بازآفرینی ثروت در بهشت معادن

استان کرمان با مساحتی بیش از 180 هزار کیلومترمربع، دارای معادن مهمی از جمله مس (رتبه دوم ذخایر مس جهان)، آهن (بزرگ‌ترین معدن شناخته‌شده سنگ‌آهن خاورمیانه)، تیتانیوم، سنگ های قیمتی، کروم و زغال‌سنگ است که موجب شده است این استان به‌عنوان قطب و بهشت معادن ایران شناخته شود. بااین‌وجود، شناسایی و اکتشاف معادن همچنان به‌عنوان یکی از چالش های اساسی توسعه و راه‌اندازی صنایع تبدیلی معدنی گریبان‌گیر حوزه صنعت در این استان است. از طرف دیگر، عدم استقرار فن آوری های نوین استخراج، نوسازی و به‌روزآوری ماشین‌آلات، تجهیزات و بهره‌برداری از معادن، ضعف در مدیریت و عدم برنامه‌ریزی صحیح در تأمین منابع مالی در طول سالیان گذشته، گرایش به خام‌فروشی را در بهره‌برداری از معادن بالا برده است.

ثروت خدادادی و انبوه ذخایر مواد معدنی در استان کرمان تا زمانی‌که در خدمت توسعه، پیشرفت و آبادانی استان و به‌تبع آن کشور قرار نگیرد، با افزایش خام‌فروشی و افزایش حجم نقدینگی به‌عنوان یکی از عوامل تهدیدکننده اقتصاد، قلمداد می شود. بنابراین، ارزش‌آفرینی این ثروت در گرو سرمایه گذاری برای ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی معدنی و تکمیل زنجیره های ارزش‌افزوده در اقتصاد معدنی استان کرمان با رویکرد توسعه پایدار برای نسل حاضر و نسل های بعدی است. البته بازآفرینی این ثروت تنها با تکیه بر ذخایر معدنی و جذب سرمایه میسر نیست و استفاده و بهره مندی از سایر عوامل تأثیرگذار از جمله سرمایه های انسانی، ارتقای بهره‌وری، مدیریت دانش و به‌کارگیری فن آوری های نوین ضروری است.

