فصل شکوفایی دانش بنیان، چگونه زیست بوم کارآفرینی منجر به توسعه می شود؟

پیشگفتار

یکی از موضوعاتی که در تعیین میزان اثرگذاری یک کشور در عرصه بین‌المللی موردتوجه زیادی است بحث قدرت است. جابلونسکی معتقد است که مفهوم قدرت در مرکز تمام تحلیل‌هایی است که در عالم سیاست انجام می‌گیرد. بسیاری از صاحب‌نظران، قدرت را اساس سیاست‌های بین‌الملل می‌دانند و معتقدند همه سیاست‌ها، تلاشی برای کسب قدرت است. قدرت وقتی در قالب یک جامعه نگریسته شود و برآیندی از توانائی‌های مادی و معنوی آن ملت محسوب شود، جنبه ملی پیدا می‌کند. به عبارت دقیق‌تر، مجموعه انسان‌هایی که تشکیل ملتی داده و به‌صورت یک کشور سازمان سیاسی پیدا کرده‌اند دارای قدرتی هستند که از برآیند قوای ترکیب شده آن‌ها به دست می‌آید و می‌توان آن را قدرت ملی آن کشور یا ملت دانست. چنین قدرتی حاصل ترکیب و جمع جبری وجوه مثبت و منفی عناصر و بنیان‌های قدرت آن کشور است. قدرت ملی عبارت است از مجموعه تمامی منابع در دسترس یک ملت برای پیگیری اهداف ملی خود.

تدوین مدلی برای اندازه‌گیری قدرت ملی یکی از چالش‌هایی است که همواره دغدغه صاحب‌نظران بحث قدرت بوده است. حافظ‌نیا بیان می‌کند که قدرت ملی، دارای منشأ و مبادی گوناگونی است که در یک کارکرد جمعی به تولید قدرت می‌پردازند. عوامل اصلی شکل‌دهنده به قدرت ملی کشورها در حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، نظامی، اجتماعی، علمی و … قرار دارند. برخی از عوامل قدرت نقش اساسی و مبنایی داشته و برخی به‌طور ثانوی مطرح می‌شوند. متغیرهای هر یک از عوامل مزبور نیز ممکن است جنبه کمی و یا کیفی داشته باشند. از دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی تلاش‌های گسترده‌ای برای تدوین مدلی جهت اندازه‌گیری قدرت ملی صورت‌گرفته است. مدل‌های گوناگونی از مدل‌های تک‌متغیره تا مدل‌های ترکیبی برای محاسبه قدرت ملی ارائه شده است. در مدل‌های تک‌متغیره نیروی نظامی یا عوامل اقتصادی ملاک ارزیابی قدرت ملی قرار گرفته‌اند. در مدل‌های ترکیبی عوامل گوناگون از جمله نیروی نظامی، عوامل اقتصادی، جمعیت، منابع طبیعی در دسترس، مسائل اجتماعی و سرزمین برای محاسبه قدرت ملی مدنظر قرار می‌گیرند.

یکی از مدل‌های ترکیبی توسط اشلی تلیس و همکارانش در سال ۲۰۰۰ ارائه شده است. آنها در این مدل سه عامل منابع ملی، عملکرد ملی و توانمندی نظامی را در ایجاد قدرت ملی مؤثر دانسته‌اند. شکل ۱ را ببینید.

شکل ۱: مدل قدرت ملی اشلی تلیس و دیگران

مدل دیگری توسط حافظ‌نیا ارائه شده است که به‌صورت جامع دربرگیرنده تمام ابعاد مختلف قدرت ملی است. عوامل مؤثر در قدرت ملی بر اساس این مدل در شکل ۲ نشان‌داده‌شده است.

