عضو هیئت نمایندگان و رییس کمیسیون توسعه صادرات اتاق کرمان و نایب‌رییس اول کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران
ترکیب کالاهای وارداتی کشور، نشان از رتبه اول کالاهای واسطه‌ای به لحاظ وزن و نیز ارزش دارد، که کاربرد آن‌ها در تولیدات داخلی و صادرات اهمیت دارد. اما روند صعودی واردات کالاهای استراتژیک کشاورزی حکایت از عدم استراتژی مشخص و مدون در سیاست‌های کشاورزی کشور دارد. در زمینه صادرات، گاهی صادرات سنتی خسارت‌های غیرقابل جبرانی را رقم زده است. همچنین به موضوع مشوق‌های صادراتی در کشور بهای لازم داده نشده است و این سؤال همیشگی صادرکنندگان نمونه است که انتخاب به‌عنوان صادرکننده نمونه، چه مزیتی برای آن‌ها دارد! همچنین عدم تدوین و تصویب برنامه جامع توسعه تجارت با کشورهای همسایه ، موازی کاری‌ها و دیپلماسی اقتصادی ضعیف از عمده‌ترین مشکلات در کسب سهمیه‌های مناسب از بازار کشورهای همسایه است.
در ادامه، مرور مشروح گفت‌وگو با محمدعلی محمد میرزاییان عضو هیئت نمایندگان و رییس کمیسیون توسعه صادرات اتاق کرمان و نایب‌رییس اول کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران میسر است.
تجارت کالاهای غیرنفتی ایران در سال ۱۴۰۱ در مجموع ۱۱۲ میلیارد و ۸۲۱ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۱۴۰۰ بیش از 11,5 درصد افزایش یافته است؛ ۵۳ میلیارد و ۱۶۶ میلیون دلار به صادرات و ۵۹ میلیارد و ۶۵۵ میلیون دلار به واردات اختصاص داشته است. بر اساس آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران، صادرات کشورمان به روسیه در سال ۱۴۰۱ در مقایسه با سال قبل از آن، ۳۰ درصد افزایش داشته که محصولات کشاورزی بیشترین میزان صادرات را به خود اختصاص داده است. در میان کالاهای صادراتی ایران به فدراسیون روسیه در سال گذشته، «اجزاء و قطعات توربوجت‌ها یا توربوپراپلرها غیر از پره‌های ثابت و متحرک توربین گازی» به ارزش بیش از ۶۸ میلیون دلار بوده که 9,21 درصد از کل صادرات کالا از ایران به این کشور را به خود اختصاص داده است و در رتبه نخست قرار گرفته است. انواع میگو با بیش از ۵۷ میلیون دلار، کیوی با بیش از ۵۱ میلیون دلار، انواع پسته با پوست تازه یا خشک با بیش از ۴۴ میلیون دلار و فلفل فرنگی با بیش از ۳۴ میلیون دلار در رتبه دوم تا پنجم صادرات به روسیه قرار دارد.
بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده از سوی گمرک، سال گذشته بیش از یک میلیون و ۴۱۹ هزار تن انواع محصولات و کالاهای مختلف به ارزشی بالغ بر ۷۴۳ میلیون و ۸۸۲ هزار دلار از ایران به روسیه صادر شده و این کشور را با یک پله صعود به دهمین مشتری کالاهای ایرانی تبدیل کرده است. نگاهی به آمارهای صادرات ایران به روسیه در سال گذشته و مقایسه آن با سال ۱۴۰۰ نشان دهنده رشد ۲۵ درصدی از نظر وزنی، افزایش ۵۷ درصدی از نظر ارزش ریالی و رشد ۲۹ درصدی از نظر ارزش دلاری است.
اما با وجود پیشینه تاریخی روابط اقتصادی ایران و روسیه، نزدیکی جغرافیایی و همسایگی دو کشور، وجود بازار پررونق واردات به روسیه، افزایش سطح همکاری های دوجانبه سیاسی و اقتصادی و تحریم های دو کشور توسط غرب و غیره انتظار می رود روابط اقتصادی و تراز تجاری دو کشور بیش از گذشته افزایش یابد. بر این اساس با استفاده از ماتریس به بررسی نقاط ضعف، قوت، تهدیدها و فرصت های ایران در بازار روسیه خواهیم پرداخت.
به‌منظور تدوین ماتریس SWOT و تعیین ضریب هر یک از ابعاد آن، از نظرات خبرگان دو کشور طی نشست ها و جلسات رسمی و همچنین نظرات صادرکنندگان در همایش های تجاری و جلسات حضوری بهره گرفته شد و در پایان استراتژی مناسب بازار روسیه احصا شده و راه کار پیشنهادی نویسنده نیز ارائه می شود.
