تشکیل استارت آپ ها بر مبنای اصول تفکر طراحی

برای این‌که یک استارت آپ بتواند به مرحله رشد و شکوفایی برسد نیاز به چه حمایت‌هایی دارد؟

اصولاً چه عناصر و عواملی در کارند تا به شکل‌گیری یک استارت آپ موفق، منتهی شود؟

تعریف عمومی که از استارت آپ می‌شود این است که استارت آپ یک سازمانی است که می‌خواهد به سه سؤال پاسخ دهد، اینکه چه محصولی را تولید می کند، مشتریان این محصول چه کسانی هستند و به چه شکل استارت آپ کسب درآمد می کند. به هر سازمانی که بتواند به این سه سؤال پاسخ دهد یک استارت آپ گفته می‌شود. ویژگی منحصربه‌فرد یک استارت آپ این است که کسب‌وکاری است که در زمان کوتاه شکل می گیرد، اما یکی از الزامات یک استارت آپ موفق این است که باید از تفکر طراحی تبعیت کند که اصطلاحاً به آن Design Thinking می گویند. تفکر طراحی بر پنج اصل زیر استوار است:

– درک صحیح از مشتریان یا اصطلاحاً تعامل با مشتری، استارت آپ ها،
– تعریف دقیق مسئله؛ برای مثال اگر هدف راه اندازی یک کسب‌وکار است، ابتدا باید با کسانی که با مسئله موردنظر روبه رو هستند تعامل داشته، سپس به تعریف مسئله یا به عبارتی مشکل پرداخت،
– ایده پردازی، در این مرحله باید انواع روش ها و راه حل هایی که برای حل مسئله وجود دارد ارزیابی شوند و از بین آن‌ها بهترین راه حل و گزینه انتخاب شود،
– نمونه‌سازی یا تولید نمونه و تست،
– تولید محصول.

چنان چه استارت آپ ها بر مبنای اصول تفکر طراحی شکل بگیرند، هیچ‌گاه با مشکل روبه‌رو نخواهند شد. اگر عمده مشکلات استارت آپ ها بررسی شود، به این نتیجه می‌رسیم که معمولاً مكانیزم و مراحل تفکر طراحی را رعایت نکرده اند؛ برای مثال در نظر بگیرید یک عضو هیئت‌علمی که با سال‌ها تلاش کسب‌وکاری را شروع کرده است، در صورتی که با مشتری تعامل نداشته باشد و تقاضامحور عمل نكرده باشد حتی اگر کسب‌وکار او به مرحله تولید برسد، فایده ای نخواهد داشت، چون که قدم اول به‌درستی انجام نشده است.

مسئله دیگری که مهم است کسانی که وارد یک استارت آپ می‌شوند حتماً باید با بوم کسب‌وکار آشنا باشند. مهم‌ترین عوامل در بوم کسب‌وکار عبارت‌اند از: شناخت مشتری، ارزش پیشنهادی محصول به عبارتی مزیت محصول برای جلب مشتری، جریان درآمدی محصول و ساختار هزینه‌ای، اهداف کار یا BP (طرح تجاری)، منابع کلیدی از جمله منابع انسانی، منابع مالی و منابع غیرمالی، شرکای کلیدی، کانال توزیع (چگونگی توزیع محصول پس از تولید) هستند.

جهت نیل به موفقیت یک استارت آپ، علاوه بر داشتن تفکر طراحی و شناخت کامل از بوم کسب‌وکار، افزایش سطح دانش و اطلاعات منابع انسانی بسیار مهم است که در همین راستا پارک علم و فناوری دوره‌های آموزشی به‌صورت سالیانه برگزار می‌کند.

نکته آخر در باب موفقیت یک استارت آپ، شناخت عارضه های شکل‌گیری استارت آپ ها است. طبق بررسی انجام‌شده در بحث ایجاد استارت آپ های نو در دنیا، گاهی تا 90 درصد استارت آپ ها موفق نشده‌اند و تنها 10 درصد باقی‌مانده توانسته اند فضای کسب‌وکار لازم را فراهم نمایند. در عارضه‌یابی و بررسی عوامل شکست استارت آپ ها به ترتیب، عدم نیاز بازار به میزان 42 درصد، کمبود بودجه 29 درصد و نداشتن تیم مناسب 23 درصد است. بحث های رقابتی و بقیه موارد درصدهایی پایینی را به خود اختصاص داده اند؛ بنابراین جهت شکل‌گیری یک استارت آپ موفق باید به عوامل و عارضه های فوق توجه نمود. در موضوع حمایت هایی که از استارت آپ ها توسط دولت انجام می‌شود باید گفت، در دنیا اکوسیستمی به نام اکوسیستم فناوری وجود دارد که خروجی اصلی آن استارت آپ ها هستند.

