عابد شیخ بهایی
عضو هیئت‌مدیره انجمن دانش‌بنیان و کارگزار رسمی فن بازار منطقه‌ای کرمان
یكی از دغدغه‌های مهم كشورهای جهان در عصر امروز، افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش نسبت به سایر انواع تولیدات است. سیاست‌گذاران كشورها سعی دارند با توجه كافی به این موضوع و نیز جهت‌گیری‌ها و اتخاذ تصمیمات مناسب به این مهم نائل آیند و به همین جهت، حمایت از نوآوری، تقویت پتانسیل تحقیق و توسعه و … در اولویت‌های برنامه‌ریزی آنان قرار دارد. كشورهای مختلف در سراسر دنیا با توجه به عوامل و واقعیات مختلفی كه با آن روبرو هستند، ابزارها و روش‌های متنوعی را برای حركت به سمت اقتصاد مبتنی بر دانش مورداستفاده قرار داده‌اند. سابقه تاریخی، زمینه‌های فرهنگی، شاخص‌های اقتصادی و به‌طورکلی و عام، میزان توسعه‌یافتگی، تعیین‌کننده آن است كه چه كشوری در كدام برهه از زمان، جهت نیل به اولویت‌ها و برنامه‌های مذكور باید از چه روش و سازوكاری استفاده نماید. یكی از مکانیسم‌هایی كه استفاده از آن با هدف تسهیل در امر پیاده‌سازی سیاست‌های فوق، نزدیك به سه دهه قدمت دارد، به‌کارگیری «فن بازار» به‌عنوان سامانه‌ای برای هدایت و نظارت بر مبادلات فناوری و شکل‌گیری بازار فناوری است. در سال‌های اخیر، استفاده از سازوكار مذكور به‌خصوص در كشورهای درحال‌توسعه با استقبال مواجه شده است. استفاده از فن بازار جهت ایجاد و مدیریت بازار فناوری در كشور ما از سال 1381 مدنظر بوده است. مدل اجرایی فن بازار ملی كه از آن زمان تاكنون توسط فن بازار پارك فناوری پردیس اجرا شده است، ثمره مطالعات انجام شده در همان زمان است.
اهمیت و ضرورت؛ برخی از ضرورت‌های وجود یک فن بازار به‌عنوان یك بازار فناوری و نیز برنامه‌ریزی برای عملکرد موفق آن عبارتند از:
• نیاز به انتشار وسیع و سریع فناوری در سطح ملی و سرعت بخشیدن به معرفی یك فناوری و در نهایت كاربرد آن با توجه به عمر كوتاه فناوری‌های جدید،
• جلوگیری از تلاش‌های موازی شرکت‌ها برای تحقیق و توسعه و كاهش هزینه‌های R&D،
• نیاز شرکت‌ها به تطبیق و بهره‌گیری از فناوری‌های جدید برای تقویت قدرت واكنش خود به محیط،
• شناخت نیازهای واقعی صنعت برای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و محققین،
• ارائه فرصت‌هایی به كارآفرینان برای خلق کسب‌وکار جدید.
موارد مطرح شده، دربردارنده برخی از ضرورت‌های وجود مكانیسمی مانند فن بازار جهت شکل‌گیری و ساماندهی بازار فناوری هستند. سه مورد ذكرشده در ابتدا، در حقیقت ضرورت‌های به‌کارگیری فناوری‌های جدید هستند كه خود یكی از پیش‌شرط‌های مهم بقا در بازار رقابتی و بدون مرز فعلی است.
