بخش کشاورزی به‌عنوان کهن‌ترین فعالیت تولیدی با خاستگاهی روستایی، در روند رشد و توسعه کشورهای مختلف حاکی از آن است که توسعه بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی و یا حتی فراتر از آن به‌عنوان پیش‌نیاز ضروری برای تحقق توسعه پایدار کشور امری حیاتی است؛ به‌طوری که بدون رفع موانع توسعه در این بخش نمی‌توان انتظار داشت سایر بخش‌ها از جمله بخش صنعت به شکوفایی و توسعه دست یابند.
در عرصه جهانی، نگرشی بر زمینه‌های تحولی جوامع پیشرفته کنونی گویای آن است که منشأ توسعه‌یافتگی بسیاری از این ممالک، مازاد تولید در بخش کشاورزی در مراحل اولیه توسعه، مبنا ساز تحولات شده است. در گزارش بانک جهانی تصریح شده، بخش کشاورزی به‌عنوان یک فعالیت اقتصادی، یک شیوه امر معاش و بخش ارائه دهنده خدمات زیست‌محیطی این بخش را به ابزار منحصربه‌فردی برای توسعه تبدیل کرده است. مشکل تقاضای غذا در پی افزایش جمعیت و میزان آب موجود برای کشاورزی یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های نیل به امنیت غذایی در سطح جهان شناخته شده است. مطالعات انجام گرفته در بخش‌های زیادی از خاورمیانه نشان می‌دهد کمبود آب و مدیریت ناکارآمد منابع آبی (عدم نظارت کافی بر تخصیص و مصرف آب) یکی از عوامل تشدیدکننده ناامنی غذایی به شمار می‌رود. خشک سالی‌های مکرر در حوضه‌های تولید و تغییرات آب و هوایی از طریق تغییر در عرضه و تقاضای آب و تغییرات در توزیع زمانی و مکانی بارش دسترسی به آب را با خطر جدی مواجه نموده است.
طبق آمار، در حال حاضر بخش کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در سطح جهان شناخته شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود 70 درصد آب شیرین در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این عدد در بعضی از کشورهای جهان سوم به حدود 90 درصد هم می‌رسد. برداشت بی‌رویه، افت بیش‌ازحد سطح سفره‌های آب زیرزمینی و نیاز بخش کشاورزی برای تأمین امنیت غذایی درنهایت منجر به کاهش تولید و ناامنی غذایی می‌شود. از سوی دیگر در سطح کشور به دلیل محدودیت منابع آبی توسعه افقی (افزایش سطح زیر کشت) تحت هیچ شرایطی امکان‌پذیر نیست. آنچه لازم است که توجه بیشتری به آن شود، افزایش تولید به ازای هر واحد آب مصرفی است که اصطلاحاً به بهره‌وری آب معروف است.
بنابراین بحث بهره‌وری آب در کشاورزی بسیار با اهمیت بوده و لزوم توجه جدی به مؤلفه‌های بهره‌وری ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. برای بهره‌وری آب مفاهیم متفاوتی ارائه شده است؛ از جمله بهره‌وری فیزیکی (میزان ماده خشک تولیدی به ازای هر مترمکعب آب مصرفی)، بهره‌وری اقتصادی (میزان درآمد خالص از هر مترمکعب آب مصرفی) و یا بهره‌وری اشتغال (میزان شغل ایجاد شده به ازای هر مترمکعب آب مصرفی). در استان کرمان با متوسط تبخیر بالای 2700 میلی‌متر در سال (بیش از سه برابر متوسط جهانی) و پایین بودن متوسط نزولات جوی (کمتر از 129 میلی‌متر در سال و معادل یک‌ششم متوسط بارندگی جهانی) و عدم تناسب زمانی بارندگی با فصل رشد گیاهان مواجه هستیم، از طرفی تمامی تولیدات کشاورزی استان وابسته به آبیاری هستند و این موضوع بر اهمیت بسیار بالای معنی و مفهوم بهره‌وری آب در استان تأکید دارد که بایستی موردتوجه جدی برنامه ریزان قرار گیرد.