حال سؤال اینجاست آیا اکوسیستم فناوری در ایران وجود دارد یا خیر؟

متأسفانه عدم وجود چنین اکوسیستمی در کشور حس می‌شود، درحالی‌که برای ایجاد حمایت‌های لازم از استارت آپ ها، بایستی سازمان‌ها و ارگان های دولتی و خصوصی مربوطه شکل بگیرند. یکی از عوامل دولتی، وجود پارک‌های علم و فناوری است و در بخش خصوصی، شتاب‌دهنده‌ها هستند؛ در استان کرمان شتاب‌دهنده تگ و مراکز نوآوری و مراکز رشد کارکردشان حمایت از ایده تا رسیدن به کسب‌وکار استارت آپ ها است، اما مسئله‌ای که وجود دارد این است که این سازمان‌ها در عین این که وجود دارند، ولی جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده اند.
در بحث حمایت از استارت آپ ها، حمایت‌ها را می توان در چند حوزه در نظر گرفت:

– حمایت در حوزه استقرار، به عبارتی داشتن مکانی برای شروع استارت آپ،
– حمایت در حوزه آموزش، آموزش فضای استارت آپی به صاحبان ایده،
– حمایت در حوزه مالی، حمایت مالی از یک استارت آپ نوپا تا رسیدن به رشد.

سازمان هایی که نامبرده شد حمایت‌های بالا را دارند، اما بحث مهمی که وجود دارد، سرمایه‌گذار است. بعضی از استارت آپ ها، ایده های خیلی خوبی هستند ولی نیاز به سرمایه زیادی دارند؛ بنابراین لازم است سرمایه‌گذاران در این حوزه ورود کرده تا استارت آپ شکل گیرد.

برای جذب سرمایه‌گذاران باید بخش خصوصی وارد میدان شود؛ چرا که بخش دولتی سرمایه های محدود و به‌تبع آن حمایت‌های محدود دارد و نمی تواند کلیه بخش های حمایتی شکل‌گیری یک استارت آپ را پشتیبانی نماید؛ بنابراین مجموعه بخش های خصوصی و دولتی با یک برنامه مشخص که همان شکل‌گیری اکوسیستم کارآفرینی است، باید وارد شده و شکل‌گیری استارت آپ ها را سرعت بخشند.

در حال حاضر پارک علم و فناوری با همکاری شرکت شهرک ها و SPX به‌عنوان زیرمجموعه آن، انجمن شرکت‌های دانش بنیان و اتاق بازرگانی در حال تهیه سند توسعه اکوسیستم فناوری استان هستند. برای رسیدن به این هدف، ابتدا باید نقشه راه تعیین و سپس اجرا شود که متأسفانه در استان این نقشه وجود ندارد.
اکوسیستم فناوری متشکل از دانشگاه ها، پارک‌های علم و فناوری، اتاق بازرگانی، سازمان فنی و حرفه ای، صنایع کوچک و بزرگ و SPX است، اما مشکلی که وجود دارد این است که این اجزا به هم متصل نیستند؛ به عبارتی کلیه این اجزا به‌صورت جزیره ای کار می کنند و این شکل کار کردن ممکن است نتیجه خوبی نداشته باشد؛ برای مثال ممکن است خروجی دانشگاه، مناسب برای سایر اجزا نباشد و به‌تبع آن خروجی پارک و مراکز فنی و حرفه ای نیز به همین صورت؛ بنابراین وجود نقشه راه ضروری است که تعیین می‌کند از هر کدام از این اجزا چه انتظاری وجود دارد.

اگر اقتصاد یک کشور مبتنی بر دانش و اطلاعات در حوزه سرمایه گذاری تا مرحله تولید و توسعه فناوری باشد به این شکل از اقتصاد، اقتصاد دانش‌بنیان گفته می‌شود. اقتصاد دانش بنیان زمانی شکل گرفت که کشورهای پیشرفته با اقتصاد همراه با کاهش بهره وری و افزایش هزینه روبرو شدند، بنابراین از سال 1980، عنوان اقتصاد دانش بنیان مطرح شد و در سال 1996، سازمان همکاری توسعه اقتصادی، عملاً اقتصاد دانش‌بنیان را تعریف کرد؛ با تأکید بر این که اقتصاد دانش‌بنیان، اقتصادی مبتنی بر دانش و اطلاعات همراه با حداکثر رشد و حداقل هزینه است.

