رضا سنجری
مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری کرمان
استان کرمان به‌عنوان نگین ظرفیت‌های متعدد اقتصادی و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف، با محدودیت‌هایی مانند کم‌آبی، خشک‌سالی و… مواجه است که بایستی در برنامه‌های توسعه استان مخصوصاً در بخش کشاورزی و صنایع آب بر لحاظ گردد. در سنوات گذشته توجه به توسعه صنایع مادر و افزایش استخراج معادن، افزایش تولید در بخش کشاورزی و … علاوه بر ایجاد ارزش‌افزوده و صادرات محصولات استان، کاهش ذخایر آبی استان را در برداشته که با گذشت زمان، کم‌آبی شدت بیشتری یافته و مشکلات عدیده‌ای من‌جمله در بخش شرب را به وجود آورده است. گر چه طرح‌های انتقال آب تا حدی توانسته مشکل تأمین آب برخی صنایع بزرگ را مرتفع سازد، اما به‌زودی شاهد تغییر اکوسیستم آب دریا به‌عنوان منبع تأمین‌کننده آب این طرح‌ها خواهیم بود؛ بنابراین به نظر می‌رسد برنامه توسعه استان بایستی بیشتر بر مبنای طرح‌های دانش‌بنیان و گردشگری و پروژه‌های با نیاز آبی صفر و یا کم تعریف شود.
با عنایت به تأثیر تحریم‌ها بر سرمایه‌گذاری خارجی، ورود تکنولوژی دانش‌بنیان، انتقال پول، امنیت روانی سرمایه، تأمین مواد اولیه و … که باعث کاهش سرمایه‌گذاری و ایجاد محدودیت برای تولید در استان شده و طرح‌های سرمایه‌گذاری خارجی قبلی را نیز با مشکلاتی مواجه ساخته، اما توجه به زیرساخت‌های خدادادی استان از قبیل آبشارها و قنوات برای توسعه طرح‌های گردشگری و ساماندهی بافت فرسوده و تاریخی شهرهای بزرگ به‌عنوان طرح‌های خدماتی که نیاز آبی چندانی ندارند می‌تواند در توسعه استان و ایجاد اشتغال و ارزش‌افزوده نقش ایفا نماید.
در دل دیار كویری كرمان، آبشارهای طبیعی و زیبایی قرار دارد كه ظرفیت بسیار مناسبی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی است. اقلیم متنوع و منحصربه‌فرد استان كرمان، جاذبه‌های بی‌نظیری مانند آبشارها را در خود جای داده كه كمتر شناخته شده و گردشگران از وجود آن‌ها اطلاع چندانی ندارند. اغلب آبشارهای كرمان در مناطق كوهستانی و پر بارش واقع شده‌اند و با خلق مناظر چشم‌نواز و محیطی فرح‌بخش، مكانی برای تفریح و آرامش گردشگران به شمار می‌رود. معرفی این جاذبه‌ها و موهبت‌های الهی، قابلیت‌های صنعت گردشگری استان را بالا می‌برد و فرصت‌های جدیدی برای بهره بیشتر از آن‌ها فراهم می‌کند.
• آبشار «سكنج ماهان» در نزدیكی شهر ماهان از ییلاقات مشهور استان كرمان است كه طبیعت زیبا و آب‌وهوایی خوش دارد و نامی آشنا برای گردشگران و مسافران محسوب می‌شود. در این منطقه آبشار و چشمه خنگ و دل‌انگیزی وجود دارد كه از دامنه کوه‌های پلوار كرمان فوران می‌کند و هر ببیننده ای را به وجد می‌آورد. گردشگران برای رسیدن به چشمه و آبشار سكنج باید مسیری به فاصله چهار كیلومتر را در میان درختان، رودخانه و صخره‌های متعدد منطقه طی كنند كه جاذبه‌ای فراموش‌نشدنی است.
• آبشار «راین» در شهر تاریخی راین میزبان جاذبه‌های متنوع تاریخی و طبیعی است كه آبشار راین از مهم‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود كه در طول سال گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند. این آبشار كه به نام رز رود هم شناخته می‌شود، در ۱۴ كیلومتری جنوب غربی راین قرار دارد و در دامنه‌های جبهه شرقی كوه هزار قرار دارد. آب این آبشار از ارتفاعی در حدود 40 متر در طی چهار مرحله به پایین فرومی‌ریزد و در اطراف خود هوایی طربناك پدید می‌آورد كه در تابستان بازدیدکنندگان زیادی از سراسر كشور و استان دارد. دیوار صخره‌ای آبشار راین در زمستان فضای مناسبی برای ورزش یخ نوردی فراهم می‌آورد و اطراف دهانه آبشار مملو از گل‌ها و گیاهان بومی و وحشی است كه زیبایی آن را دوچندان می‌کند.
