صادرات یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های اقتصاد هر کشور را تشکیل می‌دهد. صدور کالا و خدمات، مهم‌ترین منبع تأمین درآمد ارزی هر کشور به شمار می‌آید که نبض اقتصاد زنده و فعال دنیا را در دست دارد. از آنجایی که منابع نفتی کشور محدود است لذا جهت رشد و توسعه اقتصاد و ایجاد اشتغال، چاره‌ای جز توسعه صادرات غیرنفتی از طریق تعامل با بازارهای جهانی وجود ندارد. پس در این راستا باید عوامل مؤثر بر این امر را شناخت تا سیاست‌گذاران در مواقع ضروری نسبت به بهبود و تقویت آن تلاش نمایند. صنعت سنگ تزئینی کشور ظرفیت بالایی برای ارزآوری دارد و در صورت توجه و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان سهم سنگ را در تولید ناخالص داخلی به شکل چشم‌گیری افزایش داد.
امروزه این صنعت برای رسیدن به اهداف صادراتی خود، علاوه بر آشنایی با اصول تجارت و بازارهای هدف بایستی چالش ضعف و کمبود تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی، نوآوری و نیروی انسانی را نیز رفع نماید. کارشناسان و فعالان این بخش توصیه می‌کنند که در کنار آشنایی با اصول بازاریابی و راه‌اندازی پروژه‌های عظیم تولید و فرآوری، می‌توانیم با دستِ پُر به سراغ بازارهای جهانی برویم.
بهره‌برداری صحیح و علمی از ذخایر انبوه و متنوع معدنی در کشور، مستلزم برنامه‌ریزی‌های دقیق بوده و دستیابی به این هدف با در اختیار داشتن آمار و اطلاعات دقیق و به هنگام از فعالیت‌های این بخش مقدور است.
در سال 2021 سنگ‌های ساختمانی با 12.5 میلیارد دلار ارزش معامله، 307 امین محصول پر معامله جهان بودند. بین سال‌های 2020 و 2021، صادرات سنگ‌های ساختمانی 13.3 درصد رشد کرده و از 11 میلیارد دلار در سال به 12.5 میلیارد دلار رسیده است. تجارت سنگ‌های ساختمانی 0.059 درصد از کل تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد.
در سال 2021 بزرگ‌ترین صادرکنندگان سنگ ساختمانی (تزئینی) کشور چین با 4.12 میلیارد دلار رتبه اول و کشورهای ایتالیا با (1.66 میلیارد دلار)، هند (1.49 میلیارد دلار)، ترکیه (1.1 میلیارد دلار) و برزیل (1.02 میلیارد دلار) رتبه‌های بعدی را داشته‌اند و سهم کشور ایران هم 52.6 میلیون دلار بوده است.
در سال 2021 بزرگ‌ترین واردکنندگان سنگ ساختمانی، کشور آمریکا با 3.07 میلیارد دلار رتبه اول و کشورهای کره جنوبی با (1.21 میلیارد دلار)، آلمان (533 میلیون دلار)، ژاپن (420 میلیون دلار) و فرانسه (404 میلیون دلار) رتبه‌های بعدی را داشته‌اند.
در سال‌های 2020 و 2021، صادرات سنگ‌های ساختمانی در کشورهای ایتالیا، برزیل، هند، ترکیه و یونان سریع‌ترین رشد و واردات سنگ‌های ساختمانی در کشورهای آمریکا، فرانسه، امارات متحده عربی، بریتانیا و استرالیا بیشترین رشد را داشته است.
کشور ایران نیز با صادرات 43.9 میلیون دلاری سنگ تزئینی در سال 2020 و 52.6 میلیون دلاری در سال 2021 میانگین رشد ارزش صادراتی 8.71 یا 9/19 درصدی را داشته است.
در سال 2021 سنگ‌های ساختمانی تزئینی پر معامله در جهان براساس سطح تفکیک HS6 شامل سنگ گرانیت کارشده با (4.28 میلیارد دلار)، سنگ مرمر کارشده، تراورتن و آلاباستر با (3.17 میلیارد دلار) و صفحات بریده شده یا اره شده از سنگ مرمر و غیره (1.62 میلیارد دلار)، سنگ‌های آهکی کار شده و مجسمه‌های سنگی یادبود یا ساختمانی (1.19 میلیارد دلار) و صفحات بریده شده به‌صورت اسلب از گرانیت به ارزش (1.14 میلیارد دلار) بوده است.