عوامل زیادی وجود دارد که فعالان اقتصادی در برخی موارد امکان صادرات به کشورهای هدف را ندارند. این عوامل را می‌توان به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم کرد، از جمله عوامل داخلی می‌توان به عدم ثبات در قوانین و مقررات، نبود مشوق‌های صادراتی، ضمانت صادرات، عدم وجود وحدت داخلی در فرماندهی تولید براساس مزیت‌های نسبی و سرمایه‌گذاری اشاره كرد. برخی موارد دیگر شامل نبود نگاه صادراتی در صنعت، نبود مدیریت زنجیره تأمین در داخل، نبود قیمت و كیفیت ثابت و حمل نقل باعث شده كه در صادرات به كشورهای دیگر و حتی كشورهای منطقه با مشكلات جدی روبه‌رو شویم که باعث پایین آمدن قدرت رقابت فعالان اقتصادی می‌شود.
متأسفانه کمتر شاهد صادرات تخصصی هستیم و نیاز هست که در این زمینه برنامه‌ریزی جامع صورت پذیرد. گاهی صادرات سنتی خسارت‌های غیرقابل جبرانی را رقم زده است. برای خروج از این رویکرد صادراتی، بهترین اقدامات برگزاری رویدادهای آموزشی از جمله همایش‌ها، سمینارها، کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی تخصصی صادرات، میدان دادن به جوانان تحصیل کرده و با انگیزه و کمک به آن‌ها برای ورود به تجارت، توسعه تشکل‌های صادراتی و بهره‌گیری از ظرفیت افراد متخصص و دلسوز در این تشکل‌ها، هستند.
متأسفانه علیرغم اینکه مشوق‌های صادراتی هدفمند و در چارچوب استراتژی توسعه صادرات و استراتژی جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و همچنین انعقاد موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد با مقاصد صادراتی از جمله سیاست‌های اثربخش برای حمایت از صادرات هستند، به موضوع مشوق‌های صادراتی در کشور بهایی داده نشده است.
ما در مقایسه با کشورهای همسایه هیچ برنامه‌ای در این خصوص نداریم؛ به‌طور مثال ترکیه درصد بالایی از هزینه‌های آموزش بنگاه‌های فعال در زمینه تجارت خارجی را تقبل می‌نماید، ضمن اینکه امکان تأمین مواد اولیه به قیمت‌های بازار جهانی برای تولید محصولات صادراتی، معافیت درآمد تولیدکنندگان مناطق آزاد ترکیه از مالیات بر درآمد اشخاص و مالیات بر درآمد شرکت‌ها و برقراری موافقت تجارت آزاد با 32 کشور جهان را به‌عنوان بخشی از مشوق‌های صادراتی در نظر گرفته است. لذا بررسی حمایت‌های کشورهای رقیب و همسایه و الگوبرداری از حمایت آنان توصیه می‌گردد.
یکی از سؤالاتی که همواره صادرکنندگان مطرح از خود می‌پرسند این است که انتخاب شدن به‌عنوان صادرکننده نمونه چه مزیتی برای آن‌ها دارد؟ متأسفانه در روز ملی صادرات تنها تندیس و لوح به صادرکننده اهدا می‌شود و تخفیف بسیار ناچیز در دریافت تسهیلات صادراتی از بانک توسعه صادرات؛ بنابراین خیلی از صادرکنندگان انگیزه کافی برای حضور در این رویداد را ندارند. درصورتی‌که مشوق‌های صادراتی برای برگزیدگان، به‌عنوان انگیزه حضور می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
بله همین‌طور هست ما نتوانسته‌ایم از روابط سیاسی خوب ایران و قطر و همچنین مشکلات این کشور با برخی از کشورهای عربی بهره‌برداری کنیم، در صورتی که ترکیه با برنامه‌ریزی دقیق، گوی سبقت را از ما ربود. مسابقات جام جهانی فرصت طلایی ارائه محصولات ایرانی با توجه به مصرف بالا در زمان برگزاری جام جهانی بود که متأسفانه هیچ برنامه جامعی برای حضور تدوین نشد و نتوانستیم از این فرصت استفاده کنیم و محصولاتمان را به دنیا معرفی کنیم.
به عقیده اینجانب مهم‌ترین مشکل، عدم تدوین و تصویب برنامه جامع توسعه تجارت با کشورهای همسایه است. ضمن اینکه اقدامات موازی کاری در سازمان‌های مختلف متولی تجارت، نبود هدف و برنامه واحد و همچنین سازمان متولی واحد برای این منظور، از عمده‌ترین مشکلات در این زمینه می باشند. همچنین قابل‌توجه است که ما در زمینه دیپلماسی اقتصادی ضعیف عمل کرده‌ایم در حالی که اکثر کشورها از تعرفه‌های ترجیحی با همسایگان خود بهره‌مند هستند، ولی ما نتوانسته‌ایم در حد پتانسیل‌های کشور، در این خصوص گام برداریم.
همان‌طور که در سؤالات قبل ذکر کردم برای موفقیت در تجارت، مهم‌ترین مسئله برنامه‌ریزی دقیق و ایجاد هم‌افزایی سازمان‌های دولتی و خصوصی متولی توسعه تجارت است و در کل می‌توان گفت تدوین نقشه راه واحد تجارت می‌تواند بسیار راه گشا باشد.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