ازاین‌رو، برای ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی معدنی در استان کرمان نیز ارتقای توانمندی، افزایش بهره وری و اثربخشی متقابل در سه حلقه کلی و به  هم وابسته زنجیره ارزش صنایع معدنی به شرح زیر ضروری است:
1) صنایع بزرگ
2) صنایع کوچک و متوسط
3) شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه‌دهنده خدمات فنی و مهندسی
در طول سالیان گذشته، صنایع بزرگ فرآوری و استحصال محصول در مجاورت معادن استان کرمان احداث شده اند که منجر به توسعه زیرساخت های موردنیاز از جمله آب، برق، گاز و مخابرات برای این صنایع و انتفاع مناطق هم‌جوار شده است. از جمله زیرساخت‌های اجراشده و یا در حال اجرای سال های اخیر می توان به خط انتقال آب خلیج‌فارس برای کارخانجات مس، آهن و فولاد در سرچشمه و گل‌گهر سیرجان، شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در شهرهای کرمان، زرند و سیرجان، نیروگاه‌های تولید برق سیکل ترکیبی در شهرهای کرمان و سیرجان، خط دوم انتقال گاز شهری از کرمان به زرند، احداث جاده و یا باند دوم راه های بین‌شهری و غیره اشاره کرد.
هم زمان با فعالیت صنایع بزرگ در استان کرمان، ایجاد، راه‌اندازی و توسعه حلقه دوم زنجیره ارزش صنایع معدنی شامل سایر صنایع متوسط مرتبط از جمله کارخانجات تولید آهک، اسید، لاستیک، فروآلیاژ، نسوز و غیره نیز به‌عنوان تأمین‌کننده نیازهای فرایندی صنایع بزرگ، گام دیگری در جهت توسعه صنعتی استان، ایجاد اشتغال پایدار، تولید ارزش‌افزوده و بهبود فضای کسب وکار است. همچنین تعداد 40 شهرک و ناحیه صنعتی در سطح استان کرمان، موقعیت ممتازی برای ایجاد و توسعه صنایع کوچک و متوسط، خوشه‌های صنعتی کسب‌وکار و پیمانکاری فرعی صنعتی (SPX 1) ایجاد کرده است که تاکنون آن‌گونه که شایسته است از این زیرساخت با ظرفیت بالا، به دلایل گوناگون در صنایع تبدیلی معدنی استفاده مطلوبی نشده است و در پاره‌ای موارد، صنایع بزرگ برای رفع نیازهای عادی خود ناچار به صرف زمان و هزینه بیشتر برای دریافت کالا و یا اخذ خدمات موردنیاز از سایر تأمین‌کنندگان کالا و خدمات در خارج از استان کرمان شده‌اند.
و در سطح سوم شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه‌دهنده خدمات فنی و مهندسی، پیشران ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی معدنی در استان کرمان و حلقه واسط صنایع بزرگ با صنایع کوچک و متوسط در بازآفرینی ثروت ملی هستند که در واقع نقش مهم و انکار‌ناپذیری دارند.
در حلقه ارتباط زنجیره ارزش صنایع بزرگ، صنایع کوچک و متوسط و شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه‌دهنده خدمات فنی و مهندسی در حوزه صنایع معدنی، توجه به این نکته ضروری است که ذخایر در دسترس منابع معدنی در آینده‌ای دور یا نزدیک به اتمام می‌رسند و در این رهگذر و در صورت عدم رشد متوازن کلیه حلقه های زنجیره ارزش و عدم اتخاذ رویکردهای اقتصاد چرخشی2 (مدور)، نه‌تنها اهداف توسعه ای محقق نمی‌شود، بلکه تأثیرات وارده بر محیط‌زیست، آب‌وهوا نیز تا مدت‌ها غیرقابل‌جبران خواهند ماند. برای حصول به اقتصاد چرخشی در معادن، شرکت های دانش‌بنیان ارائه‌دهنده خدمات فنی و مهندسی از طریق تأمین نیازهای مربوط به طراحی محصول با ماندگاری طولانی، سهولت در نگهداری و تعمیرات، بازسازی، نوسازی، بازچرخانی و بازیافت و با تکیه بر فن آوری های به‌روز علاوه بر رشد بازارهای پایین‌دستی، راه غلبه بر چالش تغییرات آب‌وهوایی و حفظ منابع محدود برای آیندگان را فراهم می‌کنند تا منجر به استفاده بهینه از ذخایر و منابع و کمینه نمودن ضایعات شوند. در این رابطه می‌توان گفت که توسعه اقتصاد چرخشی، نگاهی جامع‌نگر است که می‌تواند علاوه بر پایداری طبیعی، جذابیت‌هایی را برای پایداری سیستمی ایجاد کند تا از این طریق، بسیاری از شرکت‌‌های پایین‌دستی (شرکت‌های مربوط به توسعه مدیریت ضایعات و پسماند و ایجاد محصولات درآمدزا (مانند قراضه)) وارد بازار شده و بنابراین، بازار محصولات دسته دوم به دلیل قیمت‌های کمتر، کم‌کم جایگزین استفاده از مواد اولیه خالص می‌شود. لذا، ایجاد شبکه‌ای از صنایع در جهت بهره‌برداری بهینه از منابع، استفاده از محصولات جانبی، مدیریت ضایعات و پسماند، شکل‌گیری و اجرای فعالیت‌های ترویجی و ایجاد هم‌راستایی ساکنین منطقه‌ای با رونق صنایع جاور، توسعه فناوری‌های جدید در جهت بهره‌برداری و تولید ارزش‌افزوده کارآمد از منابع و مدیریت دانش در صنایع معدنی به منظور به اشتراک‌گذاری تجارب صنایع برای استحصال بهینه از منابع و تولید اشتغال پایدار می‌تواند از جمله موارد اصلی ‌بازآفرینی ثروت از طریق صنایع معدنی و صنایع تبدیلی معدنی در کشور باشند.
البته در حال حاضر صنایع معدنی با مخاطرات گوناگونی از جمله محدودیت‌های منطقه‌ای مربوط به دسترسی به زیر-ساخت های جاده ای و ریلی، افزایش و یا عدم ثبات در نرخ حامل‌های انرژی و یا قطع یا کاهش میزان حامل های انرژی (برق و گاز) و یا آب در فصول سرد و یا گرم سال و لزوم سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در حوزه اکتشاف، تجهیز و نوسازی معادن و به‌روزآوری فن آوری های استخراجی روبه رو هستند.
ازاین‌رو، باید توجه داشت که موهبت ذخایر معدنی تنها زمانی می تواند ضامن رشد و توسعه اقتصاد ملی شود که همراه با رونق صنایع بزرگ معدنی باشد؛ به‌عبارتی‌دیگر می توان گفت توسعه از معدن آغاز می شود. از این جهت برای حفظ رونق صنایع معدنی، تحقق استقرار کامل زنجیره ارزش مواد معدنی در داخل کشور همراه با استقرار بهره وری سبز مشتمل بر ارتقای پیوسته بهره وری منابع انسانی، محیط‌زیستی، تجهیزاتی و فرایندی، افزایش رقابت‌پذیری در بازارهای بین‌المللی و بلوغ صنعتی، مدیریتی و بازرگانی به منظور پایداری و حفظ تاب آوری در مقابل مخاطرات درونی و خارجی ضروری است.