شکل ۲: عوامل مؤثر بر قدرت ملی از دیدگاه حافظ‌نیا

در تمامی مدل‌های ترکیبی و برخی از مدل‌های تک‌متغیره عوامل اقتصادی، یکی از پارامترهای تأثیرگذار در محاسبه قدرت ملی است؛ بنابراین هیچ کشوری بدون توفیق در اقتصاد نمی‌تواند جایگاه شایسته‌ای در سطح بین‌المللی داشته باشد. پرواضح است که برای افزایش قدرت ملی کشورمان، بایستی در کنار سایر عوامل، موضوع اقتصاد را نیز به‌صورت ویژه مدنظر داشته باشیم. نظریه‌پردازان اقتصادی عوامل مؤثر بر رشد و توسعه اقتصادی یک کشور را در قالب مدل‌ها و تئوری‌های مختلفی ارائه کرده‌اند. اگر بخواهیم از منظر اندازه بنگاه به مسئله توسعه اقتصادی نگاه کنیم برخی نظریه کوچک زیباست را مطرح می‌کنند و برخی دیگر معتقدند که بزرگ قدرتمند است. گروه سوم هم بر این باورند که ترکیب این دو بیشترین اثربخشی را دارد. در این کتاب ما به دنبال ارائه راهکاری برای توسعه اقتصادی کشور با استفاده از بازآرایی نقش بنگاه‌های خرد، کوچک، متوسط و بزرگ هستیم. یکی از مزیت‌های کشور ما وجود بنگاه‌های بزرگ اقتصادی است. اکنون نیاز به طراحی صحنه نمایشی داریم که همه این بنگاه‌ها در آن نقش‌آفرین باشند. توانمندی‌ها و نیازمندی‌های بنگاه‌های بزرگ از یک سو و ظرفیت‌ها و نوآوری بنگاه‌های کوچک و متوسط از سوی دیگر می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد اتحادهای استراتژیک بین این بنگاه‌ها با تسهیلگری بخش دولتی باشد به‌طوری‌که هر سه طرف برنده شوند.

مخاطبان این کتاب

مطالعه این کتاب می‌تواند برای افراد زیر مفید باشد:

• دانشجویان، پژوهشگران و محققان حوزه کارآفرینی
• افرادی که در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی نقش دارند.
• ارکان درگیر در زیست‌بوم کارآفرینی و برنامه‌ریزان حوزه دانش‌بنیان کشور
• مدیران و کارشناسان سازمان‌های حاکمیتی که با بنگاه‌های کوچک و متوسط سروکار دارند.
• مدیران شرکت‌های بزرگ که می‌خواهند برای انجام مسئولیت‌های اجتماعی خود برنامه‌ریزی کنند.

ساختار کتاب

این کتاب در ۵ بخش و ۲۱ فصل نوشته شده است. قصد نویسندگان این بوده است که جایگاه و اهمیت بنگاه‌های کوچک و متوسط در زیست‌بوم کارآفرینی دانش‌بنیان تشریح شده و تصویری جامع از مسئله میانه گمشده و دلایل ایجاد آن در ایران ارائه گردد پس از آن، ضمن بررسی عملکرد کشورهای منتخب، چگونگی حمایت این کشورها از بنگاه‌های کوچک و متوسط را نشان دهند و ساختارهای موجود در کشور برای حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط معرفی شوند و در نهایت با بیان تجربه عملی که در استان کرمان انجام شده است راهکاری برای حذف میانه گمشده با استفاده از توانمندی‌ها و نیازمندی‌های شرکت‌های بزرگ ارائه کنند.

لذا بخش‌های اول تا سوم با رویکرد پژوهشی تنظیم شده و در بخش‌های چهارم و پنجم ارائه راهکار عملی حل مسئله میانه گمشده که در یکی از شهرستان‌های استان کرمان اجرا شده تشریح می‌شود و درنهایت در فصل آخر طرح یک نهاد توسعه بر مبنای تجارب کسب شده به‌عنوان مدل پیشنهادی تبیین می‌شود. برای اینکه مطالعه کتاب راحت‌تر شود و تصویر کلی از مطالب در ذهن خواننده شکل گیرد هدف از هر یک از بخش‌ها و فصل‌های کتاب در ادامه بیان می‌گردد.

بخش اول: معرفی بازی

هدف از این بخش معرفی بنگاه‌های کوچک و متوسط به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در توسعه اقتصادی کشورها است. وضعیت این بنگاه‌ها در ایران و کشورهای منتخب مورد بررسی قرار می‌گیرد و با بررسی برخی گزارش‌های پژوهشی انجام شده موانع پیش‌روی بنگاه‌های کوچک و متوسط بیان می‌شود. برای این منظور مطالب این بخش در ۵ فصل گنجانده شده‌اند که عبارت‌اند از:

– فصل اول: قوانین بازی

در این فصل به بررسی این موضوع می‌پردازیم که در دنیا چگونه بنگاه‌های اقتصادی را از منظر اندازه دسته‌بندی می‌کنند. به همین منظور ابتدا به بررسی معیارهای تفکیک بنگاه‌ها می‌پردازیم و سپس تعریف اتحادیه اروپا، بانک جهانی، کشورهای منتخب و ایران از بنگاه‌های کوچک و متوسط را ارائه خواهیم کرد.

