یكی از مسائل چالشی حاكم بر نظام‌ها و الگوهای توسعه صنعتی كشورهای مختلف، توجه به صنایع کوچک به‌عنوان محور توسعه در فرآیند توسعه صنعتی آن‌ها است. پاسخ به این كه صنایع كوچك نیز می‌توانند نقشی در فرآیند توسعه صنعتی ایفا كنند و شایسته توجه و تمهید شرایط لازم برای توسعه هستند، دیدگاه کلان توسعه کشورها را مشخص می‌نماید.
در اغلب كشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه، علاوه بر صنایع بزرگ، صنایع كوچك نیز از جایگاه بسیار بالایی در سیاست‌گذاری‌ها و حمایت‌های دولتی برخوردارند و توانسته‌اند نقش بسیار قابل‌توجهی در بهبود توان رقابت‌پذیری صنعتی، ایجاد و توسعه اشتغال، كمك به توزیع درآمد، توسعه و تقویت كارآفرینی ایفا نمایند. به عبارت دیگر در این كشورها با درك اهمیت و جایگاه صنایع كوچك، توجه جدی به توسعه و تقویت هم‌زمان صنایع كوچك و بزرگ در كنار یكدیگر شده است.
تجربیات کشورهای پیشرو و توسعه‌یافته نشان می‌دهد، تقویت، بهبود و تكمیل زنجیره ارزش تولیدات صنعتی مبتنی بر قابلیت‌های ذاتی آن‌ها، یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تضمین‌کننده موفقیت صنایع كوچك و بزرگ است. توسعه تعامل و همكاری بین خریداران و سازندگان تجهیزات، قطعات و ماشین‌آلات صنعتی و از آن مهم‌تر ارتقاء شیوه و رویكرد تعاملی بین آن‌ها، مهم‌ترین فلسفه ایجاد الگویی تحت عنوان نظام پیمانكاری فرعی در بسیاری از كشورهای توسعه‌یافته یا درحال توسعه می‌باشد.
مبادلات پیمانکاری فرعی1: درواقع الگویی است به‌مانند الگوی توسعه خوشه‌های صنعتی، یکی از روش‌های عمده توسعه صنایع کوچک و متوسط2 (SMEs) به‌ویژه در حوزه پیمانکاری است که ایده اولیه ایجاد آن در یونیدو3 از سال 1970 شکل گرفت و تا سال 1985 به شکل امروزی خود درآمد. در این مدل تقویت توانایی صنایع كوچك و متوسط حوزه پیمانکاری از طریق تکمیل و بهبود زنجیره ارزش آن‌ها برای افزایش تولید و اشتغال‌زایی، به‌روزآوری فرآیندهای فنی و محصولات، بهبود قابلیت رقابت بین‌المللی، جلب سرمایه‌گذاری و سفارش‌های خارجی، تشویق جایگزینی واردات و رشد صادرات محصولات دنبال می‌شود. هدف این برنامه تقویت توانایی صنایع کوچک و متوسط برای افزایش تولید و اشتغال‌زایی آن‌ها، به‌روزآوری فرآیندهای فنی و محصولات آن‌ها، بهبود قابلیت رقابت بین‌المللی آن‌ها، جلب سرمایه‌گذاری و سفارش‌های خارجی، تشویق جایگزینی واردات و رشد صادرات محصولات تولیدی، بوده است.
یکی از راه‌های مدرن و مؤثر سازمانی برای تولید محصولات صنعتی از راه همکاری واحدهای تولیدی مکمل است. در این حالت یک پیمانکار اصلی همراه با عرضه‌کنندگان پیمانکاری فرعی متعدد وجود دارند؛ به عبارت دیگر در نظام پیمانکاری فرعی، توافق بین دو گروه یعنی پیمانکار اصلی و پیمانکار فرعی است.
پیمانکار اصلی4 اقدام به واگذاری تولید قطعه‌ها و اجزای قابل مونتاژ اصلی یا فرعی و یا بخشی از خدمات موردنیاز محصول نهایی به یک یا چند بنگاه تولیدی می‌کند.
پیمانکار فرعی بر اساس مشخصات فنی تعیین‌شده توسط پیمانکار اصلی (کارفرما) کار را انجام می‌دهد. بدیهی است در نظام تولید، به‌ویژه در حوزه‌های صنعت، تقسیم‌کاری که به این روش انجام می‌پذیرد موجب ارتقای روزافزون تخصص پیمانکار فرعی در یک یا چند فرآیند فنی می‌شود. درواقع نظام مبادلات پیمانکاری فرعی (SPX) با کمک توسعه بازار بنگاه‌های کوچک و متوسط در سطح بین‌المللی در کنار آموزش و ارتقاء توانمندی بنگاه‌ها، اقیانوسی از فرصت‌های رشد و تعالی را پیش روی بنگاه‌ها قرار داده است.