در حال حاضر دانشگاه های دنیا وارد نسل سوم و چهارم شده‌اند که به آن دانشگاه کارآفرین می‌گویند. آیا دانشگاه‌ها در کشور ما وارد نسل کارآفرین شده‌اند؟ باید گفت خیر! در کشور ما دانشگاه ها هنوز در نسل یک و دو مانده اند. نسل اول دانشگاه ها، آموزشی‌اند، نسل دوم دانشگاه‌ها، آموزشی و پژوهشی‌اند و نسل سوم و چهارم مبتنی بر ارزش افزوده و کارآفرین هستند؛ بنابراین برای ایجاد اکوسیستم فناوری، لازم است دانشگاه ها کارآفرین باشند. از طرف دیگر صنعت در دنیا نسل چهارم خود را تجربه می‌کند در واقع نسل چهارم صنعت، نسل مبتنی بر اطلاعات و فناور ی اطلاعات است ولی کشور ما حتی به این نسل از صنعت نزدیک هم نشده است. اعضای اکوسیستم فناوری نمی‌توانند قابلیت های لازم را نداشته ولی دنبال توسعه فناوری بروند. لذا در موضوع اقتصاد دانش‌بنیان در کشور، باید سیاست گذاری ها و ساختار صنعت و دانشگاه ها به سمت نسل سوم و چهارم حرکت نماید.
در بحث آموزش‌های مهارتی در کشور مشکلاتی وجود دارد، نیرویی که از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود فقط آموزش دیده و هیچ مهارتی ندارد و نتیجه این که این نیرو نمی‌تواند وارد بخش خصوصی شود. البته ذکر این نکته که بستر لازم جهت مهارت افزایی در کشور وجود ندارد، ضروری است در عین این که اصل وجود یک استارت آپ موفق، منابع انسانی آن است و منابع انسانی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند!

در مجموع اگر هدف، حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان باشد، لازمه آن بسترسازی است. بر اساس اکوسیستم فناوری و تعیین نقشه راه مربوطه، این بستر شکل می گیرد. لازم است یادآوری شود که همه این‌ها شروع کار هستند و باید سال‌ها تلاش کرد تا اکوسیستم شکل گیرد؛ برای مثال یک‌شبه یک دانشگاه، دانشگاه نسل چهارم نمی شود.

در حال حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان در استان کرمان چه تعداد و شاغلین آن‌ها چند نفر است؟ در مورد روند رشد این دسته از شرکت‌ها و حدود انطباق آن با انتظارات به لحاظ کمیت و کیفیت توضیح دهید. اگر ممکن است نسبت توزیع این شرکت‌ها را در بخش‌های صنعت، معدن، کشاورزی و خدمات اعلام کنید.

دو تعریف برای شرکت‌های دانش بنیان وجود دارد یک تعریف بر اساس تعریف معاونت فناوری ریاست جمهوری است که در آن یکسری شاخه های تعریف‌شده و هر شرکتی که با هر کدام از سطح فناوری در این شاخه‌ها کار کند، یک شرکت دانش بنیان است که شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدی نوع یک و نوع دو و شرکت‌های دانش بنیان نوپا نوع یک و نوع دو هستند.

شرکت‌های تولیدی به آن دسته از شرکت‌ها گفته می‌شود که اظهارنامه مالیاتی دارند، به عبارتی از حوزه خود درآمد کسب می‌کنند که معمولاً اگر بیش از 25 درصد از درآمد آن‌ها مربوط به حوزه دانش‌بنیان باشد، شرکت‌های تولیدی نوع یک گفته می شود که معمولاً سطح فناوری آن‌ها بالاست و اگر 10 درصد از درآمد اظهارنامه مالیاتی‌ آن‌ها مربوط به حوزه دانش‌بنیان باشد و سطح فناور ی نسبی پایین‌تر داشته باشند، شرکت‌های تولیدی نوع دوم نامیده می شوند. نکته مهمی که وجود دارد این است یک شرکت بر اساس محصول و خدمتی که ارائه می‌دهد به‌عنوان دانش‌بنیان شناخته می‌شود.
شرکت‌های نوپا آن دسته از شرکت‌ها هستند که در مرحله ایده و مرحله تجاری‌سازی هستند و کسب درآمد و به عبارتی اظهارنامه مالیاتی در حوزه خود ندارند و بر اساس امتیازات معاونت فناوری، اگر سطح فناوری بالایی داشته باشند در تعریف، شرکت‌های نوپای نوع یک و اگر سطح فناوری پایین باشد در ردیف شرکت‌های نوپای نوع دو قرار می گیرند.

حمایت هایی از سمت معاونت فناوری ریاست جمهوری از شرکت‌های دانش بنیان در زمینه معافیت های مالیاتی، تأمین نیروی انسانی از طریق طرح خدمت سربازی و … می‌شود که در این مورد در سایت دانش بنیان اطلاعات کاملی وجود دارد.
بر اساس تعاریف بالا در حال حاضر 55 شرکت دانش بنیان از هر چهار نوع در استان کرمان وجود دارد و به‌طور متوسط بالغ بر 1500 نفر نیروی انسانی در آن‌ها اشتغال دارد. تقریباً 55 شرکت در هفت حوزه برق، الکترونیک و مخابرات، فناوری اطلاعات، مواد پیشرفته، ماشین آلات پیشرفته، تجهیزات پزشکی، دارو، فناوری زیستی و کشاورزی فعالیت می‌کنند که بیشترین تعداد فراوانی شرکت‌ها به ترتیب در حوزه های برق و الکترونیک، ماشین‌آلات پیشرفته و فناوری اطلاعات است. در حوزه کشاورزی و دارو نیز به نسبت، شرکت‌های فعالی وجود دارد.
تعریف دیگری که در دنیا برای شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد این است که شرکتی که بر اساس فناوری های نو دنیا در مرز دانش کار می‌کند را دانش‌بنیان می‌گویند.