– فصل دوم: کوچک زیباست

در این فصل به بررسی برخی نظریه‌های اقتصاددانان پیرامون اهمیت بنگاه‌های کوچک و متوسط خواهیم پرداخت، مزایا و مشکلات این دسته از بنگاه‌ها را با بنگاه‌های بزرگ مقایسه خواهیم کرد و سرانجام نقش بنگاه‌های کوچک و متوسط در اقتصاد یک کشور را بررسی می‌کنیم.

– فصل سوم: ترکیب تیم‌های برنده

در این فصل به بررسی وضعیت بنگاه‌های کوچک و متوسط در کشورهای منتخب و ایران خواهیم پرداخت و فراوانی تعداد این بنگاه‌ها و دستاوردهای آنها در ایجاد فرصت‌های شغلی، ارزش‌افزوده و میزان صادرات را مرور خواهیم کرد.

– فصل چهارم: مسئله روی میز

این فصل به بررسی پدیده میانه گمشده می‌پردازد. با بررسی شاخص‌های کلیدی موفقیت این بنگاه‌ها و نتایج مطالعات انجام شده در جهان و ایران پیرامون موانع پیش روی بنگاه‌های کوچک و متوسط، تصویری از دلایل ایجاد میانه گمشده در کشور ارائه می‌شود.

– فصل پنجم: دیگران چه می‌گویند

دو مؤسسه دیده‌بان جهانی کارآفرینی و توسعه جهانی کارآفرینی با استفاده از دو مدل مختلف به بررسی وضعیت کارآفرینی در کشورهای مختلف می‌پردازند. این مؤسسات بر اساس شاخص‌های برآمده از چارچوب کارآفرینی مختص خود، نمایی از وضعیت کارآفرینی هم در بعد فردی و هم در بعد نهادی ارائه می‌دهند. در این فصل بر اساس آخرین گزارش‌های این مؤسسات وضعیت کارآفرینی در ایران و کشورهای منتخب مورد بررسی قرار گرفته است.

بخش دوم: راز پیروزی

هدف از این بخش بررسی برنامه‌ها و ابتکارات کشورهای منتخب است تا با راز توفیقات این کشورها در حمایت از بنگاه‌های خرد، کوچک و متوسط آشنا شویم. این بخش بر پایه اطلاعات در دسترس مؤلفین تنظیم شده است و در برخی کشورها با تفصیل بیشتری به برنامه‌ها و ابتکارات پرداخته شده است. این بخش در ۵ فصل تنظیم شده است.

– فصل ششم: بازی به سبک آمریکا

آمریکا از دهه ۶۰ میلادی و با تدوین راهبردها و برنامه‌های متنوع و اجرای آنها حمایت‌های گسترده و هدفمندی از بنگاه‌های کوچک و متوسط می‌کند. در این فصل ابتدا برخی از قوانین مربوط به این بنگاه‌ها خواهیم پرداخت سپس برنامه استراتژیک اداره کسب‌وکار کوچک برای سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۱۸ را مرور می‌کنیم و در نهایت اقدامات و طرح‌های اداره کسب‌وکار کوچک را معرفی می‌کنیم.

– فصل هفتم: بازی به سبک آلمان

بنگاه‌های کوچک و متوسط آلمان در جهان سرآمد هستند. این مهم در سایه برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات هوشمندانه دولت آلمان از این دسته از بنگاه‌ها به‌دست‌آمده است. در این بخش نحوه حمایت دولت این کشور از بنگاه‌های کوچک و متوسط بررسی می‌شود.

– فصل هشتم: بازی به سبک ترکیه

در دهه‌های اخیر ترکیه توفیقات اقتصادی در توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط داشته است. این کشور با پیروی از راهبردهای اتحادیه اروپا در حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط طیف گسترده‌ای از خدمات را به این بنگاه‌ها ارائه می‌دهد که در فصل هشتم به‌تفصیل بیان شده‌اند.

– فصل نهم: بازی به سبک کره جنوبی

کره جنوبی نیز یکی از کشورهایی است که در دهه‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری در توسعه اقتصادی داشته است. بررسی نحوه حمایت این کشور از بنگاه‌های کوچک و متوسط بخشی از دلایل موفقیت این کشور را نشان می‌دهد.