بازار سنگ‌های ساختمانی در آینده محبوبیت زیادی به دست می‌آورد، زیرا سنگ‌های تزئینی مانند مرمر، گرانیت، تراورتن، سنگ‌آهک، اونیکس و ماسه‌سنگ کاربرد گسترده‌ای در میزهای آشپزخانه، کف‌پوش، روکش دیوار، شومینه و غیره پیدا خواهند کرد. سنگ‌های مرمر و گرانیت پتانسیل طراحی نامحدودی دارند و دوام بالایی از خود نشان می‌دهند. بناهای قدیمی شناخته شده و مشهور جهانی مانند تاج محل، آگرا، هرم بزرگ، پترا و غیره با استفاده از سنگ‌های طبیعی ساخته شده‌اند.
با این حال پیش‌بینی می‌شود که ماهیت متخلخل، نرم و شکننده سنگ طبیعی رشد بازار را مهار کند. به‌عنوان مثال، برخی از سنگ‌های تزئینی متخلخل هستند و لکه‌ها را راحت‌تر جذب می‌کنند. به همین دلیل باید به‌خوبی آب‌بندی شوند و برای طول عمر بیشتر سنگ از رزین‌ها استفاده شود.
تخمین زده می‌شود که ویژگی‌های همه‌کاره سنگ‌های طبیعی مانند جذابیت بی‌انتها و زیبایی بسیار زیاد فرصت‌های رشد زیادی را به خود جلب می‌کند. سنگ تزئینی ظرافت و زیبایی را به هر فضایی می‌افزاید، چه طراحی معماری باشد و چه ساختار طراحی تزئینی مانند مجسمه. علاوه بر این، پیشرفت‌های اخیر در استخراج و فرآیند ساخت سنگ تزئینی مانند سند بلاست، مدل‌سازی سه‌بعدی و کارهای سطحی دقیق، استفاده از سنگ‌های طبیعی را آسان‌تر و بادوام کرده است که پیش‌بینی می‌شود در طول بازه زمانی تحلیل، سهم بازار سنگ تزئینی را افزایش دهد.
بر اساس تحلیل‌های منطقه‌ای، بازار سنگ تزئینی در منطقه آسیا و اقیانوسیه درآمدی معادل 19907.20 میلیون دلار در سال 2021 ایجاد کرد و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 به 35170.00 میلیون دلار برسد.
بحران جهانی ناشی از همه‌گیری کووید-19 بر بازار سنگ تزئینی تأثیر منفی گذاشته و عملکرد آن را با چالش‌های واقعی مواجه کرد؛ به‌عنوان مثال، فعالیت‌های معدن، تأسیسات پردازش، تدارکات و دفاتر اداری در صنعت سنگ تزئینی مجبور به تعلیق فعالیت‌های خود برای مهار بیماری همه‌گیر شد. قرنطینه اعمال شده در کشورهای مختلف، تولیدکنندگان سنگ تزئینی را مجبور کرد تا به حالت قرنطینه کامل بروند که منجر به بحران اقتصادی و اخراج کارکنان گردید. این شرکت‌ها به دلیل محدودیت‌های حمل‌ونقل و بی‌میلی کارگران به کار، به دلیل ترس از ابتلای به ویروس 19 COVID نتوانستند تقاضای پروژه‌های ساخت‌وساز ضروری در حال انجام؛ مانند ساخت بیمارستان‌ها را برآورده کنند. واردات و صادرات سنگ تزئینی منفی و منجر به کاهش شدید تقاضا از بازار داخلی و خارجی شد. همه این عوامل بر اندازه بازار سنگ تزئینی در طول همه‌گیری تأثیر منفی گذاشته است.
البته ابتکارات مختلف دولتی که اعلام کردند که تعداد کمی از صنایع ازجمله صنایع مرتبط با بخش ساخت‌وساز می‌توانند کار خود را با حداقل پرسنل، فاصله‌گذاری اجتماعی و اقدامات احتیاطی مناسب آغاز کنند، به تولیدکنندگان سنگ تزئینی کمک کرد تا فعالیت‌های تجاری خود را آغاز کنند. در اواخر سال 2020، بسیاری از وب‌سایت‌های ساختمانی فعالیت عادی خود را از سر گرفتند که به‌طور غیرمستقیم به تولیدکنندگان سنگ تزئینی کمک کرد تا سرعت خود را افزایش دهند. پروتکل‌های ایمنی و بهداشتی مختلفی مانند هنجارهای فاصله‌گذاری اجتماعی، معاینات منظم بهداشتی کارگران و موارد دیگر به تولیدکنندگان سنگ طبیعی کمک کرد تا حداقل نیروی کار موجود را متعادل کنند و تقاضای سنگ تزئینی را در طول همه‌گیری برآورده کنند.