با این تعریف، شرکت هایی که در پارک پذیرش می شوند اگر ایده دانشی داشته باشند، دانش‌بنیان هستند. به عقیده بنده زیاد تعریف دانش بنیان خوشایند نیست، به عبارتی هر شرکتی که در مرز دانش کار می کند، دانش‌بنیان است، فرق نمی کند شرکت موردنظر در پارک است یا در مرکز نوآوری یا هر جای دیگر!

به نظر شما برای ارتقاء و توسعه بازارهای داخلی و بین‌المللی تولیدات دانش‌بنیان چه باید کرد؟

خدمات داخلی شرکت‌های دانش‌بنیان استان به صنایع موجود در استان و کشور عرضه می‌شود. بایستی ارتباط بین شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های کوچک، متوسط و بزرگ در استان و کشور برقرار شود؛ که این کار از روش های مختلفی از جمله SPX یعنی مرکز مبادلات پیمانکاران فرعی، فن بازارها و راه‌حل دیگر ارتباط مستقیم صنایع با شرکت‌های دانش‌بنیان، قابل انجام است، روش دیگر، استفاده از قابلیت پارک علم و فناوری به‌عنوان واسط بین این دو گروه نیز نام برد، اما بهترین راه حل استفاده از مثلث سه‌جانبه یعنی شرکت شهرک ها، صنایع کوچک و صنایع بزرگ است. با تشکیل این مثلث، یک زنجیره به‌هم‌پیوسته شکل می‌گیرد که نتیجه آن ورود محصولات دانش‌بنیان به این چرخه است.
در حوزه بین‌الملل و خدمات خارجی همان‌طور که می‌دانید متأسفانه کشور دچار چالش اساسی است و همین موضوع به سیستم ارتباطی شرکت‌های دانش‌بنیان و خارج از کشور لطمه وارد کرده است. اگر این چالش برطرف شود، با استاندارسازی و بالا بردن سطح کیفی محصولات می‌توان اثرات مربوط به آن چالش را جبران کرد؛ برای مثال شرکت‌های موجود در پارک که محصولات خود را به خارج از کشور صادر می‌کنند را در نظر بگیرید، این شرکت‌ها ویژگی‌های خاصی دارند از جمله: محصولات آن‌ها از یک سطح استاندارد بالایی برخوردارند که کشورهای دیگر آن را می‌پذیرند، دوم از منظر قیمت تمام‌شده محصول، قابلیت رقابتی خوبی دارند، سوم شکل ظاهری محصول به لحاظ بسته‌بندی و قابلیت عرضه، مناسب است، چهارم شرکت موردنظر دارای واحد بین‌الملل فعال باشد و پنجم تأمین نیاز بازار خارجی با استفاده از شناسایی نیاز در خارج و اتکا بر پتانسیل داخل؛ بنابراین این پنج ویژگی موجب می‌شود که یک شرکت بتواند ارتباط خود را با خارج از کشور بدون تکیه به دولت حفظ نماید.

در حوزه کشاورزی در برخی از محصولات به دلیل دسترسی به منابع، قیمت تمام‌شده پایین است و همین امر موجب می‌شود که محصولات رقابتی شوند. در بحث تولید کود و سموم شرکت هایی در پارک وجود دارند که سم و کود ارگانیک تولید می‌کنند و برخی از آن‌ها با خارج از کشور قرارداد دارند و همه این موارد نشان‌دهنده این است که شرکت‌ها از پتانسیل داخل به‌خوبی استفاده کرده‌اند.
دولت نیز با تسهیل صادرات می‌تواند حمایت هایی از این شرکت‌ها داشته باشد. اخیراً وزارت علوم و فناوری با همکاری وزارت امور خارجه، امر ارتباط بین شرکت‌های دانش‌بنیان در داخل و خارج از کشور را تسهیل کرده تا شرکت‌ها محصولات خود را در بازارهای خارجی عرضه کنند.

در مورد چگونگی همکاری‌های نوآورانه و استارت آپی در سطح کشور و به‌ویژه در استان کرمان توضیح دهید.

با توجه به این که 50 درصد شرکت‌های دانش‌بنیان عضو پارک علم و فناوری هستند. پارک علم و فناوری استان در این زمینه از طریق معاونت فناوری ریاست جمهوری اقداماتی انجام داده است تا شرکت‌های دانش‌بنیان با یکدیگر ارتباط داشته باشند که اگر این ارتباط به دو بخش ارتباط بین استارت آپی در داخل استان و در خارج از استان تقسیم شود، در بخش ارتباط در داخل، اخیراً پارک به‌صورت مکتوب از شرکت‌های زیرمجموعه خود درخواست معرفی ظرفیت و پتانسیل‌های خود را نموده تا از طریق واسطه‌گری پارک به دیگر شرکت‌ها معرفی و شرکت‌ها به یکدیگر متصل شوند. در مجموع تعامل بین شرکت‌های پارک خوب است اما باید این تعامل و هم‌افزایی بیشتر شود.