– فصل دهم: بازی به سبک مالزی

مالزی از دهه ۷۰ و با تغییر راهبرد خود از اقتصاد مبتنی بر استخراج معادن و کشاورزی به اقتصاد صنعتی توانسته است تغییرات بنیادی در ساختار اقتصادی خود ایجاد کند. این کشور نیز طیف وسیعی از طرح‌ها و اقدامات را برای حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط اجرا می‌کند. در این فصل ضمن بررسی پیشینه شرکت SME مالزی به نحوه حمایت این کشور از بنگاه‌های کوچک و متوسط می‌پردازیم.

بخش سوم: بازی به سبک ایران

هدف از این بخش بررسی نحوه حمایت دولت از بنگاه‌های کوچک و متوسط است. در ایران به علت تعدد سازمان‌های حامی ازیک‌طرف و تداخل وظایف و مسئولیت‌های آنها از سوی دیگر ارائه تصویر روشن و جامعی از برنامه‌ها و دستاوردهای دولت در حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط دشوار است. در این بخش و در حد وسع به بررسی برنامه‌ها و دستاوردهای برخی از این سازمان‌ها پرداخته‌ایم.

– فصل یازدهم: مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری

یکی از بازیگران اصلی در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری هستند. این نهاد بیش از دو دهه در ایران سابقه دارد. در این فصل از کتاب به بررسی دستاوردهای کمی و کیفی آن پرداخته‌ایم.

– فصل دوازدهم: کارخانه نوآوری و مراکز نوآوری

یکی از بازیگران جدید در زیست‌بوم کارآفرینی است که در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از نهادهای حامی کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و فناور فعالیت می‌کند. در این بخش به معرفی کارخانه نوآوری و نیز تعریف مراکز نوآوری خواهیم پرداخت.

– فصل سیزدهم: سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران

این سازمان که زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت فعالیت می‌کند نهاد حامی بنگاه‌های کوچک و متوسط صنعتی در ایران است. در این بخش به بررسی برنامه‌ها و دستاوردهای این سازمان پرداخته‌ایم.

بخش چهارم: بازی ما

در این بخش ابتدا به این مسئله خواهیم پرداخت که راهکار حذف میانه گمشده در ساختار اقتصادی توسعه زیست‌بوم کارآفرینی است. سپس به بیان تجربه عملی توسعه زیست‌بوم کارآفرینی در شهرستان شهربابک خواهیم پرداخت و از ابتکارات، دستاوردها و مشکلات این پروژه خواهیم گفت.

– فصل چهاردهم: استراتژی برد

در این فصل به موضوع توسعه زیست‌بوم کارآفرینی به‌عنوان یکی از راهکارهایی که می‌توان توسعه اقتصادی را شتاب بخشید پرداخته شده است و چند نمونه از زیست‌بوم‌های کارآفرینی که توسط نظریه‌پردازان این حوزه ارائه شده‌اند را بررسی خواهیم کرد و سپس روش توسعه زیست‌بوم کارآفرینی که توسط مؤلفان به‌صورت عملی بکار گرفته شده است بیان می‌گردد.

– فصل پانزدهم: نخست، پیش‌کسوتان

کارآفرینان زیادی در کشور از سال‌ها قبل به حوزه راه‌اندازی کسب‌وکار گام نهاده‌اند که به علت نامساعد بودن محیط کسب‌وکار با چالش‌های گوناگونی روبرو شده‌اند. در این فصل و در اولین گام از فرایند توسعه زیست‌بوم کارآفرینی به موضوع عارضه‌يابی کسب‌وکارهای موجود در منطقه پرداخته‌ایم.

– فصل شانزدهم: تسهیلگر هم می‌خواهیم

پس از عارضه‌یابی، فهرستی کوتاه از مشکلات عمده کارآفرینان منطقه تهیه شد. در این بخش خواهیم گفته ما چگونه با تسهیلگری به حل این چالش‌ها پرداختیم، چقدر موفق بودیم و کجاها شکست خوردیم.

– فصل هفدهم: پول مهم است ولی

منابع مالی همواره یکی از ارکان اصلی در زیست‌بوم‌های کارآفرینی است ولی آنچه که اهمیت فراوان دارد ارائه منابع مالی متنوع و متناسب با کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و موقعیت آنها در چرخه حیات کسب‌وکار است. در این فصل ضمن اشاره به انواع روش‌های تأمین مالی و پیشینه تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط در ایران به رویکرد اجرایی ما در توسعه زیست‌بوم کارآفرینی خواهیم پرداخت.

