرچه میزان کیلومتر افزایش یابد، طبعاً قیمت تمام‌شده بیشتر خواهد شد؛ بنابراین مشتری بیشتر تمایل دارد از طریق حمل‌ونقل جاده‌ای بار خود را ارسال کند و این مسئله یکی از مشکلات ما با صاحبان بار است. ما به شکل‌های مختلف حق دسترسی خود را کاهش و با شرکت‌های مختلف رایزنی کرده‌ایم تا بتوانیم بار را از طریق ریل جابجا کنیم.
یکی از مواردی که باعث می‌شود بار از طریق جاده حمل شود، قیمت تمام‌شده راه‌آهن و جاده است. همچنین زیرساخت‌های موجود در سطح استان و کشور در شبکه ریلی جوابگوی ظرفیت بار نیست. راه‌آهن کشور در سه سال گذشته، برنامه‌ی اتصال چشمه‌های بار را در دستور کار خود قرار داده است و به نظر می‌رسد با برنامه‌ریزی‌های اخیر، در آینده‌ای نزدیک این مشکل رفع خواهد شد.
از مزایای حمل‌ونقل ریلی نسبت به حمل‌ونقل جاده‌ای در امور حمل‌ونقل انبوه بار و مسافر به‌خصوص در مسافت‌های طولانی می‌توان به کاهش قابل‌ملاحظه در مصرف انرژی (گازوییل)، ایمنی فوق‌العاده بالا و تلطیف محیط‌زیست اشاره کرد. انتقال هر یک‌تن کیلومتر بار و هر یک نفر کیلومتر مسافر از جاده به ریل، به ترتیب باعث کاهش ۳۵ و 20 سی‌سی در مصرف انرژی می‌شود. سال گذشته در حوزه جابجایی بار و مسافر، تقریباً 68 میلیون لیتر در مصرف سوخت صرفه‌جویی شد. بدیهی است هرچه قیمت سوخت به قیمت واقعی خود نزدیک شود، صرفه و مزیت اقتصادی حمل‌ونقل ریلی نسبت به جاده بیشتر خواهد شد.
طرح بازسازی محور بافق-کرمان، اتصال خطوط مراکز چشمه‌های بار و افتتاح خط ریلی کارخانه بوتیا ازجمله طرح‌های مهم در راه‌کارهای توسعه حمل‌ونقل ریلی استان می‌باشند. همچنین راه‌اندازی دو خط فرعی فولاد زرند و جلال‌آباد و احداث سه ایستگاه در محور بافق-کرمان را نیز در برنامه داریم.
طرح بازسازی ایستگاه راه‌آهن زرند را در برنامه داریم؛ از سال ۹۳ مراحل تعمیرات و بهسازی لرزه‌ای ایستگاه در حال انجام بوده و در دهه فجر بازگشایی می‌شود. سازه ایستگاه راه‌آهن زرند در زلزله سال ۸۳ آسیب دید و پس از مطالعات انجام‌شده در سال ۹۳ پروژه بهسازی لرزه‌ای در برنامه کاری قرار گرفت. قطعاً ساخت یک ساختمان جدید، هزینه کمتری را به دنبال داشت، اما سیاست راه‌آهن بر این بود که ساختمان‌های قدیمی واصلی ایستگاه به‌عنوان میراث حفظ شود. ناگفته نماند که این ساختمان جز یکی از زیباترین ایستگاه‌های اداره کل راه‌آهن کرمان است.
سال ۹۳ عملیات اجرایی بهسازی لرزه‌ای ایستگاه زرند شروع و اواخر سال ۹۵ بهسازی لرزه با مبلغی حدود دو و نیم میلیارد تومان انجام شد و از سال ۹۶ تاکنون مبلغی حدود سه میلیارد بابت معماری و تکمیل ساختمان هزینه کرده‌ایم و امیدواریم که بتوانیم تا دهه فجر بازسازی ساختمان را به اتمام برسانیم.
امسال برای اولین بار با توجه به راه‌اندازی فولاد بوتیا، بار گندله سنگ‌آهن را از ایستگاه پورمند و جلال‌آباد به بندرعباس حمل کردیم. در سال جاری با توجه به اعتصابات کامیون دارها و با رایزنی‌هایی که با سازمان غله انجام دادیم توانستیم بعد از ۳۰ سال، زیرساخت‌هایی که در زمان جنگ به این منظور ایجادشده و در این مدت بلااستفاده بود را احیا کنیم. به‌این‌ترتیب گندم استان کرمان با هماهنگی سازمان غله روی ریل آمد و اگر این اقدام صورت نمی‌گرفت ذخیره سیلو گندم کرمان به صفر می‌رسید. تا به امروز ۲۰ هزار تن گندم از سراسر کشور از طریق خطوط ریلی به استان کرمان حمل شده است. همچنین در سال جاری زغال‌سنگ را از بندرعباس به جلال‌آباد حمل و سیمان را از کرمان به بندرعباس و از زاهدان به پاکستان صادر کردیم که این موارد نیز جز بارهای جدید بودند.
در سال جاری نسبت به سال گذشته ۸ درصد ازلحاظ جابجایی مسافر افزایش و در تناژ بارگیری شده حدوداً ۵۸ درصد رشد داشتیم. البته در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ حدود ۳۰۰ درصد رشد داشتیم. همچنین وردی و خروجی مسافر در سال ۹۶، 900 هزار نفر است و قطارهای کرمان نیز شامل یک رام مشهد و دو رام تهران هستند. همچنین با هماهنگی‌های انجام‌شده ظرفیت قطار زاهدان- تهران، به کرمان اختصاص پیداکرده است. طرح قطار حومه‌ای را نیز در برنامه داریم به این معنا که یک قطار مختص استان، در ایستگاه‌های مختلف که قطارهای دیگر توقف نمی‌کنند، توقف خواهد کرد. امیدواریم در سال ۹۸ این طرح اجرایی شود.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