سنگ تزئینی در فضاهای داخلی منزل مانند آشپزخانه، حمام، اتاق نشیمن و غیره کاربردهای متنوعی پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال، گرانیت، یکی از سخت‌ترین سنگ‌ها، به‌طور گسترده‌ای در کانترهای آشپزخانه استفاده می‌شود که به دلیل دوام و مقاومت در برابر حرارت و ظرافت و الگوی منحصربه‌فرد خود شناخته شده است، زیرا هیچ دو صفحه گرانیتی شبیه هم نیستند و می‌توانند خواسته‌های شلوغ‌ترین آشپزخانه‌ها را بدون هیچ نشانه‌ای از سایش برآورده کنند. سنگ مرمر به‌طور گسترده‌ای برای کف‌پوش، ستون، پله، میز استفاده می‌شود. اونیکس که در رنگ‌های زیادی موجود است و برای افزایش رنگ شفاف از آن برای دیوارها استفاده می‌شود. کوارتزیت به‌عنوان بلوک‌های ساختمانی و اسلب استفاده می‌شود. سنگ مرمریت نیز در ساخت قرنیزها، نماها، ستون‌ها، کاشی‌های کف، شومینه، کاشی‌های دیوار، راه‌پله‌ها و غیره استفاده می‌شود.
بخش ساختمان و ساخت‌وساز در سال‌های اخیر به دلیل شهرنشینی سریع، توسعه شهرهای هوشمند و پروژه‌های بزرگ، رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده است. سنگ‌های تزئینی مانند سنگ مرمر، گرانیت و سایر سنگ‌ها عمدتاً در بخش‌های مسکونی و تجاری برای توسعه زیرساخت‌ها و همچنین برای پروژه‌های بازسازی استفاده می‌شوند. به‌عنوان مثال، سنگ مرمر که عمدتاً در چین، هند، ایتالیا و اسپانیا استخراج می‌شود، زیبایی را با گرمای ذاتی خود نشان می‌دهد و انتخاب محبوبی برای کف، روکش شومینه، میز، دیوارها و طاقچه‌ها است. به‌طور مشابه، سنگ صابون که یکی دیگر از سنگ‌های تزئینی است، نرم‌ترین ماده‌ای است که برای کانترها استفاده می‌شود، زیرا کاملاً در برابر حرارت و لکه مقاوم است. مقاومت بالایی در برابر سایش و خراش نشان می‌دهد که به همین دلیل برای کف‌پوش استفاده می‌شود.
بر اساس نوع سنگ‌ها، سنگ‌های تزئینی به گرانیت، مرمر، سنگ‌آهک، تراورتن و غیره تقسیم شده‌اند. در این میان، زیربخش گرانیت بیشترین سهم درآمد را در سال 2021 به خود اختصاص داد و برآورد می‌شود که سریع‌ترین رشد را در طول زمان نشان دهد.
پیش‌بینی می‌شود که سنگ گرانیت سهم بازار غالبی داشته باشد و تا سال 2030 از 23376.80 میلیون دلار فراتر رود، با افزایشی درحدود 13074.50 میلیون دلار در سال 2021. دلیل آن سختی برجسته، مقاومت در برابر سایش و ظرافت گرانیت شناخته شده است. گرانیت سنگ ارتجاعی است که می‌تواند در برابر دمای بسیار بالا مقاومت کند. این سنگ در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف با رگه‌ها، چرخش‌ها و لکه‌های متمایز موجودند و چشم‌نواز هستند. از آنجایی که گرانیت می‌تواند در برابر سایش مقاومت نماید، وزن قابل‌توجهی را تحمل کند، در برابر هوا مقاومت کند و جلا دهنده درخشانی دارد یک سنگ طبیعی مطلوب و محبوب است.
بر اساس صنعت مصرف، بازار بیشتر به مسکونی و تجاری طبقه‌بندی می‌شود. در این میان، پیش‌بینی می‌شود که زیربخش تجاری، سهم غالب و زیربخش مسکونی سریع‌ترین رشد را در طول بازه زمانی داشته باشد.