• آبشارهای «سیمک» مجموعه آبشارهای سیزده‌گانه در دره زیبا و کم‌نظیری به نام سیمك در فاصله 35 كیلومتری شهر كرمان و در منطقه ییلاقی و خوش آب‌وهوای كوهپایه قرار گرفته‌اند و در گرمای استان كرمان جاذبه‌ای دلچسب ایجاد کرده‌اند. آبشارهای سیمك در درون دره قرار دارند كه مرتفع‌ترین آن 20 متر ارتفاع دارد و دیواره‌های بلند صخره‌ای آبشار را احاطه كرده و لانه‌سازی پرندگان از جاذبه‌های این مكان دیدنی بشمار می‌رود.
• آبشار «دلفارد جیرفت» در منطقه ییلاقی دلفارد جیرفت را بهشت جنوب كرمان نامیده‌اند كه درون خود جاذبه‌های طبیعی رنگارنگ و بدیعی را در خود جای داده و در ایام سال پذیرای گردشگران و مسافران خسته از گرمای منطقه جنوب استان است. آبشارهای دلفارد به همراه آبشار كراه و چند آبشار متوالی بنام آبشارهای دره گلم دختركش، در فاصله 45 كیلومتری غرب جیرفت و در مسیر جیرفت به ساردوییه قرار دارد كه مكان بسیار مناسبی جهت جذب گردشگران و مسافران بشمار می‌رود. آبشار دلفارد در ارتفاع 2 هزار و 100 متری از دل کوه‌های بحر آسمان می‌جوشد و آب‌وهوای بسیار دل‌انگیز و دلربای اطراف آبشار هر بیننده و گردشگری را مجذوب خود می‌کند.
• آبشار «كِشیت» در نزدیكی بخش گلباف و در فاصله 40 كیلومتری كویر شهداد، روستای زیبای كشیت در دره‌ای به طول سه كیلومتر واقع شده كه سراسر آن نخلستان، درختان میوه و خزه‌ها روییده و آن را به مانند نگین سبزی در دل كویر جلوه داده است. در دره كشیت آبشاری به ارتفاع 12 متر به محوطه‌ای می‌ریزد كه مردم محلی به آن دریا می‌گویند كه حوضچه‌ای به مساحت 600 مترمربع پدید آورده كه عمق آن هنوز اندازه‌گیری نشده است. وجود این آبشار و چند آبشار كوچك در این دره را می‌توان اعجاز طبیعت در كویر سوزان نامید كه طبیعت بكر آن برای هر بیننده و گردشگری وسوسه كننده است.
• آبشار «كوه شاه رابر» در دامنه‌های قله چهار هزار و 350 متری كوه شاه در ۱۲ كیلومتری شمال غربی شهرستان رابر كرمان قرار گرفته و ارتفاع آبشار در حدود ۱۵ متر است كه به دامنه کوه‌های هزار می‌ریزد. آب حاصل از برف كوه شاه در مسیر خود این آبشار زیبا را پدید آورده كه در میان صخره‌ها طبیعت کم‌نظیری را پیش چشم بینندگان می‌گذارد و گیاهان و درختان اطراف خود را سیراب می‌کند.
در كنار آبشارهای فوق آبشارهایی مانند «دوساری» در شهرستان جیرفت، «دهبكری» در شهرستان بم، «وامق آباد كوهپایه» در شهر کرمان، «خوشكار» در شهرستان بردسیر و غیره نیز از جاذبه‌های طبیعی استان كرمان هستند كه هر كدام به غنای طبیعت‌گردی و گردشگری دیار كریمان می‌افزایند و باید موردتوجه جدی قرار گیرند.