در رابطه با بخش تعامل با خارج از استان نیز روزانه از طریق مکاتبه بین شرکت‌های داخل به سایر پارک‌های مستقر در شهرهای دیگر، تعامل و همکاری صورت می‌گیرد، اما به نظر بنده نکته حائز اهمیت این است که شرکت‌های دانش بنیان اگر به لحاظ فیزیکی به‌صورت مجتمعی در کنار هم قرار گیرند، بسیار کارآمدتر است، این کار می‌تواند از طریق ایجاد شهرک های علم و فناوری، ایجاد مراکز نوآوری و ایجاد مراکز رشد انجام و موجب افزایش تعامل بین استارت آپ ها شود. پارک علم و فناوری استان دارای چهار مجموعه است؛ ازجمله ساختمان پارک واقع در خیابان امام جمعه که 15 شرکت فعال در آنجا به‌صورت فیزیکی مستقر هستند، همین موضوع زمینه‌ای برای ایجاد تعامل بسیاری از این شرکت‌ها با هم شده است، به‌گونه‌ای که در مواردی شرکت‌ها، محصولات یکدیگر را تأمین می‌کنند.

آیا تاکنون به زمینه ارتباطات بین‌المللی فناور و نوآورانه دسترسی داشته‌اید؟ در این خصوص توضیحات لازم را ارائه نمایید؟

در حال حاضر بین سه تا پنج شرکت در پارک دارای این ویژگی هستند که بعضی از آن‌ها در حوزه فناوری های مشترک، ارتباطات بین‌المللی دارند و بقیه در حوزه عرضه محصولات، خدمات به خارج از کشور می دهند. به لحاظ علمی و بنا به تجربه جهانی اعتلای اقتصادی کشور از طریق دانش و اقتصاد دانش‌بنیان محقق می‌شود.

به نظر شما ترویج و توسعه فرهنگ دانش‌بنیان چه در تولید و چه در امر مصرف کالاها و خدمات ساخت ایران در گرو چه اقداماتی است؟ با توجه به شرایط موجود ناشی از بحران کرونا چشم‌انداز آتی در این بخش را چگونه می‌بینید؟

در کشور در حوزه فرهنگ‌سازی در موضوع اقتصاد دانش‌بنیان کاری صورت نگرفته است. قبلاً هم اشاره شد که دانشگاه  و صنعت در کشور ما نسل جدید نیستند و واقعیت این است که منابع انسانی خروجی دانشگاه و صنعت را می‌سازند. کلید یک اقتصاد دانش‌بنیان داشتن یک دانشگاه دانش‌بنیان، نسل جدید و کارآفرین و داشتن صنعت مبتنی بر دانش است؛ بنابراین نیاز است که فرهنگ‌سازی در حوزه منابع انسانی و توسعه صنعتی در کشور اتفاق بیفتد.
در مجموع در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان باید کار فرهنگی زیاد انجام شود و بایستی این امر از دانشگاه ها و مراکزی که در اکوسیستم فناوری درگیر هستند، شروع نمود.

بحران کرونا قدری کار را در بحث شرکت‌های دانش بنیان کُند کرده است، هر چند در حوزه هایی نیز کرونا اثرات مثبتی داشته از جمله این که باعث شد که شکل تقاضاها عوض شود؛ برای مثال در حوزه IT و آموزش های مجازی موجب شد که یک جهش ایجاد شود، توسعه دیجیتال مارکتینگ و اقبال شرکت‌ها به سمت راه اندازی این گونه کسب‌وکارها، در پارک علم و فناوری استان 13 شرکت در حوزه محصولات مقابله و کنترلی کرونا فعال شده اند، محصولاتی از جمله مواد ضدعفونی‌کننده، ونتیلاتور، ماسک و …

به عبارتی با شیوع این بیماری حوزه جدیدی در بحث تولید مواد و در واقع تجهیزات ایجاد شده است.
از منظر دیگر کرونا به بسیاری از کسب‌وکارها آسیب‌زده است، از جمله این که چالش‌هایی  در حوزه گردشگری، صنعت و کشاورزی ایجاد کرد و مهم‌تر از همه با کاهش قدرت خرید مردم، تقاضا کاهش و رکود افزایش یافته است.