– فصل هجدهم: هر کسی را بهر کاری ساختند

کارآفرینی به‌عنوان یک گزینه شغلی برای همه افراد مناسب نیست. باتوجه‌به این موضوع ما برای شناسایی و توانمندسازی کارآفرینان جدید سراغ رویکرد ویژگی‌های رفتاری کارآفرینان رفتیم و با استفاده از تست‌های شخصیت‌شناسی توانستیم افرادی با ویژگی‌های رفتاری مشابه با کارآفرینان را شناسایی کنیم و از طریق آموزش و مشاوره آنها را توانمند کنیم. در این فصل به بیان روش اجرایی و دستاوردها در این حوزه خواهیم پرداخت.

– فصل نوزدهم: هم‌افزایی

توسعه کسب‌وکارهای محلی در یک منطقه بایستی بر پایه منابع، توانمندی‌ها، محدودیت‌ها و همچنین تقاضای بازار باشد. اینکه چگونه ما توانستیم با استفاده از تکمیل زنجیره‌های ارزش موجود به هم‌افزایی کسب‌وکارها کمک کنیم در این فصل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

– فصل بیستم: فرهنگ بستر توسعه

نگاه یک جامعه به موضوع کارآفرینی تأثیر زیادی بر هدایت افراد به سمت کارآفرینی و توفیق آنها در بهره‌برداری از فرصت‌ها دارد. برای ترویج فرهنگ کارآفرینی ابزارهای گوناگونی را به خدمت گرفتیم که در این فصل معرفی می‌شوند.

بخش پنجم: بنگاه‌های بزرگ چگونه می‌توانند به حذف میانه گمشده کمک کنند؟

این بخش قصد دارد که بر اساس تجارب جهانی و تجربه عملی مؤلفین در اجرای یک پروژه عملی در استان کرمان به ارائه یک راهکار عملی برای توسعه کارآفرینی باتکیه‌بر پتانسیل شرکت‌های بزرگ بپردازد. در واقع هدف نهایی رسیدن به این نتیجه است که هرچند کوچک زیباست و بزرگ قدرتمند ولی همکاری این دو بسیار اثربخش خواهد بود.

– فصل بیست و یک: نهادی برای توسعه

در این بخش ضمن بررسی اهمیت نهادسازی برای توسعه به معرفی نهاد مرکز توسعه کسب‌وکار خواهیم پرداخت. این نهاد متولی اجرای طرح توسعه زیست‌بوم کارآفرینی در شهربابک بود و بر اساس دستاوردهای آن پروژه، چارچوب کلی و شرح وظایف این نهاد مورد بررسی قرار گرفته است.

در انتهای این بخش نیز به نتایج حاصل از طرح تحقیقاتی ارزیابی شاخص‌ها و تأثیرات حضور معین‌های اقتصادی در استان کرمان و وضعیت شهرستان شهربابک خواهیم پرداخت.

کشورهای منتخب

برای درک بهتر و عمیق‌تر نوآوری‌ها و ابتکارات در حوزه کسب‌وکارهای کوچک، نقش این بنگاه‌ها در اقتصاد کشورها و مقایسه برخی از شاخص‌ها و برنامه‌ها در این کشورها و ایران، پنج کشور انتخاب شده است. بدین منظور آمریکا، آلمان و کره جنوبی از کشورهای با درآمد بالا و ترکیه و مالزی از کشورهای با درآمد متوسط رو به بالا انتخاب شده‌اند.

طرح توسعه زیست‌بوم کارآفرینی شهربابک چگونه اجرا شد؟

در سال ۹۵ و برای اجرای آزمایشی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی سه استان کرمان، لرستان و آذربایجان شرقی انتخاب شدند. بر اساس پتانسیل‌های موجود در استان کرمان، استاندار وقت طرح معین اقتصادی را مطرح کردند. در این طرح قرار بر این شد که یک شرکت بزرگ در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خودش و یا حتی توسعه کسب‌وکارش به توانمندسازی جامعه هدف کمک کند. به‌طورکلی معین‌های اقتصادی با سه رویکرد در این طرح مشارکت کردند:

• رویکرد حمایتی و رفع محرومیت

برخی از معین‌ها از جمله بنیاد مستضعفان و بنیاد برکت در راستای رسالت سازمانی خود و باهدف حمایت از افراد آسیب‌پذیر و فقرزدایی در این طرح مشارکت کردند.