قنات‌ها، این شگفتی‌های ساخت بشر، در طول هزاران سال رگ حیات برای مردمان ساکن مناطق خشک و بیابانی ایران بوده است و استان کرمان میزبان مهم‌ترین قنات‌های کشور محسوب می‌شود، اما در دهه‌ها اخیر این میراث گران‌قدر نیاکان، در زیر غبار بی‌توجهی و فراموشی در حال مدفون شدن است. ایرانیان در هزاره‌های متمادی با بهره‌گیری از خلاقیت و نبوغ خود، آب زیرزمینی را از اعماق زمین خشکیده به روی زمین منتقل می‌کردند و همین آبراهه‌ها تمدن‌های بزرگی در نقاط مختلف این سرزمین پهناور ایجاد کرده‌اند و اقتصاد و حیات در پیرامون آن‌ها شکل گرفت.
قنات‌ها علاوه بر آبادانی محیط پیرامونی خود، نظام اقتصادی و ملکی خاصی را برای بهره‌برداران آب پایه ریزی کرده که در طول سال‌ها اساس روابط اجتماعی و فرهنگی مردم حاشیه کویر و بیابان را تشکیل می‌دهد که تأثیرات آن تا امروز جریان دارد. در دیار کویری کرمان نیز در مکان‌هایی که رودخانه و چشمه‌ای جریان نداشت، قنات‌ها با آب‌رسانی روستاها و شهرها را آباد کرده و اجتماعی از مردم با بهره‌گیری از آب قنات به زراعت و کشاورزی و دامداری می‌پرداختند و با این شیوه توانستند این استان را به یکی از قطب‌های کشاورزی کشور تبدیل کنند. در دهه‌های گذشته با حفر چاه‌های عمیق و کاهش تدریجی نزولات جوی، اهمیت و کارکرد قنات‌ها به‌تدریج کمرنگ شد، اما با توجه به معضل کم‌آبی و خشک شدن برخی چاه‌ها در استان کرمان، کارشناسان مجدد به فکر احیای قنات‌ها افتاده و به شیوه سنتی اجداد خود رجوع کرده‌اند.
گردشگری نیز ظرفیت جدید قنات‌ها محسوب می‌شود و این سازه‌های شگفت‌انگیز بشری با طراحی و معماری منحصربه‌فرد، فرصتی برای علاقه‌مندان و فعالان حوزه گردشگری است تا با بازدید از قنات‌ها جاذبه‌های جدیدی را در دل زمین از نزدیک مشاهده کنند. اهمیت قنات‌ها امروز به حدی است که سازمان‌های بین‌المللی مانند یونسکو به فکر حفظ این دستاوردهای ارزشمند کهن بشری افتاده‌اند و با ثبت جهانی قنات‌ها سعی در حفاظت از این میراث‌های فرهنگی در نقاط مختلف دنیا دارند. بنا به مدارک و شواهد تاریخی قنات مادین شهداد کرمان قدیمی‌ترین قنات جهان شناخته شده است و می‌توان گفت نخستین قنات‌ها در دیار کرمان ایجاد شده‌اند. در حال حاضر یک هزار و ۹۳۰ قنات در استان کرمان وجود دارد و قنات‌های منطقه بم از پرآب‌ترین قنات‌های کشور محسوب می‌شوند که دو قنات «اکبرآباد» و «قاسم‌آباد» در شهرستان بم به همراه قنات «گوهرریز جوپار» در شهر کرمان به ثبت جهانی رسیده و ۱۱ قنات کرمان به ثبت ملی رسیده‌اند. بسیاری از تمدن‌ها و حیات در کویر و حاشیه آن به واسطه قنات‌ها به وجود آمده‌اند که نشان‌دهنده ارزش میراث تمدنی قنات‌ها است. البته سه عامل خشک‌سالی‌های طولانی، حفر چاه‌های عمیق و برداشت و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی توسط چاه‌های غیرمجاز از عوامل خشکی و کم‌آبی قنات‌ها به شمار می‌رود، اما بااین‌وجود، تعداد زیادی از قنات‌های ما پتانسیل جذب گردشگر را دارند و باید کمیته علمی و راهبرد مشخصی برای گردشگری این اماکن تشکیل شود.