رفتار مصرف‌کنندگان در رابطه با کالاها و خدمات دانش‌بنیان ساخت ایران و به‌ویژه ساخت کرمان را چگونه ارزیابی می‌نمایید؟

با توجه به این که شرکت‌های دانش‌بنیان پس از اخذ مجوز دانش‌بنیان پس از دو سال مجدداً توسط معاونت ارزیابی می-شوند؛ بنابراین تعداد 55 شرکت دانش‌بنیان، شناور است، برای مثال ممکن است در سال 10 شرکت وارد و یا خارج شود، به عبارتی آمار تعداد شرکت‌ها به این صورت نیست که در سال آینده تعداد ده مورد بیشتر یا کمتر شوند. در مجموع حدود 230 شرکت به‌صورت پارکی، رشد و پیش رشد فعالیت می‌کنند. اگر این تعداد را به‌عنوان شرکت دانش‌بنیان به حساب بیاوریم، در حال حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان در استان در سطح مطلوبی هستند و بخشی از نیازهای استان را تأمین می‌کنند؛ برای مثال در شرایط بحران کرونا خیلی از شرکت‌های دانش‌بنیان وارد میدان شده و مواد موردنیاز را تولید نموده اند.

در مجموع از لحاظ تولید محصول و ارتباط با مصرف‌کنندگان، علاوه بر خدمات به استان، برخی از شرکت‌ها با خارج از استان و حتی در مواردی با خارج از کشور همکاری دارند. از جمله شرکت پنگان الکتریک که هم‌سطح تولیدکنندگان خارجی، محصولات خود را در داخل و خارج به فروش می‌رساند، شرکت برافزا کشاورز نیز با تولید بیش از 40 نوع کود با کشورهای خارجی قرارداد دارد، شرکت تردد راهنما با تولید سیستم های سرعت‌سنج برای جاده های در سطح کشور خدمات می‌دهد و شرکت پیشرو صنعت که بسیاری از نیازهای مجتمع های مس و گل گهر را تأمین می کند.

در مجموع شرکت‌های دانش‌بنیان علی رغم تعداد کم توانسته اند در تولید محصولات و عرضه خدمات به نسبت سایر شرکت‌ها بهتر عمل کنند و همین دلیلی بر دانش بنیانی آن‌هاست.

با توجه به آمارهای منتشرشده از تعداد 1500 شرکت در استان سهم شرکت‌های دانش‌بنیان از این آمار 5/3 درصد است. با اشاره به این نکته که شرکت‌های دانش‌بنیانی وجود دارند که مجوز دانش‌بنیانی اخذ نکرده اند؛ بنابراین پیش‌بینی بر این اساس است که حداکثر در سال آینده این سهم را به 5 درصد افزایش داد، یعنی به‌صورت متوسط بایستی 10 درصد از شرکت‌های موجود را به سمت دانش‌بنیان سوق داد، البته این کاری است دشوار چون که ارزیابی‌های معاونت فناوری ریاست جمهوری سخت‌گیرانه است. در همین راستا با هدف افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، پارک علم و فناوری با همکاری انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان تمهیداتی فراهم کرده است تا با ارائه تسهیلات، شرکت‌های واجدشرایط در مراحل ثبت نام، درخواست ها و تکمیل فرم های مربوطه با صرف هزینه کمتر و سرعت بیشتری به مرحله دانش‌بنیانی برسند. منتهای مراتب، اعتقاد بنده بر این است که به جای نگاه آماری به این موضوع، به‌صورت واقع‌بینانه به آن توجه شود. به عبارتی اگر یک شرکت به‌عنوان دانش‌بنیان معرفی می‌شود، آیا در واقعیت نیز دانش‌بنیان است یا خیر تا در ادامه آن شرکت تحت حمایت‌های ویژه قرار گیرد.

ارزیابی شما از فضای حاکم بر اکوسیستم استارت آپی استان کرمان چیست؟

فضای حاکم بر اکوسیستم استارت آپی در یک نگاه، رضایت‌بخش نیست. در استان کرمان مواردی وجود دارد که موجب شده فضای استارت آپی پویا و زنده نباشد، یکی از مهم‌ترین موارد، فرهنگ حاکم بر کسب‌وکار در استان است که بسیار ضعیف است؛ به عبارتی منابع انسانی استان که فضای استارت آپی را ایجاد می کنند، چه در حوزه بسترسازی و چه افرادی که استارت آپ را راه می‌اندازند، در هر دو مورد ضعیف هستند. درست است که ضعف در منابع مالی و حمایت‌های دولتی نیز هست، ولی اصلی ترین مورد، منابع انسانی هستند؛ بنابراین با توجه به پتانسیل های موجود در استان، منابع انسانی باید در امور بسترسازی، آموزش، سرمایه‌گذاری و ایجاد اکوسیستم فناوری تقویت شود.

پتانسیل هایی که در استان کرمان وجود دارد در مقایسه با استان های هم‌جوار و حتی فراتر از آن، فوق العاده است. با وجود ظرفیت هایی از جمله صنعت مس، فولاد، کشاورزی و گردشگری، متأسفانه موفق نشده‌ایم متناسب با نیازهای صنایع، فضای استارت آپی لازم را ایجاد کنیم؛ بنابراین لازم است سازمان های اصلی اکوسیستم فناوری دست‌به‌دست هم بستری ایجاد و با توسعه منابع انسانی با تأکید بر اینکه استارت آپ فرهنگ و آموزش می خواهد، پیش بروند. شروع فعالیت اکوسیستم بعد از طرح ریزی نقشه راه و فهم وظایف هر کدام از اعضا، تازه شروع می‌شود و یادآوری این نکته که یک‌شبه نمی توان انتظار داشت که اکوسیستم رشد کرده و به همه اهداف خود برسد چون که فرهنگ کار و کارآفرینی از خانواده و جامعه شروع می‌شود.

