اقتصاد باغبانی ایران و جایگاه استان كرمان؛ چالش‌ها و راهكارها

در ایران با استناد به آمارنامه محصولات باغبانی منتشرشده وزارت جهاد كشاورزی در سال 1398، سطح زیر كشت محصولات باغبانی به میزان 2953971 هكتار است كه 23459467 تن محصول سالیانه تولید می‌گردد. 84,9 درصد از سطح زیر كشت این محصولات بارور و 15,1 درصد آن غیربارور است. 86,9 درصد از سطح بارور محصولات باغبانی كشور آبیاری شده درحالی‌که 13,1 درصد آن دیم می‌باشد. 93,7 درصد از تولید باغبانی كشور آبی و 6,3 درصد آن دیم است. بیشترین سطح بارور محصولات باغی به ترتیب در استان‌های خراسان رضوی، فارس، كرمان، مازندران و آذربایجان غربی می‌باشد، درحالی‌که بیشترین میزان تولید سالیانه به ترتیب متعلق به استان‌های فارس، مازندران، تهران، آذربایجان غربی و جنوب استان كرمان است. بیشترین سطح زیر كشت محصولات باغی كشور به ترتیب مربوط به پسته، انگور، سیب، بادام و پرتقال است. بیشترین میزان تولید محصولات باغبانی به ترتیب مربوط به سیب، پرتقال، انگور، خیار و خرما می‌باشد. 56,4 درصد از سطح زیر كشت بارور و 40,5 درصد از تولید محصولات باغی كشور مربوط به محصولات نیمه گرمسیری و خشك است. با وجودی كه تنها 0,5 درصد از سطح زیر كشت بارور متعلق به محصولات گلخانه‌ای بوده است، این محصولات 12 درصد از تولیدات باغبانی را به خود اختصاص داده‌اند كه این خود نشان از بهره‌وری بالای عوامل و نهاده‌های تولید بویژه آب، زمین و نیروی انسانی در بخش تولیدات گلخانه‌ای دارد و به نظر می‌رسد توسعه این بخش از محصولات در شرایطی كه كشور ما از محدودیت شدید منابع آب در دسترس كشاورزی رنج می‌برد، بایستی در اولویت توسعه بخش كشاورزی و باغبانی قرار گیرد.
بر اساس آمار سال‌های 2016 تا 2019 سازمان خواروبار و كشاورزی ملل متحد (فائو)، ایران در تولید 15 محصول باغی دارای رتبه كمتر از 10 جهانی است و در مجموع ایران توانسته است رتبه 8 دنیا در تولید مهم‌ترین محصولات باغبانی را به خود اختصاص دهد. كشور ما در تولید زعفران رتبه اول، در تولید پسته، خرما، زردآلو رتبه دوم، در تولید گردو، گیلاس و هندوانه رتبه سوم، در تولید انجیر، سیب‌درختی، پرتقال و خیار رتبه چهارم، در تولید بادام و بادمجان رتبه پنجم، در تولید چای رتبه هفتم و در تولید انگور رتبه نهم جهانی را به خود اختصاص داده است.
با استناد به آمار مستخرج از وب‌سایت سازمان توسعه تجارت در سال 1399، جمع ارزش صادرات 10 محصول مهم باغبانی در سال 1399 حدود 3752 میلیون دلار بوده است. جمع کل صادرات همه محصولات باغبانی به غیر از صنایع غذائی مربوطه، 4088 میلیون دلار گزارش شده است. لذا سهم کلیه محصولات باغبانی از صادرات کشاورزی و صنایع غذائی کشور (6157 میلیون دلار) در سال مزبور 66,4 درصد می‌باشد. سهم 10 محصول مهم باغبانی از کل صادرات کشاورزی و صنایع غذائی 60,93 درصد بوده است. کل صادرات غیرنفتی کشور در سال 1399 تقریباً 34793 میلیون دلار گزارش گردیده است که صادرات باغبانی کشور حدود 12 درصد از آن را به خود اختصاص داده است. صادرات پسته به تنهائی حدود 4 درصد از صادرات غیرنفتی و 33,4 درصد از صادرات باغبانی کشور را دارد. سهم صادرات مجموعه كالاهای صنایع غذایی و کشاورزی حدود 17,6 درصد از ارزش کل صادرات غیرنفتی در سال 1399 بوده است.
پسته، میوه‌ها و سبزی‌های تازه، گوجه‌فرنگی، سیب‌درختی، خرما، کشمش، زعفران، هندوانه، پیاز و سیب‌زمینی به ترتیب 10 محصول صادراتی مهم باغبانی از نظر ارزآوری برای اقتصاد ایران بوده‌اند.
اگر چه كشور ما در تولید محصولات كشاورزی و بویژه تولیدات باغبانی توانسته است رتبه جهانی خوبی را به دست آورد، اما متأسفانه از نظر حجم و ارزش صادرات موفقیت قابل‌توجهی نداشته‌ایم و فاصله ما با كشورهای مطرح صادرکننده دنیا بسیار زیاد است. بر اساس آمار فائو در سال 2021، برای نمونه كشور برزیل به‌عنوان پنجمین صادرکننده جهانی توانسته است با 55,4 میلیارد دلار ارزآوری قابل‌توجهی را از محصولات كشاورزی خود داشته باشد، درحالی‌که مجموع صادرات كشاورزی و صنایع غذائی كشور ما در سال 1399 تنها حدود 6,2 میلیارد دلار بوده است.