1- برنامه‌ریزی برای تولید و درآمد پایدار و اقتصادی محصولات كشاورزی و باغبانی در درازمدت با تغییر نگاه از رویكردهای جزیره‌ای، ناهماهنگ و کوتاه‌مدت مبتنی بر منافع شخصی و بخشی به نگاه و رویكردهای سیستمی و بلندمدت مبتنی بر منافع جمعی و ملی در مقوله‌های تولید و بازار هم از طرف بهره‌برداران و هم تصمیم سازان و مدیران بخش كشاورزی،
2- اجرای طرح آمایش سرزمین، رعایت الگوی بهینه كشت و برقراری تعادل بهینه بین آب كشاورزی در دسترس با سطح زیر كشت محصولات كشاورزی و باغبانی، متناسب با امكانات و منابع تولید و بویژه در نظر گرفتن مدیریت پایدار استفاده از نهاده‌ها و بویژه منبع تولید كمیاب آب و لحاظ نمودن تقاضای داخلی و صادراتی،
3- تكمیل زنجیره تولید و ارزش با هدف ایجاد حداكثر ارزش‌افزوده و اشتغال ممكن از تولید و بازار (تنوع‌بخشی به محصولات جانبی و فراورده‌های حاصل از محصولات كشاورزی و باغبانی)،
4- برنامه‌ریزی علمی و اجرایی برای تولید اقتصادی محصولات كشاورزی و باغبانی با بكار گیری مدیریت كشاورزی سیستمی مبتنی بر كشاورزی قراردادی و بهره‌گیری از تجارب موفق داخلی و خارجی در این زمینه، با هدف مدیریت و كاهش هزینه‌های تولید، بهبود بهره‌وری تولید، ارتقای سودآوری تولید، بهبود کیفیت محصولات تولیدی، کمک به اصلاح مدیریت بازار داخلی و خارجی محصولات كشاورزی،
5- مدیریت بازار، حفظ، تقویت و توسعه بازارهای صادراتی محصولات كشاورزی و باغبانی و تلاش برای افزایش قدرت رقابتی این محصولات در بازارهای بین‌المللی،
6- مدیریت كارآمد و منسجم در بازار داخلی محصولات كشاورزی و باغبانی، با هدف تضمین حاشیه سود كافی برای كشاورزان و باغ داران، رضایت مصرف‌کنندگان داخلی و كاهش سودجویی و درآمدهای نامعقول واسطه‌های بازار، مخصوصاً در سطح خرده‌فروشی و سوپرمارکت‌ها، با هدف افزایش تقاضا و توسعه بازارهای داخلی محصولات كشاورزی و باغبانی كشور.
بافت تاریخی کرمان که روزگاری هسته مرکزی شهر تاریخی «کارمانیا» بود، امروز به شهری فراموش شده تبدیل شده و از آن به‌عنوان یکی از مشکلات این شهر یاد می‌شود. شهر کرمان طی سال‌های گذشته شاهد تحول و رشد چشمگیر بوده. در حالی‌که طی دو سال اخیر از کرمان به‌عنوان کلان‌شهر جدید کشور یاد می‌شود، اما در بافت قدیم این شهر سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی انجام نشده است. عمر ساختمان‌ها در شهری زلزله‌خیز در کرمان بالاتر از حد استاندارد است و با وجود تسهیلات مسکن که موجب بروز افزایش ساخت‌وسازها در کرمان شده، اما مشکلی از زمین‌های خالی، خانه‌های خشتی نیمه ویرانه و بافت قدیم شهر کرمان حل نکرده به‌طوری‌که در خیابان‌های اصلی این شهر اکثر مغازه‌ها و ساختمان‌ها از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند و یا اینکه تنها ردیف جلو خیابان رنگی و زیبا به نظر می‌رسد، اما کافی است که پشت این زرق‌وبرق‌ها را نیز دید.
مشکل اصلی که در این مناطق وجود دارد، متروکه شدن خانه‌های قدیمی با معماری بی‌نظیری است که هم‌اکنون بیشتر به انبارهای اصناف مختلف و یا محل سکونت افاغنه تبدیل شده‌اند؛ در حقیقت ساکنان غالب بافت فرسوده کرمان افاغنه هستند. این شرایط موجب شده است افرادی نیز که تمایل به زندگی در خانه‌های قدیمی دارند به دلیل هم‌نشینی با افاغنه، به خصوص از نوع غیرمجاز از این مناطق به سمت غرب کرمان که به مرکز آپارتمان‌نشینی کرمان تبدیل شده است، مهاجرت کنند. در حالی در دل کرمان سرانه جمعیت بسیار کم شده است که حاشیه شهر کرمان به‌سرعت درحال گسترش است و جمعیت در غرب و شمال کرمان رو به افزایش است که نتیجه‌ای جز مشکلات حاشیه‌نشینی یا عدم تناسب امکانات با جمعیت ندارد.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