متأسفانه نه صداوسیما و نه سازمان های متولی در استان ها در بحث ترویج فرهنگ کارآفرینی وارد نشده‌اند. آیا تا به حال بیلبورد تبلیغاتی با موضوع کارآفرینی در سطح شهر منتشر شده است یا این که صداوسیما برنامه ای با این محور تولید کرده است؟ آیا مدیران مدرسه در آموزش‌وپرورش با مباحث کارآفرینی آشنا هستند؟

جواب همه این سؤالات منفی است. هر چند اخیراً آموزش‌وپرورش در جهت توسعه فرهنگ کار، گام‌هایی برداشته ولی کم است، مهم‌تر از همه مسئله تعداد کم آموزش‌دهنده‌های مباحث کارآفرینی است، معلمی که کارآفرینی آموزش می‌دهد باید خود کارآفرین باشد تا کارآفرینی را به‌صورت عملیاتی تدریس کند. پیشنهاد بنده بر این است که بازارچه های کسب‌وکار موجود در مدارس به سمت فن بازار رفته و در قالب خدمات فنی ارائه شوند؛ برای مثال با آموزش ساده تولید گیاه کاکتوس، علاوه بر آموزش کسب‌وکار و کشاورزی به دانش آموزان، زمینه‌های علاقه‌مندی آن‌ها در این موضوع نیز کشف می‌شود، همچنین می‌توان دانش آموزان را به تولید اپلیکیشن های ساده در واقع نرم‌افزارهای ساده آموزشی تشویق نمود.
در مجموع نمی‌توان گفت در این حوزه ها تا به حال کاری انجام نشده است، بلکه بنیاد نخبگان و آموزش‌وپرورش در این موضوعات ورود کرده اند، اما نکته‌ای که وجود دارد این است که کار به‌صورت جزیره‌ای انجام‌شده است؛ برای مثال، سازمان فنی و حرفه‌ای که در حوزه مهارتی فعال است، آیا مهارت‌های موردنیاز استان را آموزش می‌دهد؟ آیا پذیرش دانشگاه ها در رشته‌های مختلف بر اساس نیاز استان ها است؟ آیا توانسته‌ایم نیازهای صنایع بزرگ با صنایع کوچک را به هم معرفی و آن‌ها را به هم متصل کنیم؟ آیا توانسته‌ایم شرکت‌های دانش‌بنیان را به خوبی به صنایع بزرگ استان معرفی کنیم؟
جای خیلی از نهادها در اکوسیستم فناوری خالی است، مراکز کاریابی در استان را بررسی کنید، خواهید دید که کاریابی حرفه ای در استان وجود ندارد. در دنیا کاریابی‌ها موضوع نیازسنجی‌ها را انجام می‌دهند، ولی کاریابی‌های موجود در استان، حتی نمی‌توانند چهار رسته را طبقه‌بندی نمایند. عدم وجود مراکز مشاوره تخصصی مسئله‌ای دیگر است، واقعیت این است که در استان مراکز مشاوره تخصصی حقوقی، مالیاتی و … وجود ندارد. در نظر بگیرید در استان با وجود تعداد زیاد پژوهشکده، چقدر کار نیاز محور در آن انجام می‌شود؟
وجود اکوسیستم یعنی مشخص کردن جایگاه و تعیین ورودی و خروجی برای هر ارگان است. متأسفانه اکثر سازمان های استان درگیر مسائلی می‌شوند که خیلی به آن‌ها مربوط نیست؛ برای مثال برگزاری استارت آپ را در نظر بگیرید، اکثر سازمان‌ها در استان خود استارت آپ برگزار می‌کنند! درحالی‌که این کار نیاز به تخصص و دانش دارد.

در مورد استراتژی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در استان کرمان توضیح دهید.

یكی از وظایف پارک علم و فناوری، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان است. همان‌طور که پیش تر گفته شد پارک علم و فناوری با همکاری انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های متقاضی را در مراحل ثبت‌نام و انتقال اطلاعات کمک می‌کند. در همین راستا تفاهم‌نامه‌ای با انجمن بسته شده است با این هدف که هر سال 20 درصد به تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان افزوده شود.
انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان مبلغی را جهت ثبت‌نام، راهنمایی و … برای شرکت‌های متقاضی پیش‌بینی نموده است و از شرکت‌ها اخذ می‌نماید که در این بین پارک علم و فناوری با قبول بخشی از این هزینه، شرکت‌های مذکور را در امر ثبت‌نام و انتقال اطلاعات یاری می‌کند تا این پروسه دقیق‌تر و سریع‌تر انجام گیرد.