پیش‌بینی می‌شود که زیربخش تجاری تا سال 2030 از 18798.30 میلیون دلار در سال 2021 به فراتر از 30809.80 میلیون دلار برسد. ساختمان‌های تجاری مانند مراکز خرید و مجتمع‌های بزرگ از سنگ‌های تزئینی در بافت‌ها و رنگ‌های مختلف ساخته شده‌اند؛ بنابراین، این سنگ‌ها ظاهری زیبا و جذاب به ساختمان‌ها می‌دهند.
بازار سنگ تزئینی در سراسر آمریکای شمالی، اروپا، آسیا-اقیانوسیه و LAMEA (منطقه آمریکای لاتین، خاورمیانه و آفریقا) مورد بررسی قرار گرفت.
بر اساس نمودار بازار سنگ تزئینی در آسیا و اقیانوسیه غالب‌ترین بازار است و پیش‌بینی می‌شود سریع‌ترین رشد را نشان دهد.
بازار سنگ تزئینی آسیا و اقیانوسیه در سال 2021 به 19907.20 میلیون دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود با میانگین 6.3 درصد رشد نماید. تخمین زده می‌شود که با فعالیت‌های رو به رشد ساخت‌وساز به دلیل شهرنشینی و صنعتی شدن، تقاضا برای سنگ‌های تزئینی برای کف‌پوش، روکش دیوار، هنرها و مجسمه‌های یادبود، کارهای عمرانی و غیره را افزایش دهد. همچنین حضور تولیدکنندگان پیشرو سنگ تزئینی یعنی هند و چین باعث افزایش اندازه بازار سنگ تزئینی آسیا و اقیانوسیه خواهد شد؛ به‌عنوان مثال در سال 2018، در دنیای سنگ‌ها، صادرکننده و عرضه‌کننده معروف سنگ تزئینی باکیفیت، هند 27 درصد از تولید سنگ تزئینی تجاری را از معادن خودبه‌خود اختصاص داده. صادرات سنگ‌های تزئینی در هند سالانه حدود 300 میلیون دلار تخمین زده می‌شود. یک‌چهارم ذخایر گرانیتی جهان در هند یافت می‌شود که به‌وسیله کانتینرهای گرانیتی به‌طور گسترده به ایالات‌متحده صادر می‌شود.
بر اساس مقاله‌ای که در سازمان بین‌المللی کار منتشر شده است، هند در سال 2022 با سهمی نزدیک به 11 درصد از بازار سنگ تزئینی جهان، رتبه سوم را در تولید جهانی سنگ تزئینی خواهد داشت. راجستان مهم‌ترین و قابل‌توجه‌ترین مشارکت‌کننده در صنعت معدن این کشور است که تقریباً 90 درصد از تولید ماسه‌سنگ این کشور را به خود اختصاص داده است. ذخایر سنگ تزئینی را می‌توان در سرتاسر راجستان از جمله در کوتا، بهاراتپور، تونک و ساوای مدهوپور یافت. استخراج، فرآوری، صادرات و واردات سنگ‌های تزئینی، محرک‌های اصلی بخش سنگ تزئینی این کشور هستند.
سرمایه‌گذاری و خرید، استراتژی‌های رایجی هستند که توسط بازیگران اصلی بازار دنبال می‌شوند.
براساس آخرین آمار موجود از تولید سنگ‌های ساختمانی و تزئینی در کشورهای جهان، کشورهای چین، هند، ایتالیا، ایران و اسپانیا ۵ کشور عمده تولیدکننده سنگ‌های ساختمانی و تزئینی در جهان هستند که چین 21,78 درصد از تولید، هند 16,45 درصد، ایتالیا 12,96 درصد ایران 10,3 درصد و اسپانیا 8,99 درصد از تولید سنگ‌های ساختمانی و تزئینی را داشته‌اند.
ایران با وجود آنکه چهارمین تولیدکننده سنگ‌های ساختمانی و تزئینی در جهان است ولی در صادرات این صنعت مانند کشورهای موفق عمل نکرده است. رشد صنعت سنگ در جنوب شرقی آسیا بویژه در چین، مالزی، تایلند و تایوان مرهون گسترش بخش ساختمان است که درنهایت سرمایه‌گذاری در صنعت سنگ‌های ساختمانی و تزئینی را رونق بخشیده است.