پیمانکاری‌های فرعی صنایع کوچک و متوسط از لحاظ رابطه با صنایع بزرگ به چهار گروه تقسیم می‌شوند:
الف ـ پیمانکاری فرعی برای ساخت قطعه‌ها و کالاهای نیم ساخته صنعتی،
ب ـ پیمانکاری فرعی برای تکمیل و مونتاژ قطعه‌ها و کالاهای صنعتی،
ج ـ پیمانکاری فرعی برای انتقال اطلاعات و دانش فنی و ارتقای تکنولوژی،
د ـ پیمانکاری فرعی برای انجام تحقیق و طراحی بخشی از یک طرح بزرگ و یا طرح توسعه واحدهای بزرگ.
* موضوعاتی مانند تأمین مواد اولیه، مشارکت بلندمدت، کارخانه مجازی و … مشمول نظام مبادلات پیمانکاری فرعی نیست.
سه تحول اساسی در اقتصاد جهانی، اهمیت فعالیت‌های بنگاه‌های اقتصادی کوچك را نسبت به فعالیت‌های بنگاه‌های بزرگ افزایش داده است. می‌توان یکی از مؤثرترین عوامل در رشد و توسعه سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی هر کشوری را بنگاه‌های کوچک و متوسط اعلام نمود. پیمانکاری فرعی و مبادله‌های مشارکتی، یکی از راه‌های پیوند بین صنایع کوچک و بزرگ و عاملی برای تداوم تولید در واحدهای صنعتی و رونق بخشیدن به کل اقتصاد است. از این رو مورد توجه مسئولین و دولتمردان کشورها توسعه‌یافته و در حال توسعه قرارگرفته است.
برای گسترش پیمانکاری فرعی، ایجاد ارتباط و اعتمادسازی بین واحدهای کوچک و بزرگ صنعتی اهمیت بسیاری دارد. حداکثر بهره‌برداری از امکانات آزمایشگاهی و شبکه کنترل موجودی در صنایع طرف قرارداد، بهره‌مندی از تجربه‌های فنی- تخصصی کارشناسان طرف قرارداد و در نتیجه ارتقای توان علمی- تخصصی و بهره‌وری واحدهای صنعتی کوچک، استفاده از توان بالقوه تولیدی و رفع مشکل کمبود تقاضا در واحدهای تولیدی موردنظر از مهم‌ترین مزایای پیمانکاری فرعی صنعتی است. همچنین از لحاظ تولید انبوه، نرخ تمام‌شده کالا در حداقل قرار می‌گیرد.
علی‌رغم این‌که در کشور بیش از 95 درصد کل واحدهای تولیدی در گروه صنایع کوچک و متوسط قرار می‌گیرند، این بنگاه‌ها سهم چشم‌گیر در تولید ناخالص ملی و ایجاد ارزش‌افزوده کسب نکرده و با کمبود شدید در این بخش مواجه هستند. به نظر می‌رسد کاهش موقعیت و مزیت بنگاه‌های کوچک و متوسط نسبت به صنایع بزرگ، متأثر از عوامل درون بنگاهی و برون بنگاهی متعددی باشد از این رو نهادهایی همچون نظام مبادلات پیمانکاری فرعی یکی از راه‌های مدرن و مؤثر سازمانی برای تولید محصولات صنعتی از راه همکاری واحدهای تولیدی مکمل است که می‌تواند نقش مهمی در توسعه و ارتقاء بنگاه‌های کوچک و متوسط ایفا نماید اهمیت این مراکز زمانی پررنگ‌تر می‌گردد که با توجه به اهداف این مراکز و ایجاد همکاری‌ها بین واحدها میزان رشد صنعتی و کاهش تعطیلی و ناکارآمدی این نوع بنگاه‌ها کاهش یابد. ارائه راهکار در این شیوه به‌گونه‌ای است که تلاش می‌گردد ارتباط مناسبی بین بنگاه‌های اقتصادی در زنجیره ارزش و تأمین قطعات صنعتی ایجاد گردد.