چنانچه توضیحات تکمیلی لازم می‌دانید، بفرمائید.

الزاماتی که جهت رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان نیاز است عبارت‌اند از:
– ایجاد و به‌کارگیری ایده های نو،
– ایجاد محیط مناسب و رقابتی برای فعالیت های اقتصادی در مقابل فضای روابطی،
– شناسایی طرح‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان جهت سرمایه‌گذاری در آن‌ها،
– توجه به آموزش و یادگیری اقتصاد دانش‌بنیان،
– ایجاد زیرساخت های لازم؛ برای مثال تسهیل بروکراسی های اداری در حوزه‌های مالیات و بیمه،
– ایجاد و تسهیل قوانین حمایتی در راستای اقتصاد دانش بنیان،
– در اولویت قرار دادن شرکت‌های دانش بنیان در قراردادهای بزرگ،
– استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان در تأمین نیازهای کشور، برای مثال جلوگیری از واردات محصولاتی که شرکت‌های دانش‌بنیان تولید می کنند،
– وضع معافیت های مالیاتی، بیمه ای و حذف عوارض  از جمله عوارض گمرکی و … برای شرکت‌های دانش‌بنیان،
– توجه ویژه به مراکز نوآوری، پارک علم و فناوری، مراکز رشد، مناطق ویژه فناوری و مناطق ویژه اقتصادی،
– اعطای تسهیلات از طرف صندوق پژوهش و فناوری با کارمزد پایین.
صندوق پژوهش و فناوری حدود دو سال است که در کرمان راه‌اندازی شده است. از سال گذشته حدود 5/2 میلیارد تومان از شرکت‌های استارت آپی پیش رشد حمایت شده است و پیش‌بینی‌شده که تا پایان امسال حدود 4 میلیارد تومان از شرکت‌های پیش رشد، رشد و پارکی حمایت شود که جالب است بدانید این حمایت‌ها در استان کرمان برای اولین بار است که اتفاق می‌افتد.
اعتقاد بنده بر این است که قبل از حمایت و تسهیلات، داشتن تفکر طراحی مهم است؛ انجام کسب‌وکار، لزوماً پول و در واقع سرمایه نمی‌خواهد، بلکه به ایده، استراتژی و تفکر طراحی نیاز دارد. برای داشتن تفکر طراحی به آموزش نیاز است. شدیداً اعتقاد بنده بر منابع انسانی و آموزش است. اگر سرمایه در اختیار منابع انسانی که دانش ندارد، قرار گیرد، سرمایه از بین می‌رود. از 100 درصد افرادی که وارد کسب‌وکار می‌شوند و یا به عبارتی تشکیل شرکت دانش‌بنیان می‌دهند فقط 10 درصد هستند که موفقند و آن‌ها کسانی اند که تفکر طراحی دارند. در استان 230 شرکت فناور وجود دارد که همه آن‌ها سرمایه، آموزش و محل استقرار دریافت کرده اند ولی خروجی مطلوب حدود همان 10 درصد این تعداد است.
در آخر نه به‌واسطه داشتن مسئولیت در پارک، بلکه به‌واسطه تجربه‌ای که سال‌ها در این حوزه به دست آمده است، عرض می‌کنم، انصافاً با وجود وضع نامناسب فرهنگ کارآفرینی در استان، با صرف سرمایه‌گذاری‌هایی زیادی که در این بخش انجام‌شده است، خروجی لازم در حال شکل‌گیری است.
در سال گذشته بالغ بر 24 دوره آموزشی یعنی به‌طور متوسط در هر ماه 2 کارگاه آموزشی باکیفیت در پارک برگزار شده است و خوشبختانه بازخورد خوبی داشته است، اگرچه با شیوع بیماری کرونا دوره‌های آموزشی به‌صورت مجازی برگزار می‌گردند و در مواردی ممکن است بازدهی پایین باشد، ولی تقویم دوره‌های آموزشی که به‌صورت سالیانه تدوین می‌شود و تمامی ملزومات آموزش در این حوزه را در بردارد، متوقف نشده و پابرجاست. از جمله دوره‌های آموزشی در حوزه‌های مالیات، بیمه، بوم کسب‌وکار، کنترل پروژه، مناقصات و …
در مجموع از عملکرد پارک علم و فناوری در زمینه‌های سیستم آموزشی، حمایت‌های مالی و استقرار به‌صورت نسبی رضایت وجود دارد، ولی کافی نیست. تعداد شرکت‌های فناور در استان در دو سال قبل، در حدود 90 شرکت بوده است، اما از سال گذشته بیش از 100 درصد افزایش پذیرش را شاهد بوده ایم به‌طوری‌که از شروع امسال بین 30 تا 40 شرکت پذیرش شده‌اند و در حال حاضر 230 شرکت فناور در استان وجود دارد. در نهایت این که استراتژی جدید پارک، نظارت، آموزش و ارزیابی قوی شرکت‌های موجود خواهد بود.