• رویکرد انجام مسئولیت‌های اجتماعی در مناطق عملیاتی خود

برخی از معین‌ها، عملیات اجرایی خود را در استان کرمان انجام می‌دهند و در این استان دارای معادن و کارخانه‌های متعدد هستند. این گروه از معین‌ها در راستای نقش مسئولیت اجتماعی خودشان در قبال مناطق جوار کارخانه‌ای و مدیریت ذی‌نفعان، این مسئولیت را پذیرفتند. شرکت ملی صنایع مس ایران، گل‌گهر، بانک رسالت، مس شهید باهنر، جهاد نصر کرمان و گروه خودروسازی کرمان موتور از این دسته از معین‌ها بودند.

• رویکرد سرمایه‌گذاری و کسب سود

برخی از معین‌ها، توانمندسازی جامعه محلی را از مسیر سرمایه‌گذاری و توسعه فعالیت‌های اقتصادی خود دنبال می‌کردند. هواپیمایی ماهان، مؤسسه مالی و اعتباری ملل، شرکت استراتوس و نگین گردشگری از جمله این معین‌ها بودند.

شرکت ملی صنایع مس ایران یکی از معین‌های اقتصادی است که با توجه به مناطق عملکردی خود، نقش معین اقتصادی شهرستان‌های شهربابک، رفسنجان و انار را بر عهده گرفت. یکی از مهم‌ترین اقدامات این شرکت برای انجام این مسئولیت، اجرای طرح توسعه زیست‌بوم کارآفرینی در شهربابک بود. مطالعات اولیه این طرح از شهریور ۱۳۹۵ آغاز شد و از خرداد ۹۶ وارد مراحل اجرایی شد. این طرح تا مهرماه سال ۹۹ ادامه یافت و نتایج حاصل از اجرای آن باعث ارتقا شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیست‌محیطی و سیاسی در این شهرستان گردید. بخش چهارم کتاب به روش اجرای این طرح، دستاوردها و برخی از چالش‌هایی می‌پردازد که مجری با آنها مواجه شده است.

تشکر و قدردانی

اجرای طرح زیست‌بوم کارآفرینی در شهربابک مدیون انسان‌های بزرگواری بویژه مردم شریف، نخبگان و کارآفرینان شهرستان شهربابک، رییس، دبیر و اعضای ستاد اقتصاد مقاومتی استان کرمان، مدیران شرکت ملی صنایع مس ایران و مدیران و کارکنان مجتمع مس شهربابک، مسئولان شهرستان شهربابک، روسا و کارکنان بانک قرض‌الحسنه رسالت و بانک ملی شعب شهربابک، همکاران اجرایی طرح و درنهایت خانواده‌های عزیز و همراه‌مان است که بدون حمایت‌ها، راهنمایی‌ها و همکاری‌های آنان بی‌شک انجام این کار میسر نمی‌شد.

همچنین تألیف، چاپ و انتشار این کتاب بدون حسن‌نظر و مساعدت رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان، مدیر انتشارات اتاق‌ و رییس و همکاران چاپ و نشر دانشگاه شهید باهنر کرمان مقدور نبود. جلد کتاب نیز  به دست توانمند آقای طاهر ناظم‌زاده طراحی شده است. دست همه این عزیزان را به گرمی می‌فشاریم و توفیقات‌شان را از خداوند بزرگ خواستاریم.

نویسندگان  کتاب  اذعان می‌دارند که  این کتاب خالی از اشکال و اشتباه نیست. لطف و عنایت صاحب‌نظران، کارآفرینان، مدیران و همه خوانندگان کتاب است که ما را  از نظرات و نقدهای خود محروم نسازند. باشد که با یاری هم بتوانیم گفتمان کارآفرینی، اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط را  به گفتمان غالب در توسعه اقتصادی کشور تبدیل کنیم.

برای دسترسی به منابع مورد استفاده در کتاب و ارايه نظرات و پیشنهادات می‌توانید از تارنمای کتاب و آدرس رایانامه مولفین  بهره بگیرید.

آدرس تارنمای کتاب: skbd.cetka.ir

رایانامه رضا ضیایی: Ziaee@cetka.ir

رایانامه محمدجواد رستمی: Rostami@uk.ac.ir