1- ارتقای فضای کسب‌وکار و زیرساخت‌های صنعتی
2- سرمایه‌گذاری در فن‌آوری و نوآوری
3- افزایش رقابت‌پذیری با حمایت از خوشه‌ها و شبکه‌های کسب‌وکار
4- رعایت استانداردها و فراهم نمودن زیرساخت‌های کیفیت
5- راه‌اندازی و حمایت از تشكیل مؤسسات خدمات توسعه کسب‌وکار BDS ها
6- تسهیل تجارت
مزایای پیمانکاری فرعی صنعتی برای صنایع کوچک
حداکثر بهره‌برداری از امکانات آزمایشگاهی و سیستم کنترل موجود در صنایع طرف قرارداد،
بهره‌مندی از تجربه‌های فنی – تخصصی کارشناسان طرف قرارداد و درنتیجه ارتقای توان علمی – تخصصی و بهره‌وری واحدهای صنعتی کوچک،
استفاده از توان بالقوه تولیدی و رفع مشکل کمبود تقاضا در واحدهای تولیدی موردنظر،
به لحاظ تولید انبوه، قیمت تمام‌شده کالا حداقل قرار می‌گیرد،
توزیع درآمد بهتر و افزایش درآمد کارکنان و درنهایت اجتماع،
تولیدات به‌صورت تخصصی و حرفه‌ای شکل می‌گیرد و باعث دستیابی سریع‌تر به نوآوری ها و خلاقیت ها شده و در نتیجه تنوع در تولیدات افزایش می‌یابد.
مزایای پیمانکاری فرعی برای صنایع بزرگ
صنایع بزرگ با کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و جلوگیری از گسترش بی‌رویه واحدها و بعضاً با تعطیل کردن پاره‌ای از بخش‌های خط تولید و سپردن کار تولید قطعه‌ها و کالاهای صنعتی و حتی بخش طراحی و مونتاژ کالا به واحدهای کوچک طراحی و مهندسی و مونتاژ، نه‌تنها از کاهش حجم تولید واحد صنعتی خود جلوگیری می‌کند، بلکه برعکس حجم تولید و بهره‌وری را تا چند برابر افزایش می‌دهند،
صنایع بزرگ با بهره‌گیری از پیشنهادها و اندیشه خلاق واحدهای کوچک پیمانکار، ضمن رفع مشکلات و ضعف‌های احتمالی و ارتقای کیفیت کالاهای تولیدی، توانسته‌اند بیشترین نوآوری و تنوع را به تولیدات خود بدهند،
صنایع بزرگ با انجام پیمانکاری های فرعی قادر هستند قیمت تمام‌شده کالا را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهند و برای مدت‌زمانی طولانی می‌توانند قطعه‌ها و لوازم موردنیاز خود را به گونه سفارشی تأمین كنند.
1. شناسایی، ایجاد و توسعه بازارهای جدید برای پیمانکاران،
2. ارتقاء توانمندی و پتانسیل پیمانکار و کارفرما،
3. تسهیل ارتباط کارفرما و پیمانکار و معرفی آن‌ها به یکدیگر.
بهترین حوزه‌های صنعتی برای عملیات SPX
صنایع فلزی و فلزکاری،
صنایع الکتریک و الکترونیک و مکانیک،
صنایع لاستیک و پلاستیک،
صنایع شیمیایی.
در کشورهای توسعه‌یافته، استفاده از روش پیمانكاری در زمینه خدمات صنعتی از اهمیت بالائی برخوردار شده و پیوسته در حال افزایش است. نگهداری و تعمیرات، خدمات آزمایشگاهی، تست و كنترل كیفیت، حسابداری، خدمات كامپیوتری، تحقیق و توسعه (R&D)، بازاریابی، بسته‌بندی، حمل‌ونقل و غیره نمونه‌هایی از این خدمات می‌باشند.
عدم تحویل به‌موقع سفارش‌ها،
عدم پرداخت به‌موقع تعهدهای مالی،
پایین بودن کیفیت کالاهای سفارشی،
عدم ارتباط بین صاحبان صنایع کوچک و بزرگ،
عدم‌حمایت از انجام پیمانکاری فرعی صنعتی بین صنایع کوچک و بزرگ،
عدم وجود نهادی برای نظارت بر حسن اجرای قراردادهای پیمانکاری فرعی صنعتی بین واحدهای تولیدی صنعتی کوچک و بزرگ،
بنابراین رفع مشکلات یادشده برای گسترش پیمانکاری فرعی صنعتی در بین صنایع کوچک و بزرگ، دارای اهمیت فراوان است.