برای افزایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
به دلیل بالا بودن پتانسیل تبخیر آب در استان بایستی از روش‌های نوین آبیاری استفاده نمود که میزان تبخیر سطحی آن‌ها پایین باشد. در این راستا اجرای روش‌های آبیاری زیرسطحی تحت‌فشار و کم‌فشار در باغات پسته استان موردتوجه قرارگرفته و در هیچ کشوری در سطح دنیا به‌اندازه استان کرمان از این روش آبیاری در باغات استفاده نشده است. در این روش آبیاری تبخیر آب تقریباً نزدیک صفر بوده و بهره‌وری آب از حدود 0.1 کیلوگرم در هر واحد آب مصرفی به بالای 0.3 کیلوگرم در هر واحد آب مصرفی رسیده است و در بعضی از باغات این عدد به بالای 1.6 کیلوگرم در هر واحد آب مصرفی رسیده است. تاکنون بالغ بر 12 هزار هکتار آبیاری زیرسطحی و حدود 45 هزار هکتار هم آبیاری قطره‌ای روی سطحی اجرا شده است. قطعاً این پرسش برای همه تداعی می‌شود چرا سطح عمده باغات پسته به این روش‌ها تجهیز نشده است؟ برای پاسخ به این سؤال می‌توان به خرده مالکی بیش از حد در باغات (متوسط مالکیت کمتر از 2 هکتار)، کاهش شدید کیفیت آب به‌طوری که در بخش‌های وسیعی از مناطق پسته‌کاری استان هدایت الکتریکی (شوری آب) به بیش از 10 دسی زیمنس بر متر رسیده است و عملاً اجرای سیستم‌های نوین آبیاری را محدود می‌نماید و همچنین تغییرات اقلیمی و نوسانات دمایی که در 5 سال گذشته تقریباً بخش قابل‌توجهی از محصول را همه‌ساله از بین برده و بهره‌برداران توان اقتصادی لازم را جهت تغییر سیستم آبیاری ندارند.
در همین راستا برای مناطقی که گیاهان زراعی ردیفی و صیفی‌جات کشت می‌شود آبیاری قطره‌ای (نوارهای تیپ) اجرا و افزایش بهره‌وری آب در مزارع قابل‌توجه بوده؛ به‌طوری که برای گیاه ذرت دانه‌ای بهره‌وری فیزیکی آب از 0.65 کیلوگرم در هر مترمکعب به بالای 1.8 کیلوگرم در هر مترمکعب افزایش یافته است. با توجه به محدود بودن سطوح زراعی استان فقط در شهرستان ارزوئیه بیش از 12 هزار هکتار از مزارع مجهز به سیستم آبیاری قطره‌ای گردیده‌اند و بیش از 90 درصد ذرت دانه‌ای منطقه در مزارع با این نوع سیستم آبیاری تولید می‌شود.
توسعه گلخانه‌ها نقش بسیار مهمی در افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی داشته؛ به‌طوری که بهره‌وری آب نسبت به فضای آزاد بیش از 20 برابر افزایش می‌یابد. لزوم توجه جدی به توسعه این صنعت در بخش کشاورزی با تسهیل در پرداخت تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت، بازاریابی و …ضروری است و نمونه‌های شاخصی در شهرستان‌های مختلف استان اجرا و در حال بهره‌برداری می‌باشد.
در چند سال گذشته با ورود بذرهای مناسب با طول دوره رشد کمتر و تولید بیشتر، بهره‌وری آب افزایش یافته و همچنین کشت‌های نشایی نیز بسیار تأثیرگذار بوده اند.
حذف گیاهان با نیاز آبی زیاد و کاشت گیاهان کم آب و با قیمت بالا، مثل زرشک، گل محمدی، زعفران و … باعث افزایش بهره‌وری اقتصادی و حتی بهره‌وری اشتغال در استان شده است.
زیرساخت و دانش فنی افزایش بهره‌وری آب در استان وجود دارد، اما میزان سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی چه از سوی بخش خصوصی و چه از سوی دولت در مقابل سهم اشتغال در استان نسبت به سایر بخش‌ها ناچیز است.
برای امنیت غذایی و اشتغال با توجه به مسائل جهانی، سرمایه‌گذاری در این بخش ضرورتی اجتناب‌ناپذیر بوده و ضمن توجه جدی به توسعه پایدار، بایستی با تکنولوژیهای جدید و دانش روز، با کاهش مصرف آب، بهره‌وری را افزایش داده و بخشی از باغات که به دلیل پایین بودن کیفیت آب، سن و ارقام نامناسب، شرایط نامناسب خاک و همچنین کاهش دبی منابع آبی، بهره‌وری پایینی دارند به‌ناچار بایستی توسط بهره‌برداران حذف گردند.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