پُرواضح است كه امروزه فناوری به‌عنوان یكی از مهم‌ترین عوامـل توسـعه اقتـصادی و صـنعتی كـشورها محسوب می‌شود. در مناطق مختلف جهان، روش‌های گوناگونی در راستای تسهیل انتقال و مبادله فناوری در سطوح محلی، ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی به كار می‌رود. ایجـاد فن بازار به‌عنوان مركـز و مرجـع مبـادلات فناوری یكـی از سازوکارهای پیشرفته و نوپا در جهت دستیابی به هدف فوق‌الذکر محـسوب می‌شود. در ایران مبادلـه و انتقـال فناوری از نظام و ساختار منسجم و هدفمندی برخوردار نیست و این مسئله باعث بروز مـشكلات بـسیاری بـرای عرضه‌کنندگان فناوری (شامل نخبگان، دانشگاه‌ها، مراكز تحقیق و توسعه و…) و متقاضیان فنـاوری (ماننـد دولـت، صنایع مختلف بویژه صنایع كوچك و متوسط، سرمایه‌گذاران و…) شده است. همچنین با استفاده از مصاحبه و مطالعه میدانی از بین كارشناسان فن بازار و حیطه‌های مرتبط و آشـنا بـا آن (ماننـد حقوق فناوری، ارزیابی و بازاریابی فناوری، زمینه‌های تخصصی فناوری، صندوق‌های حمایت‌های مـالی و …) در جهت ارائه مدل پیشنهادی فن بازار در سطح ملی در ایران، تلاش شده اسـت. درواقع این مطلب در پـی ارائـه و تشریح مأموریت و اهداف بخش‌های مختلف، مالكیت، فرآیند داخلی و ارتباطات فن بازار سطح ملـی در ایران و همچنین پیش‌نیازهای ایجاد فن بازار می‌باشد. پرواضح است كه دقت در تجربیات سایر كشورها و توجه به پیش‌نیازها و زیرساخت‌های اولیه، مسئولان مربوطه را در جهت برنامه‌ریزی هرچه بهتر و جامع‌تر رهنمون خواهد شد.
اهمیت تعامل فعال صنعت و دانشگاه برای تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی و در راستای تأمین نیازهای علمی و فناوری کشور و کاهش وابستگی به خارج بر کسی پوشیده نیست. یکی از سازوکارهای اصلی این مهم، ایجاد فضای مناسب کسب‌وکارهای فناورانه و بازار عرضه و تقاضای فناوری است.
بر این اساس و با توجه به تکالیف مندرج در بند «د» ماده ۱۷ برنامه پنجم توسعه در خصوص «حمایت دولت از ایجاد و توسعه بورس ایده و بازار فناوری»، فن بازار ملی ایران به‌عنوان مرجع اطلاعات فناوری کشور، ایجاد و مدیریت بازار فناوری در کشور را مأموریت اصلی خود قرار داده است.
فن بازار به معنای بازار فناوری؛ یعنی محلی برای مبادلات تکنولوژی است. در بازار فناوری، فن بازارها نقش واسطه‌ای برای رساندن اطلاعات تکنولوژی به عرضه‌کنندگان، متقاضیان، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران ایفا می‌نماید. فن بازارها همچنین به ارائه مشاوره در خصوص مراحل انتقال تکنولوژی می‌پردازند. تولد فن بازارها به دهه 1990 و کشورهای شرق آسیا برمی‌گردد. کشورهایی چون چین و هنگ‌کنگ که خود تولیدکننده تکنولوژی نبودند و بیشتر از استراتژی انتقال تکنولوژی استفاده می‌کردند برای ساماندهی به جریان انتقال تکنولوژی در کشورشان دست به ایجاد ساختارهایی زدند که بعداً به نام Technomarket یا technomart معروف شدند.
ظرایف موجود در انتقال تکنولوژی، لزوم ایجاد اطلاع‌رسانی صحیح، مشاوره و استانداردسازی مبادلات را به وجود آورد که این نقش توسط فن بازارها ایفا می‌شود. در اصل فن‌بازار در نقش یک واسطه حرفه‌ای در سطوح مختلف در کنار عرضه‌کنندگان (دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و واحدهای تحقیق و توسعه صنایع) و متقاضیان تکنولوژی (صنایع بزرگ، بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط، سرمایه‌گذاران و حتی دانشگاه‌ها) خواهد بود. با این تعریف می‌توان گفت فن‌بازار در اصل یک بنگاه تخصصی معاملات فناوری است.