استان کرمان با وسعت 180 هزار و 726 کیلومترمربع به‌عنوان دومین استان پهناور کشور، 11 درصد از کل خاک کشور را به خود اختصاص داده است. استان کرمان در بخش صنعت دارای هزار و 327 فقره مجوز بهره‌برداری با سرمایه‌گذاری 57 هزار و 237 میلیارد ریال و اشتغال 62 هزار و 660 نفر می‌باشد که به ترتیب ازنظر تعداد، سرمایه‌گذاری و اشتغال به ترتیب در جایگاه هفدهم و سیزدهم کشور قرار دارد. همچنین ازنظر تعداد مجوزهای گروه صنعت غذایی و آشامیدنی و ازنظر سرمایه‌گذاری، گروه صنعت فرآوری موادمعدنی در بالاترین رده قرارگرفته است.
از مهم‌ترین صنایع و معادن بزرگ استان می‌توان به مس سرچشمه، مس خاتون‌آباد، سنگ‌آهن گل گهر، مس شهید باهنر، روغن نباتی گلناز کرمان، آلومینیوم هزار، کرمان تابلو، فولاد کرمان، گروه صنعتی بارز، سیمان ممتازان، سیمان کرمان، سیمان زرین، صنایع خودروسازان کرمان موتور، مدیران خودرو، راین خودرو، فولاد زرند ایرانیان، فولاد سیرجان ایرانیان، ذوب جهان، فولاد بوتیا، صنایع ذوب و نورد کرمان اشاره نمود.
مهم‌ترین تولیدات صنعتی استان عبارت‌اند از مس کاتد، کنسانتره آهن، گندله آهن، مصنوعات مسی، انواع روغن نباتی، فویل آلومینیوم و لفاف‌های غذایی و دارویی، انواع تابلو برق، میلگرد، انواع لاستیک خودرو، سیمان خاکستری، خودرو سواری، کک و قطران و آهن اسفنجی می‌باشد. عمده محصولات صادراتی استان در زمینه مس کاتد، مصنوعات مسی، سنگ‌آهن، کرومیت، خرما، پسته و انواع سنگ‌های ساختمانی از جمله کاشی و سرامیک، سیمان، سنگ و کنسانتره مولیبدن می‌باشد.
با توجه به تهدیدات کمبود آب در استان، توسعه صنعت و معدن به‌عنوان یکی از اولویت‌های توسعه اقتصادی استان درنظر گرفته‌شده است؛ استان کرمان باوجود بیش از 40 نوع ماده معدنی به‌عنوان بهشت زمین‌شناسی لقب گرفته است، وجود زون‌های زمین‌شناسی سنندج – سیرجان، ارومیه -دختر، ایران مرکزی و افیولیت، پتانسیل و ذخایر ارزشمند و بی‌شماری را برای استان به ارمغان آورده است که ازنظر ذخایر زیرزمینی یکی از غنی‌ترین مناطق ایران است. باید گفت که معادن آهن، مس، زغال‌سنگ و کرومیت در استان از غنی‌ترین معادن کشور و بعضاً بی‌نظیر می‌باشد.
درحال حاضر در زمینه سنگ‌آهن 36 فقره پروانه بهره‌برداری با ذخیره قطعی 7/1 میلیارد تن شناخته شده است که مهم‌ترین آن‌ها سنگ‌آهن گل گهر با ذخیره قطعی 2/1 میلیارد تن و سنگ‌آهن جلال‌آباد در شهرستان زرند با ذخیره قطعی 187 میلیون تن می‌باشد.
ذخیره قطعی مس استان نیز در حال حاضر 7/1 میلیارد تن در قالب 26 فقره پروانه بهره‌برداری می‌باشد که مهم‌ترین آن عبارت‌اند از معدن مس سرچشمه با ذخیره قطعی 2/1 میلیارد تن و معدن مس میدوک در شهربابک با ذخیره قطعی 144 میلیون تن است؛ همچنین ذخیره قطعی زغال‌سنگ استان 120 میلیون تن و ذخیره قطعی کرومیت در شمال استان 9 میلیون تن می‌باشد. با توجه به ذخایر غنی سنگ‌آهن، مس، زغال‌سنگ و کرومیت در استان طرح‌های فرآوری مواد معدنی در اولویت سرمایه‌گذاری استان قرارگرفته است. همچنین با توجه به پروژه‌های راه‌اندازی شده و در دست اجرا در دولت تدبیر و امید در زمینه تولید کنسانتره آهن، گندله آهن، آهن اسفنجی و شمش آهن، مس کاتد و مصنوعات مس، استان کرمان در سال 1398 جایگاه ویژه‌ای در زمینه زنجیره مس و فولاد کشور قرار می‌گیرد.
