/// من نمی‌دانم چرا همه اشتباه می‌كنند؟ چرا همه فكر می‌كنند كه افزایش بهره‌وری آب در بخش كشاورزی و بویژه استفاده از سیستم آبیاری تحت‌فشار می‌تواند باعث كاهش مصرف آب در این بخش شده و تخریب منابع آب را كاهش دهد؟ از رییس‌جمهور فعلی، سابق و اسبق گرفته تا معاون رییس‌جمهور، وزرا، معاونین، مدیركلها، مدیران و غیره، حتی برخی از متخصصین نیز فكر می‌كنند كه استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین باعث كاهش مصرف آب در بخش كشاورزی خواهد شد، فكری كه از اساس غلط و اشتباه است.
از دیدگاه اقتصاد آب، حجم آب مهم نبوده بلكه تعادل بین عرضه و تقاضای آب دارای اهمیت است. اگر كمی هم مذهبی باشیم و قرآن را مطالعه كرده باشیم، متوجه می‌شویم كه تمام منابع از جمله آب دارای حجم معین، ثابت، مقدر شده و كافی برای موجودات این كره خاكی می‌باشند. «وَإِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ»؛ یعنی «و هیچ چیزی نیست مگر آنکه خزانه‌هایش نزد ماست و آن را جز به‌اندازه معین نازل نمی‌کنیم.»، سوره حجر، آیه 21؛ یعنی مقدار آبی كه در دسترس ما است مشخص بوده و ما قادر به تغییر آن نیستیم، بلكه بایستی طوری مدیریت كنیم كه بین عرضه و تقاضای آب تعادل ایجاد شده و به این ترتیب احساس كمبود آب و زیانهای ناشی از آن از بین برود.
اگر عرضه آب را ثابت در نظر بگیریم، تنها كاری كه ما میتوانیم انجام دهیم، محدود نگه‌داشتن تقاضای آب در حد عرضه است. حال سؤال این است كه آیا استفاده از سیستم آبیاری تحت‌فشار تقاضا برای آب را كاهش میدهد؟ برای پاسخ به این سؤال بایستی تقاضا را تعریف كنیم. تقاضا عبارت است از توانایی و تمایل برای خرید یك كالا. تمایل برای مصرف آب در بخش كشاورزی چگونه شكل می‌گیرد؟ زمانی كه ارزش ایجاد شده توسط یك مترمکعب آب بیشتر از قیمت خرید آب باشد، تمایل برای مصرف آب ایجاد می‌شود؛ برای مثال اگر با مصرف یك مترمکعب آبِ بیشتر در باغ پسته به میزان 100 گرم پسته تولید شود و قیمت هر كیلوگرم پسته 5 میلیون ریال باشد، ارزش یك مترمکعب آب معادل 500 هزار ریال خواهد بود. حال اگر بتوان هر مترمکعب آب را با قیمتی كمتر از 500 هزار ریال تهیه كرد، تمایل به مصرف آن در باغ پسته بیشتر می‌شود. اگر بتوان با اجرای سیستم آبیاری تحت‌فشار تولید نهایی یك مترمکعب آب را از 100 گرم به 200 گرم افزایش داد (یعنی بهره‌وری آب را دو برابر كرد)، در نتیجه تمایل به مصرف آب در باغهای پسته نیز افزایش می‌یابد.
توان خرید آب به چه معنی می‌باشد؟ توان خرید یعنی اینكه هرزمانی كه تمایل به خرید آب وجود داشت، پول كافی برای خرید آن میزان آب نیز وجود داشته باشد. از طرفی هر چه درآمد كشاورز از تولید محصول بیشتر شود و هزینه‌های تولید سهم كمتری از درآمد را تشكیل دهد، پول بیشتری جهت خرید آب باقی می‌ماند. حال اگر بتوان با ورود تكنولوژی‌های جدید، بهره‌وری نهادههای مختلف از جمله آب را افزایش داد، درآمد افزایش یافته و هزینه‌ها كاهش می‌یابد و بنابراین توان كشاورز در خرید آب بالاتر می‌رود. وضع وقتی بدتر می‌شود كه دولت در جهت ترویج تكنولوژی‌های جدید از جمله سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار، یارانه نیز پرداخت كند، در نتیجه دولت با این كار توان كشاورز در خرید آب را بالاتر می‌برد.
به این ترتیب مشخص می‌شود كه با كاربرد تكنولوژی‌های نوین مانند سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار و در نتیجه افزایش بهره‌وری آب، تمایل و توانایی كشاورز برای خرید آب بالا می‌رود؛ به‌عبارت‌دیگر، كاربرد این تكنولوژی‌ها باعث افزایش تقاضا برای آب شده و فشار بر منابع آب جهت مصرف در بخش كشاورزی بالا می‌رود. بنابراین با افزایش بهره‌وری آب در بخش كشاورزی، حفاظت از منابع آب اتفاق نخواهد افتاد، بلكه عكس این موضوع صادق است، یعنی اینكه با حفاظت از منابع آب و محدود نگه‌داشتن دسترسی كشاورزان به منابع آب در سطح بهره‌برداری پایدار، باعث افزایش انگیزه استفاده از تكنولوژی‌های كم آب‌بر مانند سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار خواهد شد؛ به‌طوری كه كشاورزان بدون نیاز به یارانه دولتی و تنها باانگیزه اقتصادی استفاده بهتر از منابع آب محدود در اختیار به سمت افزایش بهره‌وری آب حركت خواهند كرد.
بنابراین بهتر است که راهبرد دولت از پرداخت یارانه به بخش كشاورزی برای افزایش بهره‌وری آب، به سمت سخت‌گیری در بهره‌برداری از منابع آب در حد پایداری این منابع تغییر كند. با این راهبرد به دو هدف پایداری و بهره‌وری به‌طور همزمان دست خواهیم یافت. یعنی هم منابع آب حفظ خواهد شد و هم انگیزه كشاورزان در استفاده بهتر از آب و بالا بردن بهره‌وری آب بالاتر می‌رود. علاوه بر این، فشار بر بودجه دولت جهت پرداخت یارانه نیز كاهش خواهد یافت. به‌عبارت‌دیگر، این راهبرد دو اصل کارایی اقتصادی و پایداری منابع را به دنبال خواهد داشت؛ علاوه بر آن، در راستای سنت الهی مبنی بر اجازه مصرف منابع در حد و اندازه مشخص و در راستای مصلحت «بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ» نیز خواهد بود. ///
برای دریافت اخبار و اطلاعیه های مهم نشریه در خبرنامه نشریه مشترک شوید.
تمام حقوق این وب سایت متعلق به انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان است.
طراحی و توسعه: شرکت فناوری اطلاعات رایان سپهر ماهان
