چکیده
امنیت غذایی به معنای دسترسی مردم به غذای کافی، ایمن و سالم است. تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر و کاهش توان سرزمینی از لحاظ منابع پایه آب‌وخاک باعث شده است که الگوی تولید و مزیت تولید برخی از محصولات در مناطق مختلف تحت تأثیر قرار گرفته و تغییرات اساسی پیدا نماید و این موضوع امنیت غذایی پایدار را در آینده تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.
تغییرات اقلیمی منجر به تغییرات در الگوی هواشناسی شرایط محیطی می‌شود و می‌تواند میزان تولید محصولات کشاورزی را تحت تنش بسیار زیادی قرار دهد؛ برای مثال افزایش دما و کاهش بارش‌ها منجر به خشک‌سالی در برخی مناطق و سیل در مناطق دیگری می‌شود که هر دوی این پدیده‌ها باعث کاهش تولید و تغییر مزیت نسبی تولید در برخی مناطق خواهد شد.
به‌طور مثال تغییر سطح زیرکشت محصولات گلخانه‌ای در سال‌های توسعه این نوع کشت در ایران (1400-1375) بیشتر از 30 برابر شده است به‌طوری‌که از 588 هکتار در سال 1375 به 18079 هکتار در سال 1400 با میانگین 673 هکتار در سال رسیده است که نشانگر رشد زیاد این بخش است.
محصولی مانند زعفران، خاص مناطق خشک و کم باران است، لذا کشت این محصول در بسیاری مناطق کشور توسعه پیدا کرده است و میزان سطح زیرکشت آن از ۱۲۳ هزار هکتار در سال 1402 به ۱۲۷ هزار هکتار در سال 1403 رسیده است و در برخی استان‌ها طی ده سال اخیر، کشت زعفران تا 4 برابر افزایش یافته است. سطح زیر کشت محصول کم آب بر و مقاوم به خشکی مانند پسته از 479 هزار هکتار در سال 1396 به 7/559 هزار هکتار در سال 1402 رسیده است که قابل توجه می‌باشد.
در سال‌های اخیر به‌صورت میانگین سالانه حدود ۱۵ تا ۲۰ تن فرسایش خاک وجود دارد که این میزان در مناطق مختلف کشور کمابیش وجود دارد. تغییر کاربری اراضی به‌صورت غیرقانونی، از بزرگ‌ترین عوامل از دست رفتن خاک محسوب می‌شود و زمانی که خاک و حاصل خیزی آن از دست می‌رود درواقع یک بخش مهم برای تولید محصولات کشاورزی با مشکل مواجه می‌شود.
متأسفانه به دلیل عدم بهره‌وری در مصرف نهاده‌های تولید مانند انواع کودها و سموم شیمیایی، عدم توجه به توصیه‌های کودی و مصرف بی‌رویه و بدون ضابطه و نظارت، هم خاک‌ها آلوده شده و هم این‌که محصول دارای باقی‌مانده سم و کود غیرمجاز شده است. بررسی‌ها نشان داده است به دلیل همین مصارف بی‌رویه، کیفیت خاک‌ها به‌شدت کاهش‌یافته است. علاوه بر این به دلیل خشک‌سالی‌های پی‌درپی، پایین رفتن سطح ایستایی و افزایش عمق دسترسی به آب موردنیاز کشاورز و رسیدن عمق آب به لایه‌های آهکی و نمکی و شور شدن آب چاه‌های کشاورزی، با آبیاری زمین‌های کشاورزی خاک نیز شور شده است و بسیاری از گیاهانی که مقاوم به شوری نیستند در این خاک‌ها قابلیت رشد و تولید ندارند.
در کشور ما برنامه‌ریزی منطقه‌ای کشت، سال‌های زیادی انجام‌نشده است و این برنامه‌ریزی بدون توجه به توان سرزمینی و توسعه بخش‌های مختلف بویژه کشاورزی و صنعت انجام‌گرفته است.
توجه به اقتصاد سبز و شاخص‌های بهره‌وری سبز در جهان یکی از مباحث جدید در مجامع علمی جهان است که هدف آن امنیت غذایی پایدار، عدالت اجتماعی و ایجاد اطمینان در خلأ نعمت منابع پایه سرزمینی همراه با رشد اقتصادی است. لذا توسعه اقتصادی در بخش‌های مختلف بایستی بر مبنای حفظ محیط‌زیست، توان اکولوژیکی و کاهش اثرات توسعه در زیست‌بوم‌های مناطق مختلف باشد.
بدون توجه به این موضوع و عدم رعایت بهره‌وری در مصرف نهاده‌ها و توسعه، بدون در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی بسیاری از مناطق کشور ما مزیت تولید خود را از دست خواهد داد. توجه به برنامه الگوی کشت که با توجه به میزان منابع آبی و خاکی موجود تدوین و در حال عملیاتی شدن است می‌تواند کمک شایانی به حفظ مزیت تولید محصولات اساسی و استراتژیک و امنیت غذایی پایدار نماید. در الگوی کشت تدوین‌شده، تولید برخی محصولات آب بر که موجب مصرف آب زیاد در بخش کشاورزی می‌شود محدود شده است و در برخی مناطق هیچ مزیتی برای تولید ندارند.
محصولات اساسی و استراتژیکی مثل گندم و جو که موجب تخریب خاک می‌شوند و در سیاست‌گذاری تولید کشور وجود دارند، بایستی در تناوب سایر محصولات کشت شوند تا خاک حاصل خیز از دست نرود. رعایت آیش و استراحت به خاک زراعی و تناوب کمک شایانی به حفظ الگوی کشت این محصولات خواهد داشت.
پیشنهاد می‌گردد جهت حفظ امنیت غذایی، اشتغال و درآمدزایی پایدار در بخش کشاورزی، برنامه الگوی کشت، جدی گرفته شود. از توسعه و تولید محصولاتی که آب زیادی مصرف می‌کنند جلوگیری شود، ارقام زودبازده و پربازده، ارقام مقاوم به خشک‌سالی و کمبود آب، ارقام مقاوم به پدیده‌های جوّی و عوامل بیماری‌زا، توســعه تکنولوژی نویـن آبیـــــاری، هوشــــمند سازی بخش کشــاورزی، توســـعه گلخانه‌ها و کشـــــــت‌های فرا ســـرزمینی هم می‌توانند به حفظ توان سرزمینی و مزیت تولید در بخش‌هــای مختلف کشور کمک نمایند.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