یک‌پنجم اشتغال استان مربوط به واحدهای کوچک و متوسط است، توانمندسازی این بخش برای توسعه اقتصادی استان ضروری می‌باشد. در راستای توسعه صنعتی استان در سند چشم‌انداز 20ساله کشور، اتاق کرمان به‌عنوان نماینده بخش خصوصی در جهت توسعه خدمات‌دهی حمایتی به صنایع کوچک و متوسط و بخش‌های تولیدی استان اقدام به راه‌اندازی واحد SPX در اتاق نموده است. مرکز معاملات پیمانکاری فرعی نیز مانند سایر بخش‌ها مثل خوشه‌های کسب‌وکار، با خدمات‌دهی اولیه و ایجاد ساختارهای مناسب از سوی این واحد، برای توسعه و توانمندسازی بنگاه‌های کوچک اقدامات مؤثر را بنانهاده است. با توجه به پتانسیل بالای استان در بهره‌وری و بهره‌برداری فعلی و آتی پیش‌بینی می‌گردد رویکرد نظام پیمانکاری فرعی به توسعه و ایجاد صنایع کوچک و متوسط انجامد که درنهایت بهبود وضعیت اقتصادی استان را در بر خواهد داشت.
تهیه و به روز رسانی بانک اطلاعاتی از پیمانکاران خرد و متوسط به کمک منابع مطلع،
جمع‌آوری، صحت سنجی و ورود اطلاعات پیمانکاران و کارفرمایان استان،
مذاکره با کارفرمایان متعدد داخلی و خارجی و رویدادهای بازاریابی،
معرفی توانمندی پیمانکاران عضو به کارفرمایان از طریق برگزاری بازدید حضوری کارفرمایان از توانمندی شرکت‌های پیمانکاری عضو،
برگزاری جلسات رو در رو (B2B) بر اساس نیازسنجی از اعضا کارفرما،
تبلیغات و بازاریابی از طریق سازمان‌دهی برگزاری، حضور، بازدید و غیره در نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و کنفرانس‌ها و به‌طورکلی رویدادهای بازاریابی مرتبط به‌طور مثال حضور در نمایشگاه‌های داخلی،
برگزاری دوره های آموزشی جهت افزایش سطح بهره‌وری اعضا با نیازسنجی از پیمانکاران و آسیب شناسی از کارفرمایان.
وجود پتانسیل، مزیت پیمانکاری بالا و اعلام استان کرمان به‌عنوان یکی از ده استان‌های منتخب جهت پیاده‌سازی نظام مبادلات فرعی از سوی ISPX، سبب شد تا اتاق بازرگانی با همکاری سازمان صنایع كوچك و شهرک‌های صنعتی استان اقدام به راه‌اندازی این واحد در جهت بهره‌وری صنایع کوچک و متوسط نماید تا نیاز واحدهای صنعتی و معدنی استان باصرفه اقتصادی تولید و تأمین شود، بهره‌مندی حداکثری از این موفقیت، مستلزم مشارکت گسترده فعالان اقتصادی در حوزه‌های مختلف پیمانکاری و کارفرمایی در سطح استان و ملی می‌باشد که امید است باهمت فعالان اقتصادی قدمی بزرگ در این راستا برداشته شود.
در آخر خاطرنشان می‌سازیم که:
* در راه‌اندازی و تثبیت نظام پیمانکاری فرعی نباید به دنبال نتیجه کوتاه‌مدت بود.
1- شیرازی، بابک، خطیرزادبابلی، حسنا، ارائه یک چارچوب استراتژیک برای ارزیابی فازی سرویس نظام مبادلات پیمانکاری فرعی spx در سازمان‌های بزرگ‌مقیاس (1393)
2- روئین‌تن، پونه، الگوهای برون‌سپاری در روابط پیمانکاری فرعی. نشریه صنعت ساز. شماره 134 ـ 133، (1386)
3- قابلیت‌های صنعتی، معدنی و تجاری استان کرمان،
(2016)http://ker.mimt.gov.ir/services/news/thumbnail/
https://www.itohaber.com/haber/english/207561/europe_procures_its_subcontracting_and_solution_partnership_needs_from_turkey.html
UNCTAD (2006). World Investment Report: Transnational Corporation Linkages in Developing Countries. The Case of Backward Linkages via Subcontracting. New York: United Nations Centre of Transnational Corporations. Geneva, ILO
Kenya Association of Manufacturers (2006). Manufacturing in Kenya- A survey of Kenya’s manufacturing sector. Nairobi: Kenya. Kimura, F. (2001). Subcontracting and the performance of small and medium firms in Japan. The World Bank. Paper No.3719
https://www.unido.org/sites/default/files/2013_02/Establishing_a_Subcontracting_and_Partnership_Exchange_Draft_022013_0.pdf
https://www.unido.org/sites/default/files/2017-09/UNIDO_at_Hannover_Messe_2017_0.pdf
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