در این بازار، فروشندگان تکنولوژی فرصت می‌یابند تا ایده‌ها و تکنولوژی‌های خود را به معرض نمایش گذاشته و برای آن‌ها اقدام به بازاریابی نمایند. از طرفی این امکان نیز وجود دارد که متقاضیان تکنولوژی نیز تقاضاهای خود را مطرح نموده و به این صورت قدرت انتخاب بالاتری در بین گزینه‌ها داشته باشد؛ بنابراین اهداف اصلی فن بازارها عبارت‌اند از:
• تقویت و تسهیل تبادل فناوری،
• حمایت و حفاظت از عرضه فناوری و دانش فنی،
• تأمین نیازهای فناوری،
• بهره‌گیری از فنون تجاری‌سازی انتقال و انتشار،
• فناوری با تأکید بر فناوری پیشرفته.
شبکه فن‌بازار ملی ایران براساس نقشه جامع علمی کشور که در آن به ایجاد و توسعه فن بازارها تأکید شده است و نیز ابلاغیه شورای عالی انقلاب فرهنگی و نیز ابلاغیه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وظیفه توسعه بازار فناوری کشور را عهده‌دار است. شبکه فن‌بازار ملی ایران نیز پس از آیین‌نامه ایجاد شبکه که به تأیید و امضای معاون اول محترم رییس‌جمهور رسیده است نسبت به ایجاد دفاتر فن‌بازارهای منطقه‌ای و تخصصی اقدام نموده است.
وظیفه اصلی شبکه فن‌بازار ملی ایران به‌عنوان یکی از مجموعه‌های اقماری پارک فناوری پردیس، کمک به رونق مبادلات فناورانه و انتقال تکنولوژی در اکوسیستم نوآوری و فناوری کشور است. این مبادلات در حوزه‌های بازاریابی و فروش محصولات دانش‌بنیان و فناورانه، سرمایه‌گذاری بر روی اختراعات، استارت‌آپ‌ها و طرح‌های فناورانه، رفع نیاز فناورانه صنایع با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناورانه و نیز تبادل دانش فنی است.
یکی از اقدامات شبکه فن‌بازار ملی ایران، توسعه دفاتر در استان‌های کشور و شبکه‌سازی در نقاط مختلف کشور می‌شود. در همین راستا به استناد آیین‌نامه تأسیس و راهبری شبکه فن‌بازار ملی ایران (مصوب هیئت امنای پارک فناوری پردیس)، شبکه فن‌بازار ملی ایران در تمامی استان‌های کشور موظف به ایجاد دفتر فن‌بازار منطقه‌ای و تخصصی است. این دفاتر پایگاهی برای ارتباط عرضه‌کنندگان و متقاضیان فناوری در حوزه‌های مذکور برای استفاده از ظرفیت کشور در راستای توسعه مبادلات فناوری‌َشان می‌باشد. هر دفتر فن‌بازار دارای یک متولی است. این متولی یک نهاد حاکمیتی مرتبط با حوزه علم و فناوری می‌ّباشد که وظیفه همکاری با شبکه فن‌بازار ملی ایران برای توسعه بازار فناوری در استان و یا حوزه تخصصی را می‌ّباشد. هر دفتر فن‌بازار دارای حداقل یک کارگزار تجارت فناوری (بروکر) برای اجرای برنامه‌های توسعه بازار فناوری می‌باشد.
تمام اقدامات اجرایی به منظور همرسانی عرضه و تقاضای فناوری توسط شرکت‌های خصوصی دارای صلاحیت از سوی شبکه فن‌بازار ملی ایران انجام می‌شود. این شرکت‌های کارگزاری در استان‌های مختلف مستقر هستند. کارگزاران تجارت فناوری به‌نوعی واسط نوآوری بین عرضه‌کننده و متقاضی هستند. این کارگزاران زبان فناوری را به زبان تجارت و بازار و بالعکس برای عرضه‌کننده و متقاضی ترجمه کرده و فراتر از یک مشاور تا حصول مبادله نهایی در کنار طرفین قرار می گیرند.
فن بازار ملی ایران مشتمل بر سه بخش مجازی، فیزیکی و پشتیبان است. بخش مجازی شامل ابزارهای رسانه‌ای است که وظیفه اطلاع‌رسانی در مورد فناوری‌های تولیدشده در کشور و یا نیازهای فناورانه کشور را بر عهده دارد. بانک اطلاعات فناوری (وب‌سایت)، نمایشگاه مجازی محصولات دارای فناوری پیشرفته (لوح فشرده)، توسعه شبکه فن بازار ملی با استفاده از ایجاد شبکه فن بازارهای منطقه‌ای و تخصصی، نشست‌های تبادل فناوری و شبکه بین‌المللی، ابزارهای مهم اطلاع‌رسانی فن بازار به شمار می‌روند. بخش پشتیبان نیز مشتمل بر شبکه همکاران داخلی و خارجی فن بازار است.
در راستای اجرای بند 4 اساسنامه سازمان و در راستای تأمین نیازهای فناوری صنایع، نفوذ فناوری‌های نوین در آن‌ها و بهبود فرآیند مبادلات فناوری و ارتقای خدمات این حوزه متعاقب امضای تفاهم‌نامه همکاری فی‌مابین سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران و پارک فناوری پردیس ایجاد و راه‌اندازی فن بازارهای منطقه‌ای از سال 1392 در دستور کار سازمان قرار گرفت.
فن‌بازارهای منطقه‌ای، مراکزی هستند که تحت نظارت فن‌بازار ملی ایران و در همکاری نزدیک با نهادهای مرتبط با فناوری در استان‌ها و یا مناطق کشور ایجاد می‌شوند. وظیفه این فن بازارها، مدیریت و جمعآوری اطلاعات مرتبط با دستاوردها و نیازهای فناوری منطقه، جهت تسهیل در مبادلات فن‌آوری و ارائه انواع خدمات تخصصی مرتبط با آن می‌باشد که با توسعه شبکه جامعی از متخصصین و نهادهای علمی و تحقیقاتی صنعتی و دانشگاهی می‌تواند نیازمندی‌های صنایع و بنگاه‌های اقتصادی را تأمین نماید و یا بهترین منابع پاسخ به تقاضاهای ایشان را در دسترس قرار دهد به‌عبارت‌دیگر شبکه فن بازارهای منطقه‌ای در راستای تسریع و تسهیل مبادلات فناوری در ابعاد منطقه‌ای و ملی راه‌اندازی شده است.
فن بازارهای منطقه‌ای مراکزی هستند که مشترکاً توسط فن بازار ملی ایران و نهادهای مرتبط با فناوری در استان‌ها و یا مناطق کشور ایجاد و وظیفه این فن بازارها، مدیریت و جمعآوری اطلاعات مرتبط با دستاوردها و نیازهای فناوری منطقه با هدف تعریف همکاری از طریق اشتراک این اطلاعات در سطح منطقه و با سایر مناطق کشور است. درواقع، فن بازارهای منطقه‌ای به‌صورت متمرکز در یک منطقه خاص فعالیت دارند و دارای ارتباط ساختاری و در قالب شبکه با فن بازار ملی هستند. دسترسی به این فن بازارها از طریق درگاه فن بازار ملی ایران و یا تارنمای استان مربوطه قابل‌دسترسی و مشاهده می‌باشد.
فن بازارهای منطقه‌ای در حقیقت، اطلاعات کلیه شرکت‌ها، مؤسسات و بنگاه‌های دانش‌بنیان منطقه خود را پوشش می‌دهند. ملاک محدوده جغرافیائی، تقسیم‌بندی کشوری است که از سوی وزارت کشور تدوین‌شده و جزو حیطه مأموریت استانداری استان موردنظر است.
مزایای فراوانی در ایجاد و راه‌اندازی فن‌بازارهای منطقه‌ای وجود دارد که به بخشی از این مزایا و فرصت های ایجاد شده در زیر اشاره شده است:
• ایجاد بانک اطلاعات فناوری‌های هر استان و همچنین تعامل آن‌ها در قالب یک ساختار ملی،
• جلوگیری از موازی‌کاری و هزینه‌کرد مجدد و تلاش در راستای همگرا نمودن و هم‌افزایی فعالیت‌ها،
• ایجاد فرصت توسعه استان از طریق مبادلات فناوری ایجاد شده از طریق زیرساخت فن‌بازار منطقه‌ای،
• ارائه فرصت به پارک‌های فناوری و مراکز رشد استان برای معرفی شرکت‌ها، محصولات و خدمات در راستای توسعه فناوری و تجاری‌سازی،
• ایجاد بستری قابل رشد و بسیار لازم برای شهرک‌های صنعتی و شرکت‌ها و واحدهای تابعه جهت معرفی محصول یا عنوان نمودن تقاضای فناوری در یک منطقه مشخص،
• ایجاد بازار مبادلات منطقه‌ای و فرصت‌زایی برای رقابت میان مناطق با توجه به استعداد و قابلیت‌های متنوع منطقه‌ای در کشور،
• فرصت تعریف همکاری‌های فناوری بین شرکت‌های فناور استان با سطوح منطقه‌ای، کشوری و بین‌المللی.
طیف وسیعی از خدمات که از طریق بستر شبکه‌ای فن‌بازار منطقه‌ای قابل ارائه است، در زیر به آن‌ها اشاره شده است:
• کمک به معرفی و بازاریابی محصولات شرکت‌ها و مؤسسات هر منطقه یا استان در کل کشور،
• همکاری و تعامل در فروش تجهیزات و فناوری‌های شرکت‌ها و مؤسسات عضو،
• تسریع در شناسایی نیازها و مشکلات واحدهای فناوری و تولیدی استان برای حل آن‌ها،
• کمک به معرفی خبرگان صنایع و فناوری‌ها،
• ارائه خدمات تخصصی فناوری موردنیاز به اعضای فن بازار منطقه‌ای،
• ارائه شناسنامه فناوری و محصول به عرضه‌کنندگان فناوری و محصولات و تجهیزات،
• برگزاری نشست‌های تبادل فناوری و کمک به فرآیند صادرات و انتقال فناوری استان با محوریت فن‌بازارهای منطقه‌ای،
• پوشش وسیع خبری در خصوص دستاوردهای علمی و فناوری هر استان و انتشار خبرنامه فناوری،
• درج اخبار شرکت‌های عضو در نشریات، خبرنامه‌ها و گزارشات خبری ارسالی به خبرگزاری‌ها.
۱– توسعه پایگاه جامع اطلاعات فناوری منطقه‌ای
پایگاه جامع اطلاعات فناوری استان کرمان از طریق سامانه اینترنتی فن بازار منطقه‌ای به آدرس http://kerman.techmart.ir قابل‌دسترسی است. اطلاعات موجود در سامانه فن بازار منطقه‌ای در یک نگاه در شکل زیر موجودند.
اطلاعات توانمندی‌های منطقه در حوزه فناوری از طریق بانک‌های اطلاعاتی مشتمل بر:
-پیشنهاد فناوری
دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی یا شرکت‌هایی که تمایل به فروش فناوری‌های خود دارند می‌توانند با مراجعه به سایت و تکمیل فرم‌های مربوط به عرضه فناوری، این اطلاعات را در دسترس عموم قرار داده و زمینه را برای همکاری متقابل آماده نمایند؛ به عبارت دیگر این بانک، مشتمل بر اطلاعات فناوری‌های تولیدی دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، افراد و شرکت‌های دانش‌بنیان است.
-تقاضاهای فناوری
این بانک اطلاعاتی در حقیقت پاسخی به نیازهای دسته دوم مخاطبین فن بازار محسوب می‌گردد. در این قسمت واحدهای صنعتی، شرکت‌ها و یا مراکزی که به فناوری خاصی نیاز دارند، تقاضای خود را با استفاده از فرم تقاضای فناوری مطرح می‌نمایند تا مراکز علمی کشور در قالب پروژه‌های تحقیقاتی به رفع آن‌ها بپردازند. این بخش علاوه بر مرتفع نمودن نیاز متقاضیان، در جهت‌دهی به فعالیت واحدهای تحقیق و توسعه و اطلاع‌رسانی در موردنیازهای تحقیقاتی، مثمرثمر می‌باشد.
-محصولات و تجهیزات دارای فناوری برتر
این بانک دربردارنده اطلاعات مربوط به محصولات دارای فناوری پیشرفته‌ای می‌باشد که فرآیند طراحی و تولید آن‌ها تماماً در داخل کشور صورت گرفته باشد.
-خدمات فناوری
در این بانک، اطلاعات مربوط به مراکز ارائه‌دهنده خدمات فناوری پرکاربرد وجود دارد؛ به‌عنوان مثال، می‌توان به مشاوره‌های مالی، بازاریابی و حقوقی اشاره نمود. همچنین لابراتوارها و آزمایشگاه‌های تخصصی در این بخش قرار می‌گیرند.
-متخصصین و خبرگان صنعتی و مشاورین
در این بانک، اطلاعات مربوط به افرادی که به‌عنوان متخصص در حوزه کاری خود امکان ارائه مشاوره دارند، به همراه سوابق کاری و اطلاعات تماس آن‌ها درج شده است. سایر بانک‌ها و اطلاعات شامل بانک اطلاعات خبرگان صنعتی، بانک اطلاعات محصولات صنعتی تولید داخل، بانک اطلاعات شرکت‌های خدماتی در حوزه فناوری، خدمات آموزشی و مشاوره‌ای، اخبار، مقالات و … نیز از طریق این سایت در دسترس عموم قرار دارد.
2- مرکز خدمات تخصصی فناوری
وظیفه این بخش ارائه مشاوره، شبکه‌سازی و هدایت مراحل مختلف تجاری‌سازی طرح‌های فناورانه است.
این خدمات عبارتند از:
-خدمات مربوط به سرمایه‌گذاری مشترک به منظور تأمین سرمایه لازم جهت تجاری نمودن یافته‌های پژوهشی،
-خدمات مربوط به تأمین مالی طرح‌هایی که دارای توجیه اقتصادی و فنی بوده و نیاز به تسهیلات مالی دارند،
-مشاوره حقوقی در زمینه مالکیت فکری، ثبت اختراع و پتنت و عقد قراردادها،
-خدمات تهیه طرح توجیهی، طرح کسب‌وکار و مشاوره اقتصادی،
-مشاوره در زمینه صادرات و سرمایه‌گذاری خارجی،
-خدمات مربوط به تعریف و همکاری‌های تکنولوژیک در سطح داخل و خارج از کشور،
-خدمات کنترل پروژه، نظارت و ارزیابی فنی و تخصصی،
-طراحی و برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی.
3- نشست‌های تبادل فناوری
بسترسازی برای توسعه فناوری‌های نوین از طریق توسعه همکاری‌های فناوری با کشورهای خارجی، یکی از الزامات توسعه علمی و فناوری در برهه کنونی است که در چشم‌انداز بیست‌ساله نظام، نگاهی ویژه به آن صورت گرفته و دستیابی به جایگاه نخست فناوری منطقه بر همین مبنا هدف‌گذاری شده است.
اهداف اصلی موردنظر در برگزاری نشست‌ها عبارت است از: «ایجاد فضایی برای تعامل صحیح و بی‌واسطه میان صاحبان و متقاضیان فناوری‌ها تا در قالب جلسات تخصصی، زمینه مناسب برای آشنایی با نیازهای فناوری از یک‌سو و انتظارات متقاضیان از عرضه‌کنندگان فناوری‌ها از سوی دیگر با صراحت بیان گردد.
– علایی طباطبائی سید احمدرضا، چالش‌های شکل‌گیری بازار فناوری در كشور، پارک فناوری پردیس سال ششم پاییز 1387 شماره 17
– مهرگان نادر، دهقان پور محمدرضا، ده موبد بابك، صادرات صنایع مبتنی بر فناوری برتر و عوامل مؤثر بر آن، پژوهش های رشد و توسعه پایدار (پژوهش های اقتصادی) تابستان 1390، دوره 3، شماره 4
– صفوی راشد، صفوی سیدحسن، بررسی عوامل مؤثر بر انتقال و توسعه فناوری در كشورهای درحال‌توسعه آسیایی، پژوهش های رشد و توسعه پایدار (پژوهش های اقتصادی)، پاییز و زمستان 1381 ، دوره 2 ، شماره 6-5
– پورتال فن بازار ملی ایران
– پورتال پارک فناوری پردیس
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