در حال حاضر از ظرفیت 30 میلیون تنی معادن سنگ تزئینی فقط 10 میلیون تن استخراج می‌شود که از این مقدار کمتر از یک میلیون تن صادر و بقیه در داخل کشور مصرف می‌شود.
ظرفیت واقعی واحدهای فرآوری 180 میلیون مترمربع و تولید واقعی حدود 70 میلیون مترمربع است، درصورتی که قرار باشد معادن سنگ تزئینی تجهیز و تولید کمی و کیفی معادن افزایش یابد تنها راه اتصال به بازارهای جهانی برای صادرات، سنگ کوپ و فرآوری شده است.
درحال حاضر صادرات سنگ‌های فرآوری شده حدود 12 میلیون مترمربع است که با توجه به تجهیزات سخت‌افزاری موجود ضروری است از همه امکانات در جهت افزایش صادرات کمی و کیفی سنگ‌های فرآوری شده استفاده شود. افزایش صادرات سنگ‌های فرآوری شده موجب تقاضای بیشتر سنگ‌های کوپ گردیده و عاملی در جهت رونق بخشیدن به تولید سنگ استاندارد در معادن سنگ تزئینی خواهد بود.
کشور ایران به‌واسطه موقعیت جغرافیایی مناسب، از جمله نواحی صاحب‌عنوان و مطرح در زمینه تولید سنگ‌های تزئینی است. در فلات قاره ایی ایران بیش از 250 نوع سنگ تزئینی و ساختمانی وجود دارد، این منطقه در مقایسه با کشورهایی مانند برزیل و هند که فقط یک یا دو نوع سنگ (گرانیت و مرمر) و در ایتالیا تعداد تنوع کم سنگی وجود دارد، به علت تنوع فراوان در نوع و رنگ سنگ‌ها به بهشت معادن سنگ تزئینی شهرت دارد که با برنامه‌ریزی در جهت ارتقاء ظرفیت‌ها در بخش معادن و کارخانه‌های فرآوری سنگ می‌توانیم بازار صادراتی کشورهای همسایه مانند عراق، عمان و روسیه را به دست آوریم. چنان‌که تحریم‌های روسیه فرصت مناسبی برای استفاده از بازار این کشور به‌خصوص صادرات سنگ ساختمانی به وجود آورده؛ چراکه روسیه واردکننده بزرگ سنگ‌های ساختمانی است و کشورهای اوکراین و ترکیه که رقبای اصلی ایران در صادرات سنگ به روسیه بوده‌اند با توجه به مشکلات نظامی و سیاسی بین دو کشور با روسیه و همچنین همسو بودن مسیرهای سیاسی ایران و روسیه، فرصت مناسبی برای صادرکنندگان ایرانی ایجاد شده است.
توجه به الگوی رفتاری تقاضای مصرف‌کنندگان خارجی می‌تواند در موفقیت راهبردهای توسعه صادرات هر کشور عرضه‌کننده کالا، نقش مؤثری ایفا نماید. از این‌رو با بررسی پیشینه علمی حوزه صادرات و تجارت خارجی کشورها، شش عامل اصلی تأثیرگذار بر توسعه صادرات این کالا شامل: عوامل مدیریتی، راهبردهای بازاریابی، فعالیت‌های اجرایی، منابع مالی و انسانی، فرآوری سنگ و عوامل برون‌سازمانی مشخص گردیده است. از نظر تأثیر عامل فعالیت‌های اجرایی، روند انجام صادرات پس از تولید در رتبه اول قرار دارد. در مرتبه بعدی، به عوامل مالی و انسانی تأکید شده، درحالی که ازنظر تولیدکنندگان و صادرکنندگان، عامل فرآوری سنگ به‌عنوان الویت دوم مؤثر بر توسعه صادرات سنگ‌های تزئینی فرآوری شده ایران شناخته می‌شود.
1-Montani,carlo, (2021),”XXV Report Marble and stone in the world 2021″,Italy,page 1-6
2-Export&Importers-of-Building-Stone Report-2021
3-natural stone market report,Jun2022,page 235
1-روستا، احمد و حمیدی زاده، محمدرضا و حسینی، سید محمود و لرپری زنگنه، اکبر،1394، تدوین الگوی توسعه صادرات سنگ‌های تزئینی کارشده ایران.
2-نشریه دانش سنگ، شماره 5 -ضمیمه علمی بیست و یکمین کتاب راهنمای سنگ ایران سال 1399-صفحه 40 و 